1 / 38

به نام او

به نام او. مبانی و شاخص های علم سنجی. دکتر فیروزه زارع فراشبندی از: گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی اصفهان. چه خواهیم گفت؟. تعریف علم سنجی معرفی شاخص های علم سنجی شاخص های سنتی شاخص های جدید شاخص های خاص و بومی آسیب شناسی علم سنجی و شاخص های آن. علم سنجی چیست؟.

Télécharger la présentation

به نام او

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. به نام او

  2. مبانی و شاخصهای علمسنجی دکتر فیروزه زارع فراشبندی از: گروه کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی اصفهان

  3. چه خواهیم گفت؟ • تعریف علمسنجی • معرفی شاخصهای علمسنجی • شاخصهای سنتی • شاخصهای جدید • شاخصهای خاص و بومی • آسیبشناسی علمسنجی و شاخصهای آن

  4. علمسنجی چیست؟ • مطالعه اندازهگیری پیشرفتهای علم و فناوری (اگه و روسو، 1990). • دانش اندازهگیری علم (بوکشتاین، 1995). • یافتههای پژوهشی در مورد جنبههای کمّی و ویژگیهای علم (انتشارات الزویر). • مطالعه کمّی و ریاضی علم و فناوری (دیوداتو، 1994). • بررسی جنبههای کمّی علم به عنوان یک رشته یا یک فعالیت اقتصادی (تیگ- ساتکلیف، 1992).

  5. علمسنجی در یک کلام • علم سنجی عبارت است از تجزیه و تحلیل کمّی و تا حد امکان کیفی فرایند تولید، توزیع واستفاده از اطلاعات علمی و عوامل مؤثر بر آن به منظور: برنامهریزی، سیاستگذاری و آیندهنگری علمی و پژوهشی در ابعاد فردی، گروهی، سازمانی، ملی و بینالمللی.

  6. معرفی شاخصهای علمسنجی • شاخص های سنتی علم سنجی • شاخص های جدید علم سنجی • شاخص های خاص و بومی

  7. 1. شاخصهای سنتی علمسنجی • شاخصهای سنتی علمسنجی که بیشتر به شاخصهای تحلیل استنادی معروف هستند، عبارتند از: • ضریب تأثیر مجلات (Journal Impact Factor= JIF)، • ضریب تأثیر رشته (Discipline Impact Factor= DIF)، • شاخص فوریت (Immediacy Index) • نیمعمر متون یا کهنگی متون (Literature Obsolescence).

  8. ضریب تأثیر مجلات (IF) • یکی از رایجترین شاخصهای سنتی تحلیل استنادی و علمسنجی است که با عناوین دیگری هم شناخته میشود: • ضریبتأثیر مجلات (Journal Impact Factor)، • نفوذ مجلات (Journal Influence)، • نرخ استناد (Citation Rate)، • تأثیر (Impact) • نخستین بار توسط گارفیلد (1955) برای مطالعه میزان تأثیرگذاری یک مجله در رابطه با مجلات دیگر و شاخص اندازهگیری انتشارات علمی مطرح شد. • اما استفاده از اصطلاح ضریبتأثیر برای نخستین بار برای کمّیسازی انتشارات نمایه استنادی علوم (Sciences Citation Index = SCI)در سال 1963 صورت گرفت. • یادآوری: نمایه مذکور یکی از مهمترین تولیدات مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) است.

  9. دلایل استفاده از ضریب تأثیر • مدیریت مجلات: در ابتدا تنها برای مدیریت مجلات و تصمیمگیری در خصوص ورود فهرست مندرجات مجلات معتبر در فهرست مندرجات جاری (Current Content) طراحی شده بود نه برای سنجش اعتبار تمامی آثار انتشاراتی، پژوهشی و پدیدآورندگان آنها. • مطالعه میزان تأثیرگذاری یک مجله در رابطه با مجلات دیگر، • کمّیسازی انتشارات نمایه استنادی علوم (SCI)، • امروزه از این شاخص در موارد مختلفی مانند رتبهبندی و ارزیابی کشورها، دانشگاهها و دانشمندان هم استفاده میشود. • یکی از دلایل استفاده از این شاخص، دسترسپذیری آسان دادههای مورد نیاز برای محاسبات مربوط به آن است.

  10. نحوه محاسبه ضریب تأثیر • ضریبتأثیر نسبت بین تعداد استنادهای دریافتی به مقالات انتشار یافته در طول یک دوره زمانی خاص است. • گارفیلد این دوره زمانی را دو سال در نظر گرفته است. • چرا که تجربه نشان داده است که حدود 20% از کل مراجع (رفرنسها) به انتشارات دو سال قبل صورت میگیرد.

  11. مثال • اگر به مقالات منتشره در مجله فصلنامه کتاب، 192 استناد در سال 1389، و 198 استناد در سال 1390صورت گرفته باشد، • و تعداد مقالات منتشره در این مجله در سال اول 19 و در سال دوم 20 مقاله باشد، • ضریبتأثیر آن طبق فرمول فوق، 10 خواهد بود (390 بخش بر 39). • بدینترتیب، رتبهبندی مجلات بر اساس ضریبتأثیر آنها صورت میگیرد. • یعنی هر چه ضریبتأثیر یک مجله بیشتر باشد، میزان تأثیرگذاری و استفاده از آن در مرتبه بالاتری قرار می­گیرد.

  12. ضریب تأثیر رشته (DIF) • ضریبتأثیر رشته توسط هیرست (Hirst) در سال 1978 معرفی شد. • هدف آن: مطالعه اهمیت مجلات هسته در یک رشته علمی • در این روش تعداد اندکی از مجلات که ضریبتأثیر بالایی در یک رشته دارند، شناسایی می­شوند. • در واقع اندازهگیری تعداد دفعاتی است که یک مقاله در یک مجله از مقالات هسته مورد نظر مورد استناد قرار میگیرد.

  13. نحوه محاسبه ضریب تأثیر رشته • روش محاسبه آن شبیه به محاسبه ضریبتأثیر مجلات است. • در این روش هم معمولاً یک دوره دو ساله در نظر گرفته می­شود. • در سنجش این ضریب: • ابتدا تعدادی از مجلاتی که اهمیت آن­ها در رشته شناخته شده است، انتخاب می­شوند. • سپس مجلات دیگر در همین حوزه را که اهمیت و اعتبار آن­ها روشن نیست به این تعداد میافزایند. • درمرحله سوم، ضریبتأثیر رشته این دو گروه از مجلات به منظور تعیین مجلات هسته محاسبه می­شوند.

  14. فرمول ضریب تأثیر رشته

  15. مثال • اگر مجله (الف) در دو سال متوالی، تعداد 20 مقاله منتشر کرده باشد که به این 20 مقاله، در این دوره زمانی 15 استناد تعلق گرفته باشد، • و مجله (ب) هم در دو سال متوالی، 20 مقاله منتشر کرده باشد اما در این دوره زمانی 50 استناد به مقالات آن تعلق گرفته باشد، • و مجله (ج)، 240 مقاله را منتشر کرده باشد که در این بازه زمانی تعداد 300 استناد به آن ها صورت گرفته باشد، • ضریبتأثیر رشته این سه مجله در دوره زمانی مذکور به ترتیب زیر خواهد بود: • مجله الف) 75/0= 20÷ 15 • مجله ب) 5/2= 20÷ 50 • مجله ج) 25/1= 240÷ 300

  16. شاخص فوریت • شاخص فوریت به منظور تعیین سرعت استناد مقالات یک مجله و با روشی شبیه ضریب تأثیر مجلات محاسبه می­شود:

  17. مثال • اگر تعداد 100 استناد به مقالات فصلنامه کتاب صورت گرفته باشد، • و تعداد مقالات منتشره آن در همان سال 20 مقاله باشد، • شاخص فوریت این مجله 5 می­شود. • شاخص فوریت از شاخص­های ویژه استناد است که نشریه گزارش­های استنادی مجلات(JCR) به طور منظم آن را منتشر می­کند. • از آن­جایی که برخی از شرایط فنی نظیر تأخیر در انتشار، فراوانی انتشار، سرعت فهرست کردن و ... بر اهمیت و ارزش این شاخص اثر می­گذارند، اهمیت آن به طور معناداری از ضریب تأثیر مجلات کم­تر است.

  18. شاخص نیم عمر یا قاعده کهنگی متون • شاخص نیمعمر، نقش زمان را در بهره­وری از اطلاعات روشن می­کند. • نشان می­دهد که با گذشت زمان از میزان سودمندی مقالات و کتابها کم می­شود. • یادآوری: در فیزیک هسته­ای مفهوم نیم­ عمر به مدت زمان زوال نیمی از ماده رادیواکتیو اطلاق می­شود. • با وام­گیری از علم فیزیک، منظور از نیم عمر متون علمی: • مدت زمانی است که در خلال آن نیمی از متون استنادکننده به متون علمی مورد استناد در حوزه­های علمی مورد نظر منتشر شده است.

  19. شاخص نیم عمر یا قاعده کهنگی متون (ادامه) • به عبارت دیگر، نیم عمر عبارت است از مدت زمانی که در طول آن نصف ارجاعات یک مجله منتشر شده­اند. • مطالعات نشان می­دهد که نیمی از ازجاعات (استنادها) مقالات تازه چاپ شده در دو سال اخیر، به نوشته­های همان سال برمی­گردد. • بعد از مدت ده یا پانزده سال (بسته به موضوع) مقالات رشته­های مختلف، سودمندی خود را به عنوان منبع مورد استناد از دست می­دهند. • با کمک مطالعات کهنگی، نیم عمر استنادها محاسبه می­شود: • علوم که بیشتر جنبه نظری دارند (مانند ریاضیات) دارای نیم عمر طولانی • و علومی که به مباحث نوین، روزآمدی و فناوری وابستگی دارند (مانند پزشکی) دارای نیم عمر کوتاهی هستند. • مطالعات کهنگی و نیم عمر در مدیریت مجموعه منابع اطلاعاتی و توسعه خدمات اطلاعاتی مناسب به کاربران کاربرد دارد.

  20. شاخص های جدید • شاخص هرش • شاخص جی • شاخص وای • ارزش متیو

  21. شاخص هرش (Hirsch Index) • یکی از جدیدترین این شاخصهاست که به لحاظ سادگی، سهولت کاربرد، و داشتن مزایای متعدد نسبت به سایر روشها در دستیابی به یک عدد معین مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. • این شاخص در سال 2005 توسط هرش (استاد فیزیک دانشگاه کالیفرنیا) به عنوان شاخصی برای سنجش برونداد علمی- پژوهشی پژوهشگران به صورت انفرادی ابداع شد. • شاخص اچ به این پرسش پاسخ می­دهد که هر یک از پژوهشگران به تنهایی چه نقشی در پیشبرد و گسترش مرزهای علوم در حوزه­های مختلف دانش بشری دارند؟

  22. شاخص هرش (ادامه) • شاخص H تنها مقالاتی را شامل می­شود که تعداد استناد به هر یک از آنها برابر با H یا بیشتر از آن است، بنابراین شاخص متعادل­تری است. • شاخص H یک پژوهشگر، شامل H تعداد از مقالات اوست که به هر کدام از آنها حداقل H بار استناد شده باشد. • برای مثال اگر یک نویسنده، 6 مقاله داشته باشد که به هر یک دست کم 6 بار استناد شده باشد، شاخص H آن نویسنده، 6 خواهد بود. • اگر تعداد مقالات آن نویسنده، بیشتر از 6 ولی تعداد استنادها کمتر از 6 باشد، در شاخص H وی تأثیری نخواهد داشت. • بدیهی است هر چه عدد H بزرگتر باشد، نشان از توان علمی و تأثیرگذاری بیشتر یک پژوهشگر بر علم خواهد بود.

  23. نحوه محاسبه شاخص هرش • شاخص H با استفاده از شمارش استنادها به حاصل کار یک پژوهشگر در طول حیات وی امتیاز می­دهد. • برای به دست آوردن عدد H، پس از انجام جستجو، باید مقالات را بر حسب استناد به ترتیب نزولی مرتب کرد و شماره مقاله را با تعداد استنادها مقایسه نمود تا تعداد استناد مساوی یا بیشتر از شماره مقاله باشد. • شماره آن مقاله، نشان­دهنده عدد H نویسنده است.

  24. مثال • از آن­جایی که از مقاله ششم به بعد، تعداد استنادها 6 یا بیشتر از 6 است، شاخص H این پژوهشگر فرضی برابر با عدد 6 می­باشد. یعنی فقط 6 مقاله از این پژوهشگر بیشتر یا مساوی 6 استناد دریافت کرده است. • اندازه­گیری دقیق شاخص H به جامعیت پایگاه اطلاعاتی مورد جستجو بستگی دارد. به طوری که شاخص H به دست آمده از پایگاه مختلف اسکوپوس، گوگل اسکالر و وب آوساینس یکسان نیست. • معتبرترین و مهمترین منبع برای به دست آوردن شاخص H پایگاه اطلاعاتی Thomson ISI Web of Science است و امکان اندازه­گیری خودکار این شاخص را نیز فراهم آورده است. • شاخص H علاوه بر مقایسه نویسندگان، برای مقایسه مؤسسات، دانشگاهها و حتی کشورها نیز استفاده می­شود، اما بایستی برای چنین مقایسه­هایی به عوامل گوناگون اثرگذار بر این مقیاس توجه کرد.

  25. شاخص جی (g Index) • توسط لئو اگه برای اندازه­گیری کمّی برونداد علمی پژوهشگران علم فیزیک و سایر پژوهشگران پیشنهاد شده است. • اگه برای اصلاح و بهبود شاخص H، شاخص جی را پیشنهاد نمود. • یکی از مهمترین ایرادهای شاخص H این است که هر چند در امتیازدهی به مجموعه فعالیتهای علمی یک فرد، مجله، دانشگاه و کشور، کم استناد بودن یک مقاله بر رتبه آن تأثیری ندارد، • اما به همان نسبت هم این شاخص به مقاله­های پراستناد بی­اعتناست و این قبیل مقالات بر شاخص H پژوهشگر تأثیر قابلتوجهی ندارد.

  26. شاخص جی (ادامه) • شاخص جی با استفاده از مجذور تعداد مقالات و مقایسه آن با مجموع استنادها در محاسبات، در واقع مقاله­های پراستناد یک پژوهشگر را برجسته­تر می­کند. • شاخص جی بالاترین تعداد (g) مقالات است که 2 بار یا بیشتر به آن استناد شده باشد. • این شاخص با استفاده از ضرایب خود، سعی دارد تا از تأثیر مقاله­های پراستناد و کم­استناد بر نتیجه­گیری بکاهد و یکی از نواقص شاخص H را برطرف نماید.

  27. شاخص وای • شاخص وای توسط بولن، رودریگز و سمپل در سال 2006پیشنهاد شده است. • سعی دارد با در نظر گرفتن کیفیت و کمیّت، نقاط ضعف دیگر شاخصها را برطرف نماید. • بدین منظور، از عامل تأثیر به عنوان شاخص کمّی و معادل مقبولیت و از رتبه بر اساس وزن یا رتبه پیچ(Page Rank) به عنوان شاخص کیفی و عامل ارزش استفاده می­کند. • شاخص وای، حاصل ضرب عامل تأثیر در رتبه پیچ و در واقع حاصل ضرب کمیّت در کیفیت است و سعی دارد سنجش اعتبار علمی را تا حد امکان کیفی کند.

  28. ارزش متیو • یکی از شاخصهای جدید علم­سنجی است که توسط موییج در سال 2006 معرفی شد. • در واقع شکل اصلاح شده ضریبتأثیر است که آن را در یک دوره پنج ساله و در موضوعی خاص محاسبه می­کند. • نحوه محاسبه آن تقسیم تعداد استنادها به مقاله­های یک مجله در یک دوره پنج ساله بر تعداد مقاله­های همان مجله در همان دوره زمانی است • که عدد حاصل را با همین نسبت­ها در کل حوزه مورد پژوهش اندازه­گیری می­نماید.

  29. مثال • اگر تعداد استنادها به مقالات یک مجله در یک حوزه موضوعی خاص در یک دوره پنج ساله، A؛ • تعداد کل مقالات منتشره در همان مجله در همین دوره پنج ساله، B؛ • تعداد کل استنادهای دریافت شده در آن حوزه موضوعی خاص، C؛ • و تعداد کل مقالات این حوزه را D بنامیم، • ارزش متیو عبارت خواهد بود از:

  30. شاخصهای خاص و بومی • امروزه ارزشیابی تولیدات علمی، مجلات، دانشمندان و ... به یک ضرورت تبدیل شده است و حتی از ملزومات توسعه دانش به حساب میآید. • با توجه به نواقص شاخص­های موجود و به عنوان مکمل آنها، تعدادی از کشورهای پیشرفته، جهت ارزشیابی و مدیریت علم، پژوهش و فناوری در کشور خود بر اساس شرایط خاص خود، سیاستهایی را تعیین کرده و شاخص­های خاصی را تدوین نموده­اند: • ارزشیابی پژوهشی انگلستان (Research Assessment Exercise= RAE) • شاخص کرون (Crown Indicator) • شاخص z(Citation Z Score)

  31. شاخصهای خاص و بومی (ادامه) • ارزشیابی پژوهشی انگلستان (RAE): هر چهار سال یک بار شاخص­های خود را منتشر می­کند. از مهمترین مؤلفه­های ارزشیابی آن انتشارات دانشگاهها و بروندادهای پژوهشی استادان (به ویژه مقالات) دانشگاه است. • شاخص کرون (Crown Indicator): مزیت آن امکان بررسی یک پژوهشگر، گروه یا مؤسسه پژوهشی، در دوره­ای معین، در موضوعی خاص و در نوع خاصی از منابع (مقاله، کنفرانس، و ...) است. محاسبات آن بر مبنای تعداد استنادهاست و منبع استخراج استنادها وبگاه علوم (WOS) است (در هلند). • شاخص z(Citation Z Score): بر مبنای شاخص کراون است و امکان ارزشیابی و مقایسه بر اساس دوره زمانی، موضوع و نوع مقالات در آن وجود دارد. از دقت بالایی نسبت به سایر شاخص­ها برخوردار می­باشد (در سوئد).

  32. آیا ما نیازمند یک شاخص بومی در کشور خود هستیم؟ ؟

  33. آسیبشناسی علمسنجی و شاخصهای آن • برخی معتقدند که IFنمیتواند تأثیر واقعی مجلات را نشان دهد. • چرا که برخی از مجلات کمحجم­تر هستند و تعداد مقالات کمتری را در هر سال منتشر میکنند. • بهاینترتیب در مقایسه با مجلهای که تعداد مقالات بیشتری را در سال منتشر می­کند (مخرج کسر در فرمول فوق) در ظاهر ضریب تأثیر بالاتری کسب می­کنند. • برای رفع این نقص و نواقص دیگری از این دست که به حوزه علمسنجی وارد است، برخی انواع دیگری از ضرایبتأثیر مانند ضریبتأثیر مؤلف، ضریبتأثیر مورد انتظار، ضریبتأثیر رشته و ... را پیشنهاد کردهاند.

  34. آسیبشناسی علمسنجی و شاخصهای آن (ادامه) • به منظور رفع ایرادات سنجه ضریب تأثیر مجلات و ایجاد بهبود و تعدیل در آن، معیارهای دیگری عرضه شده است: • ضریب اعتبار (Prestige Factor)، • ضریب تأثیر برابر (Equivalent Impact Factor)، • ضریب مرور (Review Factor)، • شاخص مرور (Review Index)، • شاخص تعامل (Interaction Index)، • شاخص انتشارات (Publication Index) • مقیاس وزن نفوذ (Influence Weight) • ضریب تأثیر وزنی (Weighted Impact Factor) • یادآوری می­شود که بنای تمامی این شاخص­ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر اساس تعداد استنادهاست.

  35. آسیبشناسی علمسنجی و شاخصهای آن (ادامه) • در یک جمع­بندی نهایی می­توان نتیجه گرفت که: • درباره ابعاد مثبت و منفی ضریب تأثیر مجلات (IF) و روش محاسبه آن، نقدهای بسیاری صورت گرفته است. • اما همان­طور که گارفیلد (مبدع این ضریب) می­گوید: "ضریب تأثیر ابزار کاملی برای سنجش کیفیت مقاله نیست، ولی در حال حاضر، مورد بهتری وجود ندارد و مهم­تر این که این ابزار هم­اکنون در دست ماست". • بنابراین بایستی توجه داشت که ضریبتأثیر به عنوان یک ابزار کنترل کتابشناختی، قدرت توجیهی محدودی دارد • و به کارگیری و استفاده درست از آن مستلزم آگاهی از تمام نواقص و محدودیت­های آن است.

  36. آسیبشناسی علمسنجی در یک کلام • ضریب تأثیر تنها: • یک شاخص غیرمستقیم در سنجش کیفیت پژوهش است، • و برای نتایج دقیق­تر بایستی در کنار ابزارهای سنجش مکمل و توجه به ابعاد کیفی به کار رود.

  37. مروری بر آن چه گفتیم: • در این مختصر تلاش شد تا: • علمسنجی تعریف شود، • شاخصهای سنتی، جدید و بومی آن معرفی شوند، • آسیبشناسی علمسنجی شرح داده شود.

  38. سيستم عامل

More Related