Surdopedagogika

1. Surdopedagogika Dr hab. prof. AP Jolanta Zielińska

2. Rewalidacja - Rehabilitacja osób niesłyszących i slabosłyszących: Przedmiotemrewalidacjarehabilitacji niesłyszących i słabosłyszących są osoby przejawiające zaburzenia w zakresie percepcji słuchowej. Proces rehabili­tacji obejmuje optymalny, wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.

3. Podział zaburzeń słuchu według Międzynarodowego Biura Audiofonologicznego

4. Wrodzona, endogenna przyczyna wady słuchu: • Związana z chromosomem X, wrodzona, kiedy w okresie prenatalnym rozwój dziecka narażony jest na takie czynniki, jak: • przewlekłe choroby matki (na przykład zaburzenia hormonalne, cukrzyca, choroby nerek itp.), • czynniki toksyczne (na przykład promieniowanie RTG, związki chemiczne - leki podawane podczas ciąży), • choroby przebyte przez matkę w czasie ciąży (różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia, kiła wrodzona itd.).

5. Nabyta , egzogenna przyczyna wady słuchu: • Dzielimy ją na: • okołoporodową (natalną - związaną z akcją porodową, w tym niebezpieczeństwa związane z dysproporcją główki w stosunku do kanału rodnego, • wcześniactwo, choroby hemolityczne itd., • wczesnego dzieciństwa, nieprawidłowy przebiegu niektórych chorób zakaźnych (na przykład zapalenie opon mózgowych, świnka, odra, błonica itd.), kontaktu ze związkami toksycznymi (chinina, arsen, metale ciężkie itd.), chorób ucha środkowego, chorób przewlekłych (cukrzyca, zapalenie nerek, grasicy, tarczycy) i urazów mechanicznych, • czynnościową, występującą w wyniku urazów psychicznych.

6. Klasyfikacjaze względu na czas wystąpienia wady słuchu i rozwój mowy ustnej: • prelingwalna - przed na byciem mowy ustnej, • interlingwalna - w czasie nabywania mowy, • postlingwalna - czas po nabyciu umiejętności mowy.

7. Inne klasyfikacje wady sluchu: • wrodzona lub nabyta, • nasilenie zaburzenia (głuchota i niedosłyszenie), • współwystępowanie z innymi zaburzeniami i chorobami (na przykład z brakiem wzroku, upośledze­niem umysłowym, autyzmem itp.), • miejsca uszkodzenia (obwodowe i centralne).

8. Niekorzystny wpływ wady słuchu: • na niektóre funkcje umysłowe, jak na przykład inteligencję abstrakcyjną, • trudności w kojarzeniu bodźców odbieranych różnymi zmysłami, • liczne wady wymowy, problem z rozwojem mowy ustnej, • trudności w uspołecznieniu.

9. Metody porozumiewania się osób z wadą słuchu: • metoda ustna, jako metoda matczyno-słowna, polegająca na oddziaływaniu na dziecko wszystkimi kanałami przekazu informacji, • metoda audytywno-werbalna z wykorzystaniem przez dziecko resztek słuchu, • metoda migowa - pojęcia zostały przetransponowane w znaki migowe, • metoda daktylograficzna każdej lit­rze alfabetu odpowiada odpowiedni znak ułożenia ręki, • metoda fonogestów jako uzupełnienie mowy oralnej, odczytywanej z ust poprzez wprowadzenie gestów rąk wspomagających przekaz artykulacyjny, • metoda kombinowana, wykorzystująca dwa lub więcej środków przekazu (na przykład graficzny, dźwiękowy, mimiczny, palcowy, migowy), • metoda totalnej komunikacji, podobna do kombinowanej, jednak wprowadzana jest w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

10. Obszary wykorzystania mediów w zaspokajaniu potrzeb językowych dzieci z wadą słuchu: • multimedialne programy wspomagające umiejętność czytania z ust, • multimedialne programy do nauczania języka migowego, • komputerowe programy dydaktyczne np. do nauczania czytania i pisania, • multimedialne programy logopedyczne, • komputerowe urządzenia diagnozujące, • komputerowe metody wizualizacji sygnału mowy.

11. Problemy komunikacyjne dzieci niesłyszących: • trudności z odbiorem bodźców akustycznych, w tym mowy dźwiękowej, • problemy w porozumiewaniu się ze słyszącym otoczeniem, stanowią, • trudności w uczeniu się tej grupy niepełnosprawnych i poznawaniu przez nich świata za pomocą języka, • niemożność gromadzenia wiedzy, w najbardziej efektywny dla człowieka sposób, czyli drogą słuchową.

12. Wada słuchu a odbiór mowy: • Percepcja dźwięków mowy stanowi pierwsze i najważniejsze ogniwo w odbiorze mowy oraz jej budowaniu, gdzie pełni rolę kontrolną. • Nie ma osób całkowicie pozbawionych słuchu, a jego udział w odbiorze i kontroli mowy może być znacząco większy, aniżeli wynikałoby to ze zdiagnozowanej wady. • Wymaga to podjęcia w odpowiednim czasie tzw. wzmożonej wrażliwości działań rewalidacyjnch i takiego ich poprowadzenie, które umożliwi korzystanie ze słuchu w aktach komunikacyjnych podejmowanych przez niesłyszących z użyciem do tego celu języka słownego.

13. Z punktu widzenia istnienia wady słuchu i jej wpływu na odbiór mowy dźwiękowej można wyróżnić cztery grupy dzieci: • funkcjonalnie słyszące, • niedosłyszące, • słabo słyszące, • niesłyszące. • UWAGA OGÓLNA: • Większość dzieci z uszkodzonym słuchem odbiera niektóre dźwięki zwłaszcza niskie i o dużym natężeniu. Oceniany audiometrycznie stopień wrażliwości słuchowej jest przybliżony, nie można przy tym stwierdzić, że podobne wyniki w tym zakresie gwarantują zbliżone możliwości odbioru mowy.

14. Kontrola nad prawidłowym wytwarzaniem mowy: • naturalne pętle sprzężenia zwrotnego, tworzone podczas procesu mówienia. Poprzez kilka kanałów zwrotnych informacja o mowie i jej charakterze, powraca do mózgu: • droga przewodnictwa kostnego, powietrznego, tkankowego, • prawe, lewe kanały słuchowe. Naturalna pętla sprzężenia zwrotnego powstała podczas aktu mowy ośrodek percepcji mowy sterowanie artykulacją system słuchowy system artykulacji mowy środowisko (przewodnictwo powietrzne, kostne, tkankowe)

15. Działania rewalidacyjne dotyczące słuchu: • prowadzone w dwóch niezależnych kierunkach, uwrażliwienia uszkodzonego słuchu oraz wzmocnienia odbioru innych nie uszkodzonych kanałów zwrotnych, • branie pod uwagę faktu złożoności, w tym przesunięcia w czasie procesów, • natura zjawisk nie została jeszcze do końca poznana, sygnały ze słuchowych sprzężeń zwrotnych z różnych kanałów do ośrodka sterującego artykulacją mowy docierają przesunięte czasie, • dla prawidłowego wytwarzania mowy musi mieć miejsce mechanizm scalania sygnałów ze sprzężeń zwrotnych.

16. Nadawanie komunikatu słownego przez osoby z wadą słuchu: • Kompetencja komunikacyjna zbudowana z kilku sprawności komunikacyjnych. • sprawność językowa (systemowa), czyli umiejętność budowania poprawnych gramatycznie zdań, • sprawność społeczna, czyli umiejętność wyboru środków językowych dostosowanych do możliwości odbiorcy oraz funkcji jaką pełnią w grupie, • sprawność sytuacyjna, czyli umiejętność wyboru środków językowych dostosowanych do sytuacji, • sprawność pragmatyczna, czyli umiejętność osiągnięcia założonego przez nadawcę celu.

17. Uwagi ogólne: 1. Z punktu widzenia kontaktu dziecka niesłyszacego z otoczeniem wszystkie z wymienionych sprawności są ważne, najmniej najistotniejsza z nich wydaje się być sprawność pragmatyczna. Jest ona umiejętnością osiągania celu założonego przez nadawcę wypowiedzi. 2. Wysokim poziom sprawności językowej u dzieci niesłyszących nie zawsze przekłada się na równie wysoki poziom komunikacyjny i odwrotnie. 3. Jakość nadawanego komunikatu słownego przez dziecko z wadą słuchu jest bezpośrednio powiązane z powstałymi u niego zaburzeniami mowy. Ich mechanizmy u tej grupy dzieci niepełnosprawnych wiążą się bezpośrednio z zaistniałym uszkodzeniem słuchu i jego rozległością.

18. Wada słuchu: • zakłóca synchroniczność czynności językowych, • prowadzi do ograniczenia znajomości języka, • uaktywnia i napędza mechanizmy zaburzeń mowy, • utrudnia lub wręcz czyni niemożliwym proces samokontroli podczas mowy, • zakłóca obiór bodźców akustycznych, tym samym percepcji mowy innych osób, rozumienia treści ich wypowiedzi, • ogranicza możliwości komunikowania się, • zmniejszenia doświadczenia językowych, • utrudnia poznanie systemu językowego i opanowanie sprawności językowych.

19. Elementy decydujące o mechanizmach powstawania zaburzeń mowy i ich nasileniu: • rodzaj, czas i stopień uszkodzenia słuchu, • skuteczność protetycznego uwrażliwienia słuchowego, • stosowane metody wychowania językowego, korekcji, • sposoby komunikowania się z otoczeniem.

20. Cechy mowy osób niesłyszących: • zaburzenie struktury wypowiedzi, • zaburzenie treści, • zubożenie języka na poziomie leksykalno-semantycznym, • zubożenie języka na poziomie składniowo-fleksyjnym. • UWAGA OGÓLNA: • Przyczyny zaburzeń i ich skutki nakładają się na siebie, wzmacniając mechanizm trudności w porozumieniu się słownym. Wspomagającym elementem wydają się być pomocnicze lub zastępcze sposoby komunikowania się zarówno językowego, jak i niejęzykowego. Przykładowo: czynności ekspresyjne, symboliczne, język migowy, czy fonogesty.

21. Kompetencja niewerbalnych środków nadawania komunikatu: • gestykulacja, • wyraz mimiczny twarzy, • dotyk i kontakt fizyczny, • wygląd fizyczny, • dźwięki paralingwistyczne, • kanał wokalny, • spojrzenie, • dystans fizyczny, • pozycja ciała.

22. Sprawność ortofoniczna osób niesłyszacych: • Klasyfikacja zaburzeń mowy: • przyczynowa, czyli etiologiczna, • objawowa, czyli symptomatologiczna, • językoznawcza, • foniatryczna, • logopedyczna. • UWAGA OGÓLNA: • Mechanizm zaburzeń mowy, jeśli nie zostanie dostatecznie wcześnie opanowany lub przynajmniej ograniczony, zwłaszcza w okresie rozwojowym dziecka, może prowadzić do trwałych zmian patologicznych w obrębie nieużywanego bądź źle używanego traktu głosowego Zaburzenia sprawności ortofonicznej mają wtedy charakter anatomiczno-fizjologiczny i współuczestniczą w pogłębianiu się problemów dziecka niesłyszącego z uzyskaniem komunikatywnej wypowiedzi słownej.

23. Głos osobyz uszkodzonym słuchem: • zaburzenie głosu zwane dysfonią audiogenną, • utrwalania się wtórnie specyficznych warunków w obrębie aparatu fonacyjnego, głównie krtani, • zmianie ulega sposób emisji głosu, charakter, zakres, średnie położenie, nastawienie, natężenie, czas fonacji, • w mowie głośnej mają miejsce zmiany fonetyczne w postaci zaburzeń siły artykulacji głosek, jej barwy, donośności, iloczasu trwania głosek, akcentu i melodii.

24. Zaburzenia realizacji dźwiękowej mowy osób niesłyszących: • tworzenie w różny sposób tej samej wypowiedzi, co wynika z braku wzorca słuchowego, • paralalie głoskowe, czyli zniekształcenia wzorca słuchowo-ruchowego, polegające na zastępowaniu, czyli substytucji trudnych artykulacyjnie części wypowiedzi (głosek) przez łatwiejsze, • wstawki, deformacje, opuszczenia, czyli elizje oraz rzadziej metatezy odpowiadające zmianie kolejności głosek, • zniekształcenia wynikające ze zjawiska koartykulacji bardzo trudnego do kontrolowania kinestetyczno-dotykowego, • opanowanie prawidłowej artykulacja poszczególnych głosek zależy od stopnia możliwości ich wzrokowej obserwacji podczas mowy oraz samokontroli dotykowej.

25. Cechy mowy osób niesłyszących: • mowa tworzona jest z wysiłkiem, • monotonna, zwolniona i skandowana, • artykulacja na tyle nieprawidłowa, że utrudnia zrozumienie wypowiedzi, • zaburzone podstawowe kategorie fonologiczne, takie jak miękkość, dźwięczność i nosowość, • brak lub ograniczenia samokontroli słuchowej wpływa na barwę głosu, utrudnia uzyskanie właściwego natężenia, prawidłowej prozodii, w tym intonacji i akcentu.

26. Objawy zaburzeń mowy osób niesłyszących dzielone w zależności od rodzaju zakłóconych czynności językowych: • trudności w odbiorze i rozumieniu przekazu słownego, • zaburzenia realizacyjne dźwięków mowy, • zaburzenia formalno-gramatycznej struktury wypowiedzi, przez to jej treści, • deficyt kompetencji kulturowej i jego wpływ na wypowiadana treść wypowiedzi. • UWAGA OGÓLNA: • Najtrudniejsze do usunięcia są trudności związane z niedostateczną znajomością języka, wpływające na przyswojeniem wiedzy zakodowanej w języku i przekazywanej za jego pośrednictwem. Jednym ze sposobów przezwyciężenia wymienionych barier i trudności jest dobór odpowiednich metod pracy z dzieckiem.

27. Problemy psychologiczno-społeczne osób niesłyszących w nawiązywaniu aktu komunikacyjnego: 1. Wada słuchu znacząco ogranicza ilość sytuacji społecznych w których mają miejsce działania językowe. 2. Zdiagnozowanie wady słuch ogranicza ilość nawiązywanych aktów komunikacyjnych już we wczesnym dzieciństwie w rodzinie. Dzieci słyszących rodziców rozwijają się gorzej, aniżeli gdy rodzice również nie słyszą. 3. Brak jest tolerancji dla zaburzeń mowy. 4. Dziecko niesłyszące nie jest spontaniczne i kreatywne w nawiązywaniu aktów komunikacji.

28. W odniesieniu do środowiska niesłyszących należy: • aktywizować do działania, • wszelkimi środkami pobudzać do samodzielnego wysiłku związanego z aktami komunikacyjnymi, • dowartościować w tym działaniu, • pokazywać dobre strony, • motywować do wysiłku, • dynamizować rozwój, • odchodzić od problemów i niedoborów, nieudanych czynności rehabilitacyjnych, • dowartościowywać nowoczesnymi metodami technologii informacyjnej, • prowadzić prostą drogą do sukcesu.

29. Kryteria uznawania dziecka za głuchoniewidome: • kryteria medyczne - równoczesne, poważne uszkodzenie zmysłu wzroku i słuchu, • kryteria psychologiczno-pedagogiczne – skutki uszkodzenia dla rozwoju i nauki szkolnej dziecka. • Dziecko głuchoniewidome ma: • trudności w rozumieniu mowy ustnej bez aparatu słuchowego, • utrudnione posługiwanie się zwykłym drukiem.

30. Metody komunikowania się dzieci głuchoniewidomych: • język migowy odbierany dotykowo – znaki przekazywane do ręki, • alfabet punktowy do dłoni, • kreślenie drukowanych liter na dłoni, • metody oparte na piśmie brajla, • próby nauczenia języka dźwiękowego przy resztach słuchu,

31. Kierunki wykorzystania techniki multimedialnej w surdopedagogice: • wspomaganie procesu dydaktycznego w nauczaniu przedmiotowym, • naukę podstaw informatyki, • naukę zawodu komputer jako narzędzie pracy, • wychowanie i trening słuchowy, • naukę mowy dźwiękowej, • naukę języka migowego, • kształcenie ogólne przez rozrywkę i gry komputerowe.

32. Strony WWW dostępne dla osób z wadą słuchu: • Internet „uchem na świat”, poczucie sprawności, • korzystanie z„chatów” zamieszczonych na stronach WWW, najpopularniejsze chat na stronie www.onsi.pl. Organizacji Niesłyszących i Słabosłyszących Internatów, • poczta elektroniczna (e-mail) jako wsparcie dla osób z wadą słuchu (możliwość korespondowania z dowolną osobą), • listy dyskusyjne, wyspecjalizowany serwer listy (listserver), • serwer newsowy (np. news.nask.org.pl, news.onet.pl), grupy tematyczne, od 1997 roku polska grupa newsowa pl.soc.inwalidzi, • strony internetowe zawierają komponenty umożliwiające komunikację, brak specjalnych wytycznych co do kodu projektowania HTML.

33. Przedstawiciele zajmujący się problematyką surdopedagogiki: Urszula Eckert, Tadeusz Gałkowski, Kazimierz Kirejczyk, Aniela Korzon, Stanisław Kowalik, Kazimiera Krakowiak, Eugeniusz Nurowski, Włodzimierz Pietrzak, Irena Stawowy-Wojnarowska, Bogdan Szczepankowski, Wacław Tułodziecki.