4 juni 2014 Dick Boeijen @ VCP

1. Op wegnaareenhoudbaarpensioenstelselIs er nog ruimtevoorsolidariteitin de aanvullendepensioenen? • 4 juni 2014 • Dick Boeijen @ VCP

2. Thema van vandaag: risicodeling en/of herverdeling • Uit de adviesaanvraagaan de SER, 4 april 2014: • Zijn risicodeling en herverdelende solidariteit in het pensioenstelsel wenselijk? Zo ja, in welke vormen en in welke mate? Wat betekent dit specifiek voor jongere en oudere generaties? • Zijn er in het huidige stelsel onwenselijke vormen van solidariteit? • Welke mogelijkheden zijn er om wenselijke vormen te organiseren en onwenselijke vormen te voorkomen? • Wat is al mogelijk binnen de huidige kaders en komt al voor in de praktijk? Waar zitten de belemmeringen? • Wat is er nodig om tot de gewenste vorm van risicodeling en (herverdelende) solidariteit te komen? • Hoe verhoudt dit zich tot de doorsneesystematiek, welke alternatieven zijn er en welke transitiepaden heeft de SER voor ogen? • Is het wenselijk en mogelijk om in de pijler van aanvullende pensioenen de eigendomsrechten (beter) vast te leggen? Zo ja, op welke wijze en met welke consequenties?

3. Driezaken die tot interne spanning kunnenleiden • Intergenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s tussen leeftijdscohorten • Intragenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is • Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt” • “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

4. IntergenerationelerisicodelingHoe werkt het? [1] € 3600 € 4000 € 2000 € 2000 extra premie € 4000 € 2000 € 2000 € 400 extra premie herverdelen € 3600 € 1600 € 2000 niets doen € 3600 € 2000 € 2000 € 1600 direct toedelen € 3600 € 1800 € 1800

5. IntergenerationelerisicodelingHoe werkt het? [2] € 4400 € 4000 € 2000 € 2000 premiekorting € 4000 € 2000 € 2000 € 400 premiekorting buffervorming (= niets doen) € 4400 € 2000 € 2000 direct toedelen € 4400 € 2200 € 2200

6. IntergenerationelerisicodelingWaargaat het mogelijkknellen? • Belangrijkste drivers: vergrijzing en vertrouwen • Kritiek: • Naamlozetekorten en overschotten individueleeigendomsrechtenzijnniet “hard” • Nietallerisico’szijnverhandelbaar op de markt subjectieveprijsstelling  politiekrisico • Nietallegeneratiesaantafel [toekomst]  politiekrisico • Bestuurneemt ex-post discretionairebeslissingen politiekrisico • Meerwaarde steeds kleiner door vergrijzing, behoefteaanstabielepremie en beperktemogelijkheiddoorschuiven • Dilemma: • Vertrouwen in de markt • Vertrouwen in collectievebesluitvorming

7. Vergrijzing en bestandsrijpingzorgeninderdaadvoordruk op intergenerationelerisicodeling Voorziening: 1000 miljard Premies in: 32 miljard Bron: CBS

8. Maar is de marktwerkelijkzo “objectief”?

9. Collectieve “subjectieve” besluitvormingkanveelmooistoevoegenaan de “objectieve” markt CONDITIES BONUS • Aanvullenderisicodeling: • Macro langleven • Inflatie • Vergrotenrisicodraagvlak • Verstandigbijsturen: • Unknown unknowns • Marktfalen • Stabiliteit en dempen van pech- en gelukgeneraties • Complete contracten • Comply or explain • Eigendomalsmiddel: evenwichtigheidstoets • Voldoendedraagvlakbelanghebbenden MALUS • Eigendomsrechtenminder “hard” • Minder ruimtevoorkeuzevrijheid • Overdraagbaarheid

10. Voor de deelnemer is het vanzelfsprekenddat we pech- en gelukgeneratieszoveelmogelijkdempen Stelt u zich de volgende situatie eens voor: Meneer A bouwt pensioen op in economisch goede tijden. Meneer B bouwt pensioen op in economisch slechte tijden. Beide verdienen hetzelfde salaris en betalen evenveel pensioenpremie. Welk antwoord heeft uw voorkeur? 25-34 jr 35-49 jr 50-59 jr 60+ jr Bron: PFZW

11. IntergenerationelerisicodelingWat is nodig om ditteorganiseren? • Voldoendedraagvlak • Materieel: voldoendedraagvlak om risico op tevangen • Wensen: solidariteitweegtzwaarderdanindividualiteit • Discipline in de collectievebesluitvorming: • Complete contracten met comply or explain (individueleeigendomsrechtenalsmiddelcqtoets) • Goede governance • Intergenerationelerisicodelingmoeteenbewustekeuzezijn: • Tussenactieven en gepensioneerden? • Tussenoudere en jongereactieven? • Tussenhuidige en toekomstigedeelnemers? • Tussenwerkgever(s) en werknemers?

12. Driezaken die tot interne spanning kunnenleiden • Intergenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s tussen leeftijdscohorten • Intragenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is • Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt” • “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

13. IntragenerationelerisicodelingHoe werkt het? • Een academicus leeft gemiddeld 6 à 7 jaar langer dan iemand met alleen basisonderwijs. Zijn pensioen is daardoor ongeveer 30% duurder.

14. IntragenerationelerisicodelingWaargaat het mogelijkknellen? • Belangrijkste driver: toenemende heterogeniteit • Kritiek: • Prijssubsidie / herverdeling tussen man en vrouw, hoog- en laagopgeleid  rechtvaardig? • Secretaresse in de metaal vs secretaresse in de zorg • Belangrijke nuances: • NP mitigeert, hoog/laag mitigeert, aftopping mitigeert • In eerste pijler overdracht precies andersom en groter • Tel daar zorgkosten nog eens bij… • Dilemma: • Tweede pijler geïsoleerd beschouwen  probleem? • Andere pijlers mee laten wegen in probleemanalyse

15. IntragenerationelerisicodelingWat is nodig om ditteorganiseren? • OF: accepteren dat er verschillen zijn • De genoemde nuances helpen daarbij • OF: solidariteitskringen anders indelen • Grootscheeps: het pensioenlandschap anders indelen: bijvoorbeeld “blue collar fonds” en “whitecollar fonds” • Minder ingrijpend: binnen het bestaande collectief verschillende solidariteitskringen definiëren

16. Driezaken die tot interne spanning kunnenleiden • Intergenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s tussen leeftijdscohorten • Intragenerationele risicodeling • Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is • Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt” • “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

17. Herverdeling in het doorsneepremiesysteemHoe werkt het? Hoeveelmoetik nu apart zetten… … alsik over 40 jaar € 1000 wilhebben? … alsik over 10 jaar€ 1000 wilhebben? € 300 € 750

18. Herverdeling in het doorsneepremiesysteemWaargaat het mogelijkknellen? [1] Belangrijkste drivers: arbeidsmobiliteit en zelfstandigen Kritiek: • Systeemleidt tot onbedoeldeoverdrachten • Tussendeelnemers met verschillendeloopbaan • Zelfstandigen: verlieskanoplopentot 1/3 deel van pensioen • Overdrachten van vlakkecarrièrenaarsteilecarrière • Extra overdrachtenbijiederebeleids- of regelingswijziging • Systeemleidt tot onnodighogekosten • Structureel8% hogerekostenvanwegeomslagelement • Premiestijgtbijouderwordendactievenbestand • Systeemstaatflexibiliteit / innovaties in de weg • VTN-systematiek: bemoeilijkt de consolidatie van fondsen • Integratiepensioen – zorg – wonen [denkaan RMU]

19. Herverdeling in het doorsneepremiesysteemWaargaat het mogelijkknellen? [2] Dilemma: • Doorsneesystematiekbehouden  kritiekpareren • Overstap op progressievepremie  ouderenworden [expliciet] duurder op arbeidsmarkt, kostenproblematiekwordtnietopgelost • Overstap op degressieveopbouw  geentijdsevenredigeopbouw • Overstap op lageopbouw met grootindexatiepotentieel • Overstap op kapitaalsopbouw • Voorallealternatievengeldtdatereenoplossingmoetwordengevondenvoor het wegwerken van het omslagelement  compensatieaan de zittendedeelnemers • [plus wettelijkeovergangsissues]

20. Financiëleovergangsproblematiekvoor BV NL: €100 miljard = 10% DG • compensatiebedrag in 2006 • compensatiebedrag in 2013 compensatie voorziening € 12 mlrd € 60 mlrd € 12 mlrd € 125 mlrd • Nuancerendevraag: is 10% dekkingsgraadonoverkomenlijk? • Vergelijk 2008: van 150% naar 90% • Vergelijkhuidigeindexatieachterstand • Nuancerendevraag: moeten we wel [volledig] compenseren? • Compensatie zit [deels] in toegenomenlevensverwachting • Huidigeversoberingkentookgeencompensatie [maar weloverdrachten] • Compensatie is geenjuridischeeis

21. Wieworden door de transitiegeraakt? Vraag: hoeveel % van het aanvullendpensioenmoetiederleeftijdscohortinleverenbijoverstap op degressieveopbouw? Bron: CPB

22. Mijnconclusies [1] • Collectieve besluitvorming en intergenerationele risicodeling voegen iets moois toe aan de financiële markten; het zou zonde zijn deze mogelijkheid te blokkeren • Maar daarvoor moet wel een prijs worden betaald [discipline, comply or explain, minder harde eigendomsrechten] en het moet dus een bewuste en gedragen [decentrale] keuze zijn • Intragenerationele heterogeniteit [verschil in levensverwach-ting] wordt gemitigeerd, zowel binnen de tweede pijler als binnen de andere pijlers • Modulaire pensioenopbouw kan de druk op toenemende heterogeniteit en verschillende wensen binnen het pensioencollectief aanzienlijk verzachten

23. Mijnconclusies [2] • Doorsneesysteem is geagendeerd als serieus probleemvoor de houdbaarheid van ons pensioenstelsel en is breder dan sec een “zelfstandigenprobleem” • De transitieproblematiek naar een alternatief systeem is [zowel financieel als juridisch] aanzienlijk… • … maar moet niet worden overschat • Discussiewordtvaakgevoerdlangs de dimensie “DB of DC”, maar beidesystemenhebbenhunsterkekanten • De werkelijkediscussie is “opbouwaanspraken of kapitaal” • Sociale partners zoudenkapitaalsopbouwalsserieuzeoptiemeemoetennemen in de verkenning, want kapitaalsopbouwkenteenaantalgrotevoordelen en kan prima gecombineerdworden met collectieverisicodeling