Over de geest en de fles

1. Over de geest en de fles Alcoholproblematiek in de ambulante ouderenpsychiatrie

3. Opgelet: Dit is een artikel uit Nederland.

4. Korte samenvatting Overmatig gebruik van alcohol onder ouderen is een veelvoorkomend probleem en wordt in de ambulante ouderenpsychiatrie onvoldoende gesignaleerd. Door het verouderingsproces ontstaat er bij ouderen voor alcohol een lagere tolerantie en een hogere bloedspiegelwaarde, dit zorgt er voor dat er sneller sprake is van intoxicatie en een hoger risico op orgaanschade. Overmatig alcoholgebruik kan verder tot verschillende grote problemen leiden op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied.

5. Richtlijnen alcoholconsumptie Voor beiden geldt het advies om twee dagen in de week geen alcohol te gebruiken om gewoontevorming te voorkomen.

6. Cijfers en weetjes • Van de ouderen boven de 55 jaar drinkt 75% dagelijks alcohol • Het aantal zware drinkers boven de 75 jaar dat minstens één keer per week zes glazen op een dag drinkt is gestegen van 0,8% in 2000 tot 3% in 2002. • In Nederland drinkt 8% van de ouderen gemiddeld drie of meer glazen per dag. • Bewoners van verpleeg- en verzorgingstehuizen drinken gemiddeld meer alcohol dan zelfstandig wonende ouderen. • In de ambulante ouderpsychiatrie doet 20% van de ouderen aan risicovol of overmatig drinken (volgens Van Etten) • Het aantal hulpaanvragen van ouder blijft gestaag toenemen.

7. Cijfers van het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem • Het aandeel hulpvragen van ouderen boven 55 jaar in verband met alcoholproblemen in de verslavingszorg is toegenomen van 14% in 1998 tot 22% in 2007. • Sinds 1997 is het aantal 55-plussers met een alcoholhulpvraag met 89% gestegen • Dit percentage is gecorrigeerd door de vergrijzing (zie volgende dia). • Bij de cliënten onder de 55 jaar is de stijging 37%. • In 2006 was 20% van de ambulante alcoholcliënten 55 jaar of ouder. • De leeftijdsopbouw van deze 20% = 55-59 jaar: 10%, 60-64 jaar: 6%, +64 jaar: 4%.

8. Vergrijzing • Verwachting: groep ouderen met problematisch alcoholgebruik zal de komende jaren alleen maar groter wordt. • Volgens CBS: het aantal ouderen +65 zal de komende 30 jaar toenemen van 2,4 miljoen in 2007 tot 3,9 miljoen in 2050. = Groei van 1,5 miljoen ouderen • Oorzaken: • De huidige en toekomstige generatie ouderen kunnen zich door de welvaart meer alcoholgebruik veroorloven. • Ouderen hebben meer vrije tijd • Alcohol is beter beschikbaar • Het is een geaccepteerd genotsmiddel

9. Risico’s van alcoholgebruik • Op hogere leeftijd wordt alcohol minder goed verdragen door het lichaam. • Ouderen hebben minder lichaamsvocht en een relatieve toename van vet • Er is een verminderde werking van lever en nieren en de lichamelijke weerstand neemt af. Gevolg: Ouderen hebben minder alcohol nodig om hetzelfde effect te krijgen als volwassenen en een kleine hoeveelheid alcohol kan al schadelijke gevolgen hebben. • Lichamelijke gevolgen • Psychische gevolgen • Sociale gevolgen

10. Lichamelijke gevolgen • Overmatig alcoholgebruik verhoogt het risico op ernstige gezondheidsschade.Voorbeeld: hart- en vaatziekten, levercirrose, diverse soorten kanker, aandoeningen aan het zenuwstelsel en een verhoogd risico op ongevallen. • Kan lichamelijke klachten veroorzakenVoorbeeld: Hypertensie, gewichtsverandering, maag- en darmproblemen, incontinentie, slaapproblemen, algehele malaise en moeheid. • Bij ouderen leidt het tot extra kwetsbaarheid Risico op valpartijen wordt groter (vooral letsels aan de heupen, 78%)

11. Lichamelijke gevolgen • Medicijnen + alcohol = nadelige gevolgen • Medicijnen versterken het gebruik van alcohol en alcohol beïnvloed omgekeerd ook de werking van de medicatie • Gelijktijdig gebruik van alcohol en medicatie vormt een extra belasting voor de lever, die zowel de (meeste) medicatie als de alcohol afbreekt.  Verschillende stoffen en afbraakproducten blijven langer in het lichaam  Er kan overdosering van medicijnen ontstaan. • De werking van alcohol kan het effect van de medicatie veranderen.  Afhankelijk van het soort medicijn ontstaat er een versterkt effect of wordt de werking ervan verminderd.

12. Psychische gevolgen • Overmatig alcoholgebruik verhoogt het risico op stemmingswisselingen, achterdocht, depressiviteit, angsten, geheugen- of andere cognitieve stoornissen. • Meest voorkomend: angststoornissen (10%), dementie (7%) en depressie (2%).  Kan aanzetten tot schadelijk drinken als copingsmechanisme en anderzijds versterkt worden door overmatig alcoholgebruik.

13. Sociale gevolgen • Toenemende conflicten met de omgeving, relatieproblemen, mishandeling van naasten, sociaal isolement en financiële problemen.

14. De risico’s van overmatig alcoholgebruik kunnen niet los van elkaar gezien worden: ze interacteren met elkaar en vaak ontstaan er vicieuze cirkels.

15. Problemen bij signaleren • Problemen worden te laat of zelfs niet gesignaleerd. • Problemen worden vaak pas manifest als er al veel problemen zijn op meerdere levensgebieden. • Cliënten presenteren hun overmatige alcoholgebruik niet als probleem.  Ze leggen vaak zelf geen verband tussen hun klachten en het alcoholgebruik. • 1/3 van de aan alcohol verslaafde ouderen ontwikkelt pas op latere leeftijd alcoholproblemen in reactie op een ‘life-event’ = reactieve drinkers. • Herkenning is vaak lastig omdat er veel andere klachten zijn.

16. Problemen bij signaleren • Bepaalde signalen van alcoholgebruik kunnen opgevat worden als symptomen van andersoortige aandoeningen. • Symptomen kunnen verward worden met de normale gevolgen van het ouder worden. • Desoriëntatie en vergeetachtigheid = dementie • Valongelukken = ouderdom Maar: beide kunnen ook het gevolg zijn van alcoholgebruik. • Ouderen praten niet graag over hun alcoholgebruik. • Minder actieve rol in de maatschappij = riskant gedrag door verslaving gaat minder opvallen.

17. Signaleringsinstrument: de AUDIT • AUDIT = Alcohol Use Disorders Identification Test • Opsporen van problemen met betrekking tot alcohol = lastig • Signaleringsinstrument = in korte tijd, met een aantal eenvoudige vragen risicogebruikers opsporen. • AUDIT is effectief om risicovol en overmatig alcoholgebruik op te sporen. • AUDIT bestaat uit 10 vragen i.v.m. het alcoholgebruik • AUDIT-C bestaat uit de eerste 3 vragen van de test (verkorte versie) • Praktischer en makkelijker om de vragen uit het hoofd te leren • AUDIT is crosscultureel valide

18. Gebruik AUDIT in de praktijk Aandachtspunten: • Zorgvuldig introduceren is belangrijk (want: kan aanvallend zijn en sociaal wenselijke antwoorden zijn snel gegeven). • Uitleg geven over het mogelijke verband tussen de klachten en het alcoholgebruik. • Drempelwaarde AUDIT-C = 4 • 4 of meer  aanwijzingen voor het bestaan van een alcoholprobleem.

19. Besluit • Sensitiever worden voor alcoholproblematiek in de ambulante ouderenpsychiatrie is een eerste vereiste. • Praktische methode: AUDIT-C in de anamnese • Vergroot bewustwording van de hulpverleners ten aanzien van mogelijk alcoholproblematiek • Door systematische screening van de doelgroep vindt ook een grotere mate van opsporing en vroegdiagnostiek plaats

21. Referentie Harten, D. (2010). Over de geest en de fles. Nederlands Tijdschrift voor EvidenceBasedPractice,8(3), 4-7.