Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μουσειακής Αγωγής Μουσείο Λαϊκής Τέχνης «Μια φορά κι έναν καιρό,

1. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Μουσειακής Αγωγής Μουσείο Λαϊκής Τέχνης «Μια φορά κι έναν καιρό, στην Κύπρο μας πριν χρόνια εκατό...» 2008-2009 Κλειώ Φλουρέντζου

2. Έρευνα, Σχεδιασμός, Συγγραφή, Οργάνωση, Παρουσίαση Κλειώ Φλουρέντζου (Σύμβουλος Μουσειακής Αγωγής) Εποπτεία Φλώρα Τιμοθέου Πιτζιολή (ΕΔΕ) Καθοδήγηση στο μουσικό μέρος του προγράμματος Θεοδώρα Θεοδώρου Κωνσταντίνου (ΕΔΕ Μουσικής) Χώρος Εφαρμογής: Μουσείο Λαϊκής Τέχνης (Μ.Λ.Τ.) Δημοτικά Σχολεία που λαμβάνουν μέρος στην πιλοτική εφαρμογή Α΄ Λατσιών, Α΄Ιδαλίου, Γ΄ Ιδαλίου, Αγ. Δημήτριος, Απ. Βαρνάβας, Λυθροδόντας, Δ΄ Αγλαντζιά, Α΄ Γερίου Τάξεις, προς τις οποίες απευθύνεται το πρόγραμμα (Β΄και Γ΄ τάξεις, με δυνατότητα προσαρμογής και για τις υπόλοιπες τάξεις του Δημοτικού και Νηπιαγωγείου) Διάρκεια παραμονής της Μουσειοκασέλας στο σχολείο Μια εβδομάδα

3. Περιεχόμενο Μουσειοκασέλας Ψηφιακός δίσκος με όλο το διαθεματικό υλικό Φάκελος εργασιών Έντυπα από το Κέντρο Χειροτεχνίας Έντυπη μορφή ψ.δ. Ταινία: Γωνιά Λαϊκής Τέχνης Φύλλο εργασίας για χρήση από τα παιδιά στο Μουσείο Ταινία με τίτλο «Της Κύπρου το ψωμί» Αντίγραφα έργων του Μ. Κκάσιαλου Ένα πιθκιάυλιν Ψηφιακός δίσκος με κυπριακά τραγούδια «Κυπραία Φωνή» Κούζα Xειρομύλι Φυθκιώτικο κέντημα Λευκαρίτικο κέντημα Ψάθινο καλάθι Κυπριακές ενδυμασίες Λαούτο και βιολί σε foam board

4. (Κύπρος: 19ος - αρχές 20ου αιώνα) Γνωριμία με τη λαϊκή παράδοση της Κύπρου. Συμβολή στη διαφύλαξη και διάχυσή της. Καλλιέργεια του σεβασμού προς το παρελθόν, τους ανθρώπους του και τα επιτεύγματά τους. πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου και η συμβολή στη διαφύλαξη και διάχυσή της. Σκοπός

5. Τα παιδιά: να ονομάζουν τα διάφορα είδη πηγών, από τα οποία αντλούμε πληροφορίες για το παρελθόν μας. να εντοπίζουν τεκμήρια που προάγουν την διερεύνηση των διαφόρων διαστάσεων της ζωής των ανθρώπων της Κύπρου στις αρχές του 20ου αι.. να εντοπίσουν στοιχεία αλλαγής και συνέχειας (σύγκριση παρόντος και παρελθόντος). να αναφέρουν πώς το παρελθόν επηρεάζει το παρόν και πώς και τα δύο πιθανόν να επηρεάσουν το μέλλον. να ερευνήσουν, να ανακαλύψουν και να αξιοποιήσουν δημιουργικά, υλικό, το οποίο τους παρέχεται, είτε στο Μ.Λ.Τ., είτε από τη Μουσειοκασέλα. να μελετήσουν και να απολαύσουν έργα του λαϊκού ζωγράφου Μιχαήλ Κκάσιαλου, να γνωρίσουν την τεχνοτροπία του, έτσι ώστε να δημιουργήσουν δικά τους εάν το επιθυμούν. να γνωρίσουν το κυπριακό, παραδοσιακό τραγούδι καθώς και τα κυριότερα μουσικά όργανα που το συνοδεύουν, αναγνωρίζοντας το ρόλο και την παρουσία τους μέσα στο παρόν. μέσω της Τεχνολογίας «να ταξιδέψουν στην Κύπρο πριν χρόνια εκατό» και να αντιληφθούν τον τρόπο ζωής αλλά και την τεχνολογία που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αίώνα. να οργανώσουν και να παρουσιάσουν θεατρικά δρώμενα, σχετικά με τη ζωή και τις συνήθειες των ανθρώπων, λίγες μέρες πριν ένα κυπριακό γάμο (αρχές 20ου αιώνα). Στόχοι

6. Ακρόασημιας σύντομης ιστορίας* (τετράστιχα), στα οποία συμπεριλαμβάνεται λεξιλόγιο, το οποίοθα συναντήσουν στο μουσείο, ενισχυμένο από έργα του λαϊκού ζωγράφου Μιχαήλ Κκάσιαλου. Προβολή παρουσίασης σε μορφή power – point (προβολή αντικειμένων που θα δουν στο Μ.Λ.Τ., καθώς και επεξηγηματικά σχόλια για το καθένα ξεχωριστά). Διαχωρισμός των παιδιών σε τέσσερις ομάδες. Συζήτηση σχετικά με την αναμενόμενη στάση και συμπεριφορά μέσα στο μουσείο. Σύντομη αναφορά στην ιστορία του κτηρίου (δεν ήταν πάντα μουσείο). ΠΡΙΝ από την επίσκεψη (στην τάξη)

7. Χρήσιμο υλικό για προβολή πριν την επίσκεψη Φωτογραφίες και κείμενα: Ημερολόγιο Τράπεζας Κύπρου, εκδ. Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία, 2001. Έντυπα του Κέντρου Χειροτεχνίας

8. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ Σχεδόν σε κάθε σπίτι της Κύπρου, υπήρχε κι ένας αργαλείος, όπου οι γυναίκες ύφαιναν στο αρκαστήρι, τον οριζόντιο ξύλινο αργαλειό, φτιάχνοντας ποικιλία βαμβακερών, μεταξωτών και μάλλινων υφαντών για τον εξοπλισμό του σπιτιού και το ντύσιμο της οικογένειας. Ήταν απαραίτητος, μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οπότε και άρχισε να παραμερίζεται με την εφεύρεση της ραπτομηχανής.

9. Ανέμη και δουλάππιν Τα δύο αυτά εργαλεία ήταν απαραίτητα για το μασούρισμα (το τύλιγμα της κλωστής στα μασούρια). Η κατεργασία των υλών υφαντικής και η ετοιμασία της κλωστής για το πέρασμα στον αργαλειό ήταν κυρίως έργο των γυναικών.

10. Θηλιές από μετάξι και υφαντή μεταξωτή κουρτίνα. Στην επεξεργασία του μεταξιού δεν είχαν την αποκλειστικότητα οι γυναίκες, γιατί υπήρχαν και πολλοί άνδρες επαγγελματίες μεταξάδες, που γύριζαν τα χωριά.

11. Το Λευκαρίτικο κέντημα Η κεντητική τέχνη στα Λεύκαρα της επαρχίας Λάρνακας ξεκίνησε με τα «ασπροπλούμια», τα οποία, με την επίδραση των Ενετών κατά την κατάκτηση της Κύπρου, εξελίχθηκαν στο λευκαρίτικο κέντημα.

12. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τον 15ο αιώνα, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι επισκέφθηκε την κοινότητα των Λευκάρων και παράγγειλε τον «ποταμό» που ήταν ένα σχέδιο σε ένα μεγάλο, μακρύ τραπεζομάντιλο, αποκλειστικά για τον ίδιο, γι' αυτό και φέρει την ονομασία «σχέδιο ντα Βίντσι». Ο ίδιος ο ντα Βίντσι χάρισε το τραπεζομάντιλο αυτό στον καθεδρικό ναό Ντουόμο του Μιλάνου, όπου σώζεται μέχρι σήμερα. Ομως το «πρωτότυπο» έχει φθαρεί και πριν από περίπου 25 χρόνια αντικαταστάθηκε από άλλο.

13. Το φυθκιώτικο κέντημα / υφαντό Το φυθκιώτικο είναι το πιο γνωστό είδος κυπριακού υφαντού. Το όνομά του προέρχεται από το χωριό Φύτη, της επαρχίας Πάφου, που φαίνεται ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του. Τα φυθκιώτικα υφαντά χαρακτηρίζονται από πολύχρωμες γεωμετρικές ανάγλυφες διακοσμήσεις ή πλουμιά, που σχηματίζονται πάνω σε βαμβακερό ύφασμα, φυσικού χρώματος.

14. Τοιχάρμαρο Ξυλόγλυπτο, ζωγραφιστό τοιχάρμαρο από την Ακανθού Τοιχάρμαρο ή αρμαρόλλα. Ξύλινα, ξυλόγλυπτα, ζωγραφιστά ερμαράκια, τα οποία τοποθετούνταν στις γωνιές των τοίχων και εκεί αποθηκεύονταν είτε οικιακά σκεύη, είτε τροφές που έπρεπε να διατηρηθούν σε σκοτεινό και δροσερό μέρος.

15. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ Ο Κόρνος και το Φοινί φημίζονταν για τα αγγεία τους από κόκκινο πηλό. Τα πήλινα αγγεία κάλυπταν ποικίλες ανάγκες της καθημερινής ζωής. Ήταν σκεύη επιτραπέζια, μαγειρικά, για τη μεταφορά νερού (κούζες). Τα μεγάλα πιθάρια χρησίμευαν στην αποθήκευση γεωργικών προϊόντων, κυρίως κρασιού και λαδιού. Με τις κούζες μετέφεραν νερό από τη βρύση του χωριού ή από το κοντινό πηγάδι.

16. ΚΑΛΑΘΟΠΛΕΚΤΙΚΗ Το πλέξιμο των καλαθιών είναι μια ασχολία, η οποία ξεκίνησε από τα πανάρχαια χρόνια (νεολιθική εποχή) και συνεχίζεται μέχρι σήμερα! Λίγα τα εργαλεία που χρειάζεται ο καλαθοπλέκτης για να εργαστεί. Απ΄ όλα τα υλικά, εκείνο που βρίσκει κανείς εύκολα είναι το καλάμι, το οποίο είναι εύκολο στη χρήση του γιατί φουσκώνει, μαλακώνει και μπλέκεται εύκολα. Το πιο σημαντικό είναι ότι το βρίσκει κανείς σε διάφορα μεγέθη.

17. ΤΣΕΣΤΟΣ, φτιαγμένος με βαμμένες ποκαλάμες και φύλλα φοινικιάς. Οι τσέστοι χρησιμοποιούνταν για το κόψιμο του φιδέ και του τραχανά, για να τοποθετούνται και να φυλάσσονται οι φλαούνες, τα ψωμιά, τα κουλούρια, ακόμα τα προσκλητήρια του γάμου και τα προικιά της νύφης, που τα χόρευαν πριν το μυστήριο. ΚΟΦΙΝΙΑ Χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά σταφυλιών, ελιών, ακόμα και ψωμιών.

18. ΠΉΛΙΝΑ ΣΚΕΥΗ Η διαδικασία κατασκευής τους κρύβει και την ιδιαιτερότητά τους: μετά το σχηματισμό στον τροχό και όσο ακόμα ο πηλός είναι νωπός, χύνουν με τη βοήθεια μιας κουτάλας ένα ασπριδερό επίχρισμα πηλού (αστάρι ή μπατανάς). Στη συνέχεια ζωγραφίζονται με οξείδια μετάλλων, τα οποία αντέχουν τις ψηλές θερμοκρασίες (πράσινο: οξείδιο χαλκού και καφεπορφυρό: οξείδιο μαγγανίου). Έπειτα μπαίνουν στο καμίνι για ψήσιμο. Ψημένα πια δέχονται το στρώμα του υαλώματος, για να ξαναμπούν στο καμίνι για δεύτερη φορά. Λαπηθιώτικα αλειφτά σκεύη καθημερινής χρήσης. Χαρακτηρίζονται από μια απλή και ελεύθερη διακόσμηση με διάφορα αφηρημένα σχέδια σε πράσινο χρώμα

19. ΠΛΟΥΜΙΣΤΑ ΚΟΛΟΤΖΙΑ Το κολότζιν χρησιμοποιόταν κυρίως ως δοχείο κρασιού. Ήταν διακοσμημένο με ποικίλα γεωμετρικά σχήματα ή με παραστάσεις από τη φύση αλλά και από ιστορικά γεγονότα.

20. ΔΟΥΚΑΝΗ ή ΒΟΥΚΑΝΗ Στα βόδια ή κάποτε και σε γαϊδούρια έζεχναν (ζεύω, βάζω υποζύγιο) τη δουκάνη και γύριζαν πάνω στο μάλαμα (έτσι αποκαλούσαν τα στάχυα) για μέρες, μέχρι να σπάσει το σιτάρι, να λιώσει και να ξεχωρίσει η ποκαλάμη από τον καρπό. Η δουκάνη ήταν δύο κομμάτια ξύλου ενωμένα μεταξύ τους σε ορθογώνιο σχήμα με διαστάσεις περίπου 1.10 -1.20 μέτρα πλάτος και 2.50 μέτρα μήκος. Η μια στενή άκρια ήταν ανασηκωμένη προς τα πάνω για να κυλά εύκολα πάνω στα στάχυα. Από κάτω ήταν φυτεμένες πάνω στο ξύλο κοφτερές και μυτερές πέτρες.

21. Πάνω στη δουκάνη έβαζαν μια καρέκλα και καθόταν αυτός που καθοδηγούσε τα ζώα. Συνήθως καθόντουσαν και μικρά παιδιά. Αφού έλιωνε αρκετά το μάλαμα (στάχυ με σπόρια), σταματούσαν, το γύριζαν με το φτυάρι και συνέχιζαν τη διαδικασία μέχρι να λιώσει τελείως. Μετά το μάζευαν σε ένα σωρό και άρχιζαν συνήθως 5-6 άντρες να ανεμίζουν με το φτυάρι. Ο άνεμος απομάκρυνε το άχυρο, ενώ το σιτάρι έπεφτε χάμω. Το καθαρό πλέον σιτάρι ή κριθάρι έμπαινε σε σακούλες και μεταφερόταν στο σπίτι. Το άχυρο έμενε στο αλώνι. Τεχνίτες κατασκευάζουν δουκάνες ή βουκάνες για το αλώνισμα. Από το βιβλίο του Ε. Deschamps “Quinze mois à lile de Chypre” Le Tour du Monde…, Παρίσι 1897.

22. Το βουπποσάνιδο ήταν ένα μακρύ, ξύλινο σανίδι, με πολλές κοιλότητες, το οποίο χρησίμευε για την τοποθέτηση των άψητωνψωμιών. Το φουρνόφτσυον ήταν το ξύλινο «χέρι» της νοικοκυράς, με το οποίο τοποθετούσε τα ψωμιά στο φούρνο. Όταν δηλαδή, τα φούρνιζε. Βουπποσάνιδο Φουρνόφτσυον

23. Δρεπάνι Κοφτερό θεριστικό εργαλείο, που χρησίμευε στη γεωργία για το θερισμό των δημητριακών. Είχε ξύλινη χειρολαβή και κυρτή, μεταλλική και πολύ κοφτερή λάμα. Δρέπω = θερίζω

24. Ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, απαραίτητο για κάθε νοικοκυρά,εκείνη τηνεποχή.Αποτελούνταν από 2 ολοστρόγγυλες πέτρες, από πωρόλιθο για να πελεκούνται εύκολα. Η κάτω πέτρα ήταν μεγαλύτερη, για να μην κουνιέται, όταν θα δούλευε ο χερόμυλος.Στη μέση της κάτω πέτρας υπήρχε ένα σίδερο, ύψους 10-15 εκατοστών και πάνω σ' αυτό στηριζόταν η πάνω πέτρα, που είχε κι αυτή τρύπα στη μέση.Η επάνω πέτρα είχε σε μιαν άκρη, ένα ξύλινο χερούλι κι αυτό έπιανε η νοικοκυρά και γύριζε το χειρομύλι, για να κόψει το προϊόν που ήθελε.Από την τρύπα, έριχνε σιγά-σιγά λίγη-λίγη την ποσότητα που ήθελε ν' αλέσει. Με το γύρισμα της πέτρας, το προϊόν που κοβόταν, έπεφτε έξω, πάνω σε κάποιο πανί που ήταν στρωμένο από πριν.Στο χειρομύλι κόβανε κατά κύριο λόγο στάρι, για να κάνουνε το πλιγούρι και τον τραχανά. Χειρομύλι

25. ΑΝΔΡΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ Οι άνδρες φορούσαν την παραδοσιακή πολύπτυχη βράκα. Το μήκος και το πλάτος της βράκας διέφερε από περιοχή σε περιοχή. Το χρώμα της ήταν μαύρο ή σκούρο μπλε, και το ύφασμά της ήταν χοντρό δίμιτο βαμβακερό υφαντό, βαμμένο από ντόπιους μπογιατζήδες. Την στερέωναν με πλουμιστές ζώνες (ζώστρες), οι οποίες ήταν μακρόστενα κομμάτια από ύφασμα. Πάνω από το πουκάμισο, φορούσαν το γιλέκο ή ζιμπούνι, καμωμένο από βαμβακερό ύφασμα και όμορφες κεντημένες λεπτομέρειες, συνήθως στο πίσω μέρος. Βέβαια στην καθημερινότητά τους φορούσαν σκούρα πουκάμισα. Με άσπρα, μεταξωτά ντύνονταν στις γιορτές και στα χαρμόσυνα γεγονότα. Στα πόδια φορούσαν τις ποδίνες για να τους προστατεύουν από τις πλημμύρες, τις λάσπες και τα φίδια. Σε αρκετές περιπτώσεις φορούσαν στο κεφάλι, το οθωμανικό φέσι.

26. ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ Στην Πάφο και στην Καρπασία φορούσαν τη σαγιά, ένα μακρύ φόρεμα ανοιχτό μπροστά με διάφορες διακοσμήσεις. Σε άλλες περιοχές επικράτησε το μονοκόμματο φουστάνι. Τα ρούχα καθημερινής χρήσης ήταν πιο σκούρα σε σχέση με τις γιορταστικές ενδυμασίες. Στις αστικές περιοχές οι γυναίκες φορούσαν την πολύχρωμη μεταξωτή φούστα και ένα κοντό σάκο, τη σάρκα, διακοσμημένη με πλούσιο επίρραπτο κέντημα. Επίσης φορούσαν μεταξωτό πουκάμισο με δαντέλα στα μανικέττα. Στα χωριά οι γυναίκες φορούσαν το κεφαλομάντιλο (κουρούκλα), ενώ στις πόλεις σε μερικές περιπτώσεις οι γυναίκες φορούσαν το φέσι.

27. ΣΤΑΜΠΩΤΑ ΜΑΝΤΙΛΙΑ Τα σταμπωτά μαντίλια τα τύπωναν οι μαντιλάρηδες στη Λευκωσία, τη Λάρνακα και το Βαρώσι, με καλούπια ξύλινα που σκάλιζαν τεχνίτες. Τα χρώματα φτιάχνονταν με φυσικές βαφές, που σχεδόν πάντοτε αποτελούσαν οικογενειακό μυστικό!

28. ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΟΡΓΑΝΑ Παραδοσιακά όργανα που συνόδευαν τους χορούς και τα τραγούδια: βιολί, λαούτο (έγχορδο, μουσικό όργανο που έχει σχήμα μισού αχλαδιού κομμένου κατά μήκος) και πιθκιαύλι (φλογέρα του βοσκού). Συνήθως οι παραδοσιακοί οργανοπαίχτες εμφανίζονταν σε χαρμόσυνα γεγονότα, όπως τα πανηγύρια, οι γάμοι και άλλες τοπικές γιορτές και κοινωνικές εκδηλώσεις.

29. Ενδεικτικές δραστηριότητες /ερωτήσεις για τη μελέτη των αντικειμένων λαϊκής τέχνης • Σχεδίασέ το στον αέρα. • Πώς θα το κρατούσες; (παντομίμα) • Ποιος θα το είχε στο σπίτι του; • Ποιος το έφτιαξε; • Με ποιο υλικό φτιάχτηκε; • Ποιος θα το κρατούσε άραγε; • Πώς θα το χρησιμοποιούσε; • Πού το τοποθετούσαν τότε, άραγε; • Προσπάθησε να μυρίσεις το περιεχόμενό του (κρασί; νερό; λάδι; ψωμί; ) • Προσπάθησε να δεις το περιεχόμενό του. • Εσύ τι θα έβαζες μέσα; • Πώς θα το χρησιμοποιούσες; • Πού θα το τοποθετούσες σήμερα; • Ποιος θα φορούσε άραγε τέτοια ενδυμασία (βοσκός; αγρότης, αστή, επαρχιώτισσα; πλούσιος; φτωχός;)

30. Ιστορία* «Κότσινη κλωστή κλωσμένη στην ανέμη τυλιμένη, δος της πάτσον, κλώτσον να γυρίσει, παραμύθι ν΄ αρκινήσει!»

31. Μια φορά κι έναν καιρό, στην Κύπρο μας, πριν χρόνια εκατό, άνθρωποι απλοί εζούσαν, σ΄ ένα όμορφο χωριό….

32. …. Έτσι κυλούσε η ζωή, στης Κύπρου το μικρό χωριό. Ώσπου τα χρόνια πέρασαν κι όλα άλλαξαν από τη γη ως τον ουρανό! Μπορεί οι άνθρωποι να «φύγανε», μα τα τεχνήματά τους μείνανε. Να είναι της γνώσης η πηγή, για τη ζωή την πρωτινή . Ό,τι τότε οι άνθρωποι έφτιαξαν, με αγάπη περισσή, τα μελετούμε σήμερα με σεβασμό και προσοχή πολλή. Στο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης θα τα βρούμε. Τι λέτε; Πάμε να τα δούμε; Εικονογράφηση: Έργα (πίνακες) του Μιχαήλ Κκάσιαλου Τετράστιχα: Κλειώ Φλουρέντζου

33. ΚΑΤΑ την επίσκεψη Με αφορμή τον αυθεντικό πίνακα του Μιχαήλ Κκάσιαλου ξεκινά ένα «ταξίδι» διερεύνησης και αναζήτησης στην Κύπρο αρχές του 20ου αιώνα… «Ελάτε να τρυπώσουμε με τη φαντασία μας μέσα στον πίνακα του Μιχαήλ Κκάσιαλου και να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο! Μπορεί να γνωρίσουμε κάποιους από τους ανθρώπους αυτούς και να μάθουμε τι είδους προετοιμασίες έγιναν πριν από το γάμο! Θέλετε;»

39. Αφού τα παιδιά εργαστούν σε ομάδες και παρουσιάσουν συγκεκριμένα θεατρικά δρώμενα με βάση τη διερεύνηση που έχει προηγηθεί, μοιράζονται το συγκεκριμένο έντυπο και συμπληρώνουν τα παιχνίδια που περιλαμβάνει στο χώρο του Μ.Λ.Τ.

40. ΜΕΤΑ την επίσκεψη (στην τάξη) ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Ελληνικά Μαθηματικά Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Τέχνη Μουσική Σπουδή Περιβάλλοντος Σχεδιασμός και Τεχνολογία Γεωγραφία

41. Συζήτηση των εργασιών (έντυπο που χρησιμοποίησαν τα παιδιά στο Μ.Λ.Τ.) Τοποθέτηση των εντύπων στην πινακίδα της τάξης για μελλοντική χρήση. Τα απίθανα μολύβια Ενότητα «Του κόσμου το ψωμί» Εργαλεία του θεριστή Περιγραφή αντικειμένων Συγγραφή λεζάντων Ψωμί (κείμενο) Ελληνικά Γ΄

42. «Συνταγές» για το ψωμί «Λαϊκές εκφράσεις» «Με το χειρόμυλο» «Σπιτικό ψωμί» Σύντομες συνεντεύξεις από παππούδες – γιαγιάδες, σχετικά τα εργαλεία του οργώματος – θερισμού - φουρνίσματος. Χρήση καινούριου λεξιλογίου με τη βοήθεια εικονόλεξου Δημιουργία γωνιάς Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Υπόδυση ρόλων - Συγγραφή σύντομων θεατρικών κειμένων

43. Συζήτηση των εργασιών (έντυπο που χρησιμοποίησαν τα παιδιά στο Μ.Λ.Τ.) Τοποθέτηση των εντύπων στην πινακίδα της τάξης για μελλοντική χρήση. «Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας» Ενότητα 13: «Μες το μουσείο» Ανάγνωση λεζάντων Περιγραφή χώρου Περιγραφή αντικειμένων Συγγραφή λεζάντων Λεξιλόγιο για χρώματα / σχήματα / μέγεθος Γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα Ελληνικά Β΄

44. Χρήση καινούριου λεξιλογίου με τη βοήθεια εικονόλεξου Σύντομες συνεντεύξεις από παππούδες – γιαγιάδες, σχετικά με τη χρήση των συγκεκριμένων αντικειμένων. Δημιουργία γωνιάς Μουσείου Λαϊκής Τέχνης Υπόδυση ρόλων - Συγγραφή σύντομων θεατρικών κειμένων

45. Ελάτε να «τρυπώσουμε» μέσα στους πίνακες του Μιχαήλ Κκάσιαλου, να δώσουμε φωνή στις φιγούρες και να φτιάξουμε ιστορίες…

46. Ενδεικτικές ερωτήσεις / δραστηριότητες κατά την παρουσίαση των έργων του Κκάσιαλου, οι οποίες θα υποβοηθήσουν το θεατρικό παιχνίδι και τη δημιουργία διαλόγων • Τι αισθάνεστε βλέποντας το έργο αυτό; • Ποια είναι άραγε η σχέση των προσώπων; • Υποθέσεις για το χαρακτήρα τους ... • Τι ακούτε; • Σας μυρίζει κάτι; • Αν ήσουν μέσα στο σκηνικό αυτό, τι θα άγγιζες; • Ποιο από τα πρόσωπα θα πλησίαζες; • Τι θα το ρωτούσες; • Ένα παιδί μιμείται μια φιγούρα και οι υπόλοιποι προσπαθούν να την εντοπίσουν. • Προσπάθησε να ακούσεις τις φιγούρες! • Αυτοσχεδιάστε ένα πιθανό διάλογο ανάμεσα στα πρόσωπα. • Χρήση παραδοσιακών στολών από το βεστιάριο του σχολείου. • Χρήση αντιγράφων (βλ. περιεχόμενο Μουσειοκαλέλας) • Χρήση μουσικής υπόκρουσης (βλ. περιεχόμενο Μουσειοκασέλας)

47. Πιθανή μορφή φύλλου εργασίας στις ομάδες ____________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________________ ______________________________________________

48. Κυπριακό Ανθολόγιο (Α΄, Β΄ και Γ΄ τάξη) Κυπριακά τραγούδια (180) Κυπριακές παροιμίες (σελ. 184) Κυπριακά αινίγματα (186) Το στόλισμα του γαμπρού (σελ. 205) Το στόλισμα της νύφη (209)

49. «Μελέτη περιβάλλοντος» Γ΄ Ενότητα 7: Ο πολιτισμός μας «Πολιτισμός είναι...» (σελ. 105) «Μαλαματένιος αργαλειός κι ελεφάντινο χτένι...» (σελ.115) Λαϊκή τέχνη, παραδοσιακές συνταγές, παροιμίες, έθιμα, δημοτικά τραγούδια (σελ.117)

50. «Μελέτη περιβάλλοντος» (Β΄ τάξη) Ενότητα 15 15.2 Στο Λαογραφικό Μουσείο 15.3 Τα παλιά αντικείμενα διηγούνται 15.4 Πανηγύρι γίνεται 15.5 Τι μάθαμε για τον πολιτισμό