Rome en de crisis van de tweede eeuw vC

1. Rome en de crisis van de tweede eeuw vC Margit Pothoven

2. Romeinse tijd • Koningstijd: tot 509 vC • Republiek: 509 – 27 vC • Expansie in Italië en daarbuiten • Standenstrijd • Punische Oorlogen • Bondgenotenoorlog • Burgeroorlogen • Keizertijd: 27 vC – 476 nC [Westen]

3. Cursus Honorum Quaestor: Toezicht op de schatkist en overige financiele aangelegenheden Volkstribuun: Veto-recht, voorzitterschap van het concilium plebis. Aedile: Onderhoud publieke gebouwen en organisatie van festivals Praetor: Rechtspraak, vice-consuls Consul: Hoogste magistraat; bevelvoering legers, handhaving openbare orde, algemeen bestuur

5. Volksvergaderingen • Comitia curiata voorgezeten door de koning/consul/praetor/pontifex maximus. 30 curiae (bundeling gentes, familia) Servius Tullius (578-535), verdeelt de burgers in vijf vermogensklassen/ Censusklassen. Basis voor leger & nieuwe volksvergadering :Comitia centuriata. 1& 2 samen meerderheid aan stemmen! 1) Aristocraten; 2) Rijkste burgers, patriciërs en plebejers (Equites); 3) Gezeten boerenstand, als zwaargewapende infanterie; 4) Kleine boeren/ambachtslieden, als lichtgewapenden; 5) Bezitloze burgers, proletarii, buiten het leger.

6. Volksvergaderingen • Comitia centuriata  voorgezeten door Koning/Consul  kiest: consuls/praetores/censoren. De comitia centuriata verdrong geleidelijk aan de comitia curiata, hoewel deze laatste nog wel bleef bestaan. In 494 v.Chr. werd een nieuwe volksvergadering gedoogd, naast de Comitia Centuriata: • Concilium Plebis  geleid door tribuni plebis (gekozen voor één jaar) en een aedile. De tribuni plebis in 494 vC erkend als officiële magistraten; recht van veto. Alleen plebejers konden deelnemen aan deze vergadering. Patriciërs waren uitgesloten.

7. Volksvergaderingen 367 vC Licinisch-Sextische wetten Rijke plebejers toegang tot consulaat 1 van de consuls moest een plebejer zijn Praetor als ambt ingesteld Wettelijk maximum aan staatsland dat één persoon in bezit mocht hebben

8. Volksvergaderingen Vanaf 287 vC Lex Hortensia: het Concilium Plebis als officiële volksvergadering erkend. Besluiten, de zgn. Plebiscita kregen kracht van wet (lex) voor het gehele Romeinse volk zonder fiat van de Senaat achteraf. Vanaf dat jaar konden de patriciërs ook meevergaderen met het Concilium Plebis. Het heette dan comitia tributa. Beiden obv woondistrict/tribus Comitia tributa: onder leiding van een consul. Taak: wetgeving, hof van hoger beroep in de rechtspraak (voor 287 vC centuriata), verkiezing lagere magistraten, zoals aedielen en quaestoren. In de derde eeuw vC verdringt deze vergadering de centuriata. NB. voorzitter is een consul, een praetor of een patricische aedilis.

9. Volksvergaderingen • Comitia curiata olv koning, consul of praetor. Taak: puur ceremonieel. • Comitia centuriata:Opvolger van curiata. Taak:Verkiezen hoge magistraten (consuls, praetoren en censoren) oorlogsverklaring, bekrachtiging van vredesverdragen. NB. voorzitter is een magistraat met imperium, dwz. consul of praetor of een patricische aedilis. • Concilium plebis: formele vergadering van de plebejers voorgezeten door 10 volkstribunen. Aanvankelijk opkomen voor belangen van de plebs tegenover de patriciërs. Taak: Verkiezing van de tribuniplebis en de aedilesplebis. In theorie wetten doorvoeren. • Comitia tributa: voorzitter is consul, een praetor of patricische aedilis. Taak: hof van hoger beroep in de rechtspraak (voor 287 centuriata), verkiezing lagere magistraten, zoals, aedilen en quaestoren. In de derde eeuw vC verdringt deze vergadering de centuriata.

10. Staatsinrichting (voor 287vC) Consul 1 (imperium) Consul 2 (imperium) Pontifex Maximus RexSacrorum veto Ondersteunen Advies 2 Quaestores Senaat Kiest Kiest Kiest Kiest Kiest Kiest ComitiaCenturiata

11. Staatsinstellingen na 287 (Lex Hortensia) Aanvullen Advies Senaat 2 Consuls (imperium) Vervanging 2 Censoren Praetoren (imperium) 4 Aedielen Quaestoren 10 Volkstribunen Kiezen Kiezen Kiezen Kiezen Kiezen Kiezen Voorzitterschap Comitia tributa ComitiaCenturiata ConciliumPlebis

12. A-vragen • Groep 1:A1 + A4  Ontwikkeling Rome + Nobiles/senatoren/Equites • Groep 2: A2  Punische Oorlogen • Groep 3: A3  Gevolgen Romeinse expansie • Groep 4: A5  Gracchus • Groep 5: A6 + A7  Optimates/Populares + Bondgenotenoorlog

13. Ontstaan van Rome (A1)

14. 753 v. Chr. • ‘Stichting’ Rome door Romulus • Archeologie • ‘Zeven heuvels’ van Rome • Nederzettingen op de Palatijn • Vruchtbare grond • Doorwaadbare plaats Tiber • Handelskruispunt voor zout • Belangrijke landweg tussen Etrurië en Campanie • Etrusken, Latijnen, Sabijnen

15. Stadswording Rome • Samenvoeging nederzettingen op heuvels • Veel invloed Etrusken en Grieken • Ca. 600 v. Chr: ontstaan stadsmuren, marktplein, tempels, bebouwing

16. Invloed Etrusken Vanaf ca. 600 Rome’s stadswording Aanleg drainage Etruskische koningen Stadsnaam afgeleid van Etruskische grens Ruma

17. Griekse invloed Stadsindeling, architectuur Falanx Staatsindeling

18. Nobiles, senatoren en equites (A4) Nobiles Senatoren Equites

19. Punische Oorlogen (A2)

21. Eerste Punische oorlog 264-241 Spanningen tussen Campanië en Syracuse Hulp van Rome en Carthago aan zeerovers Oorlog Doelen Rome Syracuse over naar Romeinse kant Romeinen winnen

23. Tweede Punische oorlog 218-201 Intensief Hannibal over de alpen Bondgenoten van Rome gingen (terug) naar Carthago Veel schade Overwinning in Spanje Voorraden

24. Derde punische oorlog 149-146 Carthago weinig kans op overwinning Conflict Numidië met Carthago 146 Corinthe verwoest Macht Carthago gestopt

25. Gevolgen van de Romeinse expansie (A3) Gevolgen op korte termijn - Gevolgen op lange termijn

26. Gevolgen op korte termijn Stroom van geld, goederen en slaven naar Italië.

27. Gevolgen op lange termijn Afschaffing Tributum Groei Rome door in import graan Vergroting aantal slaven

28. Gevolgen op lange termijn Rijken namen veel van (nieuw verkregen) staatsland  afname van het aantal boeren  tekort aan mensen die voor de dienst in het leger in aanmerking kwamen

29. Gebroeders Gracchus (A5)

30. Tiberius Gracchus • Tiberius Sempronius Gracchus • Zwager van Scipio Aemilianus • 133 v.Chr. Volkstribuun Hij wilde: • Tekort aan rekruten opheffen • Bezitloze burgers aan een nieuw bestaan helpen

31. Wetvoorstel • Staatsland • 125 ha. Maximaal • Verdelen vrijgekomen land over bezitloze burgers • Enthousiasme van kleine boeren en plattelandsproletariërs • Verzet vanuit senaat • Verlies van investeringen • Bang voor politieke ambitie/ potentie Gracchus

32. Gevolgen • 133 v.Chr. Dood Gracchus • Geweld als eerste maal gebruikt als machtsmiddel • Senaat ziet probleem in • Geven boeren land gepakt van Italische volken

33. Gaius Gracchus • Broer van Tiberius Gracchus • 123-122 V.Chr. Tweemaal volkstribuun Hij wilde • Herverdeling staatsland voortzetten • Italische kwestie oplossen • Bestaan proletariaat verbeteren • Kolonies stichten bij Carthago • Macht van politieke elite breken

34. Methode • Grote groepen aan zich binden door gunsten • Graansubsidies • Kolonies • Besluiten via volksvergaderingen doorvoeren • Gaius Gracchus wordt in 121 v.Chr. vermoord

35. Gevolgen van de Gracchen Geweld is een politiek argument Aantasting homogeniteit senaat Scheiding van senatoren in populares en optimates Einde van de republiek?

36. A6/7

37. A6 Senatoren Populares: hervormingen van Gracchen Optimates: conservatief (meerderheid)

38. A7 • 91-88 v.C. • Italische kwestie • Volledig Romeins burgerrecht • Meeprofiteren expansie • Publieke functies binnen Provincies • Publicani