Download
1 / 88
900 likes | 1.12k Vues
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ. Aqronomluq ixtisası üzrə Fitopatologiya kursu. II Bölmə: Bitki xəstəlikləri Mövzu 2 . Arpa və qarğıdalı bitkilərinin xəstəlikləri, onlarla mübarizə. Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, professor əvəzi İbrahim Cəfərov.
E N D
AZƏRBAYCANDÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ • Aqronomluqixtisasıüzrə • Fitopatologiyakursu
IIBölmə: Bitki xəstəlikləri • Mövzu 2. Arpa və qarğıdalı bitkilərinin • xəstəlikləri, onlarla mübarizə • Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, • professor əvəzi İbrahim Cəfərov
P L A N: 2.1 Arpa bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə 2.2 Arpa bitkisinin pas xəstəlikləri və onlarla mübarizə 2.3 Arpa bitkisinin digər xəstəlikləri, onlar əleyhinə mübarizə 2.4 Qarğıdalı bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə 2.5 Qarğıdalı bitkisinin digər xəstəlikləri, onlar əleyhinə mübarizə
Ədəbiyyat • 1.Cəfərov İ.H. Kənd təsərrüfatı fitopatologiyası. Bakı: «Elm», 2001, 277 s. • 2.Cəfərov İ.H. Ümumi fitopatologiya. Bakı: «Elm», 2007, 388 s. • 3.Cəfərov İ.H. Tarla bitkilərinin xəstəlikləri. Bakı: «Elm», 2009, 326 s. • 4.Rəhimov Ü.A. Kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlikləri. Bakı: «Maarif», 1988, 160 s. • 5.Защита растений в устойчивых системах землепользования / Под общей ред. док. с.х. наук Д.Шпаара, книга 1, Торжок ООО «Вариант», 2003, 391 с. • 6.Пересыпкин В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 415 с. • 7.Семенкова И.Г., Соколова Э.С. Фитопатология. М.: Изд. Акаде-мия, 2003, 496 с. • 8.Wiese М.V. Compendium of wheat diseases. The American Phyto-pathological Society, 1977, 106 p. • www. agroteh-garant.ru.
2.1 Arpa bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə • Arpanınqarasürməsi- UstilagonigraTapke Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Ustilaginomycetessinfi, Ustilaginalessırası, Ustilaginaceaefəsiləsi, Ustilagocinsi Müasiradı: U.avenae (Pers.) Rostr Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Ustilagonigragöbələyininteliosporlarızeytuniqəhvəyirəngli, həlqəvivəyaoval, 5,5-7,5 x 6-8 mkmdiametrli, qılçıqlarlaörtülüdür. Cücərənzamanteliosporlar 4 ovalbazidisporlarlabazidilərəmələgətirirlər. Hiflərinqovuşmasısonrasporidilərinmayalanmasıilədikariotikmitselformalaşır. Belədikari-otikmitselpatogenininfeksionstrukturudur. GöbələkasanlıqlaUsti-lagohordeiiləçarpazlanır. Patogentoxumlarınsəthindəteliosporlarlavəyaarpanıntoxumlarınınpərdəsialtındamitselləqışlayır. Cücərənteliosporlardançıxanhiflərtoxumunpərdəsialtındaistirahətstrukturudur. Onlartoxumlarcücərənzamanböyüməyəbaşlayırlar. İnfeksionhiflərbitkiyədaxilolur, heceyrəarasıvəhüceyrələrdəbitkiiləbirgəinkişafedirvəböyümənöqtəsinəçatır. Sünbüllərəmələgələnzamanmitselsünbülünbütünhissələrinəsoxulurvətezlikləoradabudaqlanır. Sünbülünyoluxmuşhissələritündşokalad-qəhvəyirənglitozkimisporkütləsinəçevrilir. Xəstəsünbüllərdeməkolarki, sağlamlarlaeynivaxtdaformalaşırlar. Teliosporlarküləkləyayılırlar.
Ekologiyası. Qurutorpaqvə 15-210Ctemperaturinfeksiyanıninkişafıüçünənəlverişliamillərdəndir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Aqrotexnikitədbirlərkompleksinəəməledilmədikdə, dərmanlanmamıştoxumlarlasəpinapardıqdalokalepifitotiyalarcoğrafiərazininyerləşdiyiiqlimqurşağındanasılıolmayaraqinkişafedəbilir. Xəstəliyəqarşıdavamlısortlarolmadığındandigərkimyəvitədbirlərinhəyatakeçirilməsizəruridir. Mübarizətədbirləri. Arpabitkisininqaraçürüməsiiləmübarizədəyüksəkaqrofonyaradılmasıiləyanaşıtoxumlarındərmanlanmasıəhəmiyyətlitədbirlərdəndir. Birçoxölkələrdəbuxəstəliyəqarşıtoxumlarıyarımquruüsullaformalinməhluluilədərmanlayırlar. Bununüçüntoxumlarsuiləyaxşıisladılırvə 4 saatmüddətindəbrezentaltındasaxlanılır. Formalinlədərmanlanmıştoxumlarınsonsaxlamahəddi 5 gündür, həttabuhaldatoxumlarhərgünqarışdırılır. Belədərmanlamaaparılmıştoxumlaruzunmüddətsaxlandıqdacücərməqabiliyyətiniitirirlər. Bununlayanaşıdigərtoxumdərmanlarındandaistifadəetməkolar: tərkibindəikitəsiredicimaddətebukonazol 60 qr/l + tiabendazol 80 qr/lolanvialTT (0,4; 0,5 l/t), bunker 0,5 l/t, vitaras 2-3 l/tvəs. müasirtoxumdərmanlarıdır.
Arpanınbərkvəyadaşsürməsi- Ustilagohordei • (Pers). Lagerh. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Ustilaginomycetessinfi, Ustilaginalessırası, Ustilaginaceaefəsiləsi, Ustilagocinsi Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Bərkvəyadaşsürməxəstəliyinintörədicisininxarakterikxüsusiyyətisünbülünmiloxundanbaşqabütünhissələrininnazikparıltılıpərdə ilə örtülən qara qonur spor kütləsinə çevirməkdir. Xəstəsünbüllər sağ-lam-lardan sonra əmələ gəlirlər. Spor kütləsi bəzən arpanın yuxarı yarpaqlarında uzunsov zolaqlar şəklində inkişaf edirlər. Xəstəsünbülləryetişmədövrüdahayaxşıqeydolunurlar. Teliosporlarşarşəkilli, bəzənuzunsov, 3,6-7,2 mkmdiametrli, hamarörtüklüvəzeytuni-qəhvəyirənglidir. Teliosporlarcücərənzamandördhüceyrəlibazidilərformalaşdırır. Bazidilərdəisəovaldanuzunsovaqədərmüxtəlifformalıdördbazidisporlarvardır. Teliosporlarıncücərməsizamanıəmələgələnferomonlaranas-tomozlarınformalaşmasınıstimullaşdırır. Anastomozlarsporidilərinarasındaəmələgəlir. Mayalanmadansonrainfeksiondikariotikmitselinəmələgəlməsibaşverir. Sürməsünbülləribiçinzamanıdağılırvədənlərizibilləyirlər. Teliosporlardəninsəthindəqışla-yırlar.
Ekologiyası. İnfeksiyatorpağınyüksəkrütubətinəzərəalın-maqla 14-250Ctemperaturdiapazonunda (optimal 20-240C) inkişafedəbilir. Teliosporlar 25-300Ctemperaturda 16 saat, 200C-də 24 saat, 5-100Cisə 3 günsonracücərirlər. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Məhsulitkisixəstəliyinyayılmasındanasılıdır. 0,7-4,7%-likyayılmadaməhsulitkisi 22,3-31,6%-əçatır. Azərbaycanlıtədqiqatçılargöstərirlərki, xəstəliyəqarşımübarizətədbirlərigörülməsə, onunvurduğuziyan 8-20%, bəzəndəartıqolabilər. Mübarizətədbirləri. Buğdanınqarasürməsindəolduğukimidir.
Arpanıntozsürməsi - Ustilagonuda • (C.N.Jensen) Rostr. Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycota şöbəsi, Ustilaginomycetessinfi, Ustilaginalessırası, Ustilaginaceaefəsiləsi, Ustilagocinsi Sinonimləri: Ustilagonuda var. hordei C.N. Jensen, Ustilagotriticif.sp. hordeiBoerema. Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Tozsürməxəstəliyininsimptomlarısünbülləmədövrüasangörünür. Arpanınsünbülüteliosporlardanibarətolantünd-qəhvəyiqaratozkütləsinəçevrilir. Bəzixəstəsünbüllər, həttasağlamlardanhündürolabilirlər. Yo-luxmuşsünbüllərinəksəriyyəti sağlamlar danerkənəmələgəlirlərvəəvvəlcəteliosporunqaratozkütləsinazikmembranlaörtülüdür. Sünbülbağlamadandərhalsonramembrandakəsiklərəmələgəlir, sporlarküləklədağılırlar. Birneçəgünmüddətindəsünbülünmiloxuçılpaqlaşır, bəzənisəonlarsaxlanılır. İnfeksiyayauğramıştoxumlarcücərməqabiliyyətiniitirirvəxaricigörkəmcəsağlamkimigörü-nürlər.Ustilagonudagöbələyininmitselisahibintoxumasındainkişafedir, əvvəlcəorəngsizdir. Sünbülbağlamadövrünəyaxınmitselhifləriqalınlaşırvəteliosporaçevrilirlər. Teliosporlartünd-qəhvəyi, oval, tikanlarlaörtülü, 3,6-9,0 mkmdiametrlidir. Onlarcücərənzamanbazidiləriformalaşdırır. Mayalanmadansonraəmələgələninfeksiondikariotikmitselistirahətmitseliformasındaarpanıninfeksiyayauğramıştoxumlarınınrüşeymindəsaxlanılır.
Yayılması. Xəstəliyəarpabecərilənbütünregionlardarastgəlinir. PatogenMDBməkanındagenişyayıldığından, deməkolarki, hərilməhsuldarlıqüçünrealtəhlükələryaranır. BəziillərdəRusiyaFederasiyası, Belorus, Qazaxıstan, Ukraynakimiölkələrdəlokalepifitotiyalarformasındainkişafedir. Buxəstəlikhazırdaölkəmizdədəgenişyayılmışdır. Ekologiyası. Xəstəliyininkişafınarütubətlisoyuqhavavəmülayimtemperaturlar (16-200C) əlverişlişəraityaradır. Beləşəraitarpanınçiçəkləməsinidahauzunmüddətliedir. Çiçəkləmədövrüyağangüclüyağıştoxumlarınsirayətlənməsini 10 dəfəyüksəldir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliyintəsirindənməhsulitkisipatogeninyayılmaxarakterindənvəfaizindənasılıdır. Ortaməhsulitkisi 20% vədahaçoxolabilir. Ukraynadaortaitkilər 14%-əqədərkimihesablanmışdır. Mübarizətədbirləri. Arpanınqarasürməsindəolduğukimidir.
2.2 Arpa bitkisinin pas xəstəlikləri və onlarla mübarizə • Arpanın cırtdan pası - Puccinia hordei G.H. Otth. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi, Urediniomycetes sinfi, Uredinales sırası, Pucciniaceae fəsiləsi, Puccinia cinsi Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Pucciniahordeigöbələyitaminkişaftsiklinəmalikdir. Beştipspormərhələsiəmələgətirir: teliosporlar, bazidiosporlar, spermasiyalar, etsisporlarvəuredino-sporlar. Teliosporlarikihüceyrəli, ellepsoidalvəyasancaqşəkilli, 16-23 x 35-50 mkmölçülü, azcadartılıarakəsməlidir. Telilərçoxzamanarpayarpaqlarınınaltsəthindəəmələgəlirlər. Teliosporlarpatogeninqışlamamərhələsidir. Yazdateliosporlarcücərirlər, buzamanhaploidnüvələrindiploidəkeçməsimüşahidəolunur. Bununardıncameyozbarverir, böyüməborularıəmələgəlir. Bazidio-spor-lararalıqsahibbitkini- qaranquşotunu (Ornithogalumumbellatum L.) yoluxurvəhaploidspermaqonilər, etsilərəmələgəlirlər. Spermasiyalarbitkiniyoluxabilmirlər. Spermasiyanıbirspermaqo-nidəndigərinəköçürəndəqarışıqmitselbaşverir, nəticədəanas-tomozlarəmələgəlirvədikariotikhüceyrələr – etsisporlarmeydanaçıxır.
Ekologiyası. Sporlarıncücərməsiüçündamcısutələbolunur, bunagörədəinfeksiyanıninkişafınaşehinmövcudluğuəlverişlişəraityaradır. Əlverişlimühitamillərişəraitində-temperatur 15-250Cinfeksiya 6-8 saatmüddətindəhəyatakeçirilir. Növbətiuredinosporgenerasiyası 7-10 gündənsonraəmələgəlir. Uredinosporlarküləkləyayılırlar. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Epifitotiyaillərindəməhsuldarlığakəskinzərbəvurulur. Məhsulitkisibelərayonlarda 10-20% vədahaçoxolur. Mübarizətədbirləri. Sahələrdəyüksəkaqrofonyaradılmalıdır. Aralıqsahibbitkiləriməhvedilməli, bitkilərinnormalböyüməsivəinkişafınıtəminedəntədbirlərkompleksihəyatakeçirilməlidir. Xəstəliyinkütləviinkişafetdiyiillərdətilt (0,5 l/ha) məsarifləçiləməaparılır.
Arpanınzolaqlıvəyagövdəpası- Pucciniagraminis Pers. f. secalisEriks et Henn f. triticiEriks et Henn Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Basidiomycotaşöbəsi, Urediniomycetessinfi, Uredinalessırası, Pucciniaceaefəsiləsi, Pucciniacinsi Biolojiqrupu: Biotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyintörədicisibəziillərdəgövdə, yarpaqqınları, yarpaqvəsünbülpulcuqlarındamüvafiqsimptomlarəmələgətirir. Əvvəlcəpasaoxşarqonuruzunsovtozlananyastıcıqlar- uredinalarformalaşır. Sonraonlarqovuşurvəuzunzolaqlarəmələgətirir. Epidermisindağılmasınəticəsindəzolaqlarınətrafındahaşiyəqeydəalınır. Vegetasiyanınsonundauredinoformalaşanorqanlardavəonlarayaxıntoxumasahələrindəqara, qabarıq, ölçüləri 22 mm-əqədərolanteliləryerləşir. Xəstəliktörədicininbiolojiinkişafxüsusiyyətləri və morforji əlamətləri buğdanın zolaqlı və ya gövdə pasında olduğu kimidir. Yayılması. Xəstəliyəarpabecərilənbölgələrinəksəriyyətindərastgəlinir. Ədəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, bəziillərdəxəstəliyinepifitotiyaşəklindəinkişafıməhsuldarlıqüçündərealtəhlükətörədir. Ekologiyası. Xəstəliyinteliosporlarıbitkiqalıqlarındaqışlayır. Qışlayanteliosporlaryazdacücərirlər. Cücərməüçüngeniştemperaturhəddigöstərilir 9-290C (optimal 18-220C). Havanınyüksəknisbirütubəti 95-100% ekolojiamilləriçərisindəhəlledicidir. Teliosporlarıncücərməsibuğdadaolduğukimionlarınyetişmədərəcəsindənasılıdır. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanbitkilərinqu-raqlığadavamlılığıkəskinazalır, fotosintezprosesipozulur, cılızdənlərformalaşır. Bəzənməhsulitkisi 20-25%-əçatır. Mübarizətədbirləri. Buğdanıncırtdanpasındaolduğukimidir.
2.3 Arpa bitkisinin digər xəstəlikləri, onlar əleyhinə mübarizə • Arpanınunluşehi- Blumeriagraminis (Dc.) Speer f. hordei Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Ascomycotaşöbəsi, Euascomycetessinfi, Erysiphalessırası, Erysiphaceaefəsiləsi, Blumeriacinsi Biolojiqrupu: Biotrof. Arpanın (Hordeum) cinsinövlərininobliqatparazitidir
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. UnluşeharpanıvəHordeumcinsinədaxilolanbaşqanövləriyoluxur. Xəstəlik bitkininbütünyerüstüorqanlarındaəmələgəlir. Səthimitselvəkonidispor-mərhələsiunluşehinsimptomlarınınbaşverməsinəsəbəbolur. Ko-nidilərtəpəhüceyrələrindəqısabudaqlanmayantək-təkvəyacütkonididaşıyanlarüzərindəformalaşırlar. Rəngsiz, birhüceyrəli, ellip-soidal- limonikonidilərzəncirformasındaəmələgəlirlər. Konidilərinölçüləri 8-10 x 25-30 mkm-dir. KonidialmərhələninadıOidiummonilioides–dir. Barmağaoxşarçıxıntılı, uzunluğu 20 mkm-əqədərolanqaustoriyalarağızcıqvasitəsiləepidermalhüceyrələrədaxilolur, bundansonrasəthimitselvəkonidispormərhələsibaşverir.
Arpanınunluşehi- Blumeriagraminis 1 –konidispormərhələsi; 2- kleystotesi
Ekologiyası. Aşağıtemperaturvərütubətlənmə (72 saatdanazolmayaraq) askosporlarınyetişməsinəəlverişlizəminyaradır. Cinsirekombinasiyalarvəmutasiyalarpatogeninpopulyasiyalarınıngenetikişaxəliliyinidahadayüksəldir. Buisəyenivirulentformalarınəmələgəlməsinəsəbəbolur. İlkininfeksiyamənbəyikonidilərvəaskosporlardır. Aerogeninfeksiyauzaqməsafələrəyayılır. Konidilərgeniştemperaturdiapozonunda (1-300C), damcısuolmadancücərirlər. Onlarıncücərməsiüçün 100% nisbirütubəttələbolunur. Kollanmafazasındayüksəkdərəcəliyoluxmayüksəkzərərliliyitəminedir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliknəticəsindəyaşılyarpağınfunksionalsahəsikiçilir, nəticədədəninkütləsiazalır, dəndəzülalınmiqdarıdəyişir, məhsuldargövdələrinmiqdarıaşağıdüşür. Köklərinböyüməsigecikir. 10 ilərzindəepifitotiyanıntezliyi 2-3 dəfədir. Məhsulitkisibitkilərinyoluxmadərəcəsindənasılıolaraq, 10-36% təşkiledir.
Arpanın septoriozu- Septoria nodorum (Berk.) Berk. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Ceolomycetes sinfi, Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Septotia cinsi Bioloji qrupu: Hemibiotrof
Patogenin morfologiya və biologiyası. İlkin infeksiya mənbəyi bitki qalıqları, toxumlar və payızlıq arpadır. Xəstəliyin ilkin əlamətləri yazda yarpaq ayəsində, yarpaq qın arında qəhvəyi ləkələr şəklində zühur edir. Müəyyən zamandan sonra yarpaq damarları boyunca xlorozlu haşiyəli, 1-2 sm uzunluqda oval qırmızı-qəhvəyi ləkələr şəklində əmələ gəlirlər. Ləkənin səthində tünd-qəhvəyi piknidlər dağınıq vəziyyətdədir. Sirayətlənmiş gövdə buğumları qəhvəyi olur, quruyurlar və tünd piknidlərlə örtülürlər. Piknidlər eyni zamanda toxumların səthində də inkişaf edə bilirlər. Onlar qəhvəyi, şarşəkilli, 66-150 mkm diametrli, yoluxmuş toxumanın epidermisinə yarım yüklənmiş vəziyyətdədir. Piknosporla rəngsiz, 1-3 arakəsməli, uclarında həlqələnmişdir. Piknosporlar rütubətli dövrdə əmələ gəlir. Damcı su ilə yayılır və bütün vegetasiya müddətində yoluxmalara səbəb olur. Mövsümün axırında yoluxmuş yarpaqlarda piknidlərin ardınca kisə mərhələsi – psevdotesilər meydana çıxırlar.
Yayılması. Dünyanın bütün ölkələrində geniş yayılmışdır. Ölkəmizin arpa əkinlərində də rast gəlinir. Ekologiyası. Arpanın yoluxması üçün 6 saatlıq nəmlik tələb olunur. Sporlarıncücərməsivəbitkiləriyoluxmasıüçünoptimaltemperatur 15-250C-dir. Lakinxəstəlikgeniştemperaturdiapazonunda 5-350Cinkişafedir. İnkubasiyadövrühavaşəraitindənasılıdırvə 10-20 güntəşkiledir. Rütubətlivəküləklihavaepifitotiyanınəmələgəlməsinəsəbəbolur. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Septoriozlayoluxmayarpaqlarınvaxtındanəvvəlqurumasınasəbəbolur, bunöqteyinəzərdənarpabitkisindəgedənbirçoxfiziolojiproseslərpozulur. Mübarizətədbirləri. Xəstəlikləmübarizədəmüxtəliftədbirlərkompleksininhəyatakeçirilməsivacibdir. Davamlısort, qidalıtorpaq, yaxşıaqrotexnikifondabecərilmişbitki, eləcədəmüxtəlifxəstəliklərəqarşıtoxummaterialınınsəpindənəvvəldərmanlanmasıseptoriozaqarşıprofilaktikiəhəmiyyətdaşıyır. Bütünbunlarlayanaşıunluşeh, pas, sünbüllərdəfuzariozkimixəstəliklərləmübarizədətətbiqedilənbəzifungisidlər (folikurBT, 1 l/ha; tilt 0,5 l/ha; skor 0,2 l/ha) septoriozadaöldürücütəsirgöstərir.
Arpanınalternariozu- Alternaria spp. (A. alternata [Fr.] Keissler,A. tenuissima Simmons) vəbaşqaları Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Alternariacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof
Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Alternariacinsininnövləriarpanınqararuşeymxəstəliyinintörədicilərihesabedilirvərüşeymzonasındaepidermisinörtüyününqaralmasışəklindəzühuredir. Cinsinnövlərindəzeytunisadə, bəzənbudaqlananilkinkoni-didaşıyanlararastgəlinir. Konidilərsadəvəyabudaqlananzəncir-lərdəaçıq-qəhvəyidəntündqəhvəyiyədəkrəngli, əksyumurtaşəkil-lidir. Konidilər 3-10 eninə, 1-5 uzununaarakəsməlidir. Yayılması. Arpanınalternariozunahəryerdəyüksəktezliklərastgəlinir. MDBölkələrininarpaəkinlərindəəsasənA.alternategenişyayılmışdır. Ekologiyası. Törədiciyarpaqvətoxumların, nadirhallardaisəmüxtəliffəsilələrədaxilolanbitkiləringövdəköksistemininparazitidir. Patogenininkişafıüçünəlverişlişəraithavanınyüksəknisbirütubətivə 20-250Ctemperaturunmövcudolmasıdır.
