VAAZLARDA HADİSLERDEN YARARLANMA ESASLARI

1. VAAZLARDA HADİSLERDEN YARARLANMA ESASLARI SEMİNERİMİZE HOŞ GELDİNİZ (6 Saat)

2. SEMİNERİMİZDE HANGİ KONUYU İŞLEYECEĞİZ? Bu SEMİNERDE vaazlarda hadis seçimi ve kullanımına ilişkin esaslar ile bir konu ile ilgili hadislerin hangi kaynaklardan bulunabileceği açıklanacaktır.

3. VAAZLARDA HADİSLERDEN YARARLANMA ESASLARI • 1. Vaazlarda hadis seçiminde ilkeler • 2. Muteber hadis kaynaklarını seçme ve kullanma

4. 1. Vaazlarda hadis seçİmİnde İlkeler • MÜTEVATİR VE SAHİH hadis kullanmak hadis ilminde temel ilkedir.

5. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU

6. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • 1. Hz. Muhammed’in Beşerî Yönü • 2. Hz. Muhammed’in Peygamberlik Yönü • 3. Hz. Muhammed’in Tebliğ ve Tebyin Görevi • 4. Hz. Muhammed’e İtaat

7. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • 1. Hz. Muhammed’in Beşerî Yönü • قُلْ مَا كُنْتُ بِدْعًا مِنَ الرُّسُلِ وَمَا اَدْرٖى مَا يُفْعَلُ بٖى وَلَا بِكُمْ اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَا يُوحٰى اِلَیَّ وَمَا اَنَا اِلَّا نَذٖيرٌ مُبٖينٌ (Ahkâf 46/9) • “De ki: ‘Ben (Allah’ın) elçilerin(in) ilki değilim ve (onların tümü gibi) ben de bana vesize ne olacağını bilemem, sadece bana vahyolunana uyuyorum çünkü ben sadece açık biruyarıcıyım.” (Ahkâf 46/9)

8. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • 1. Hz. Muhammed’in Beşerî Yönü • Furkân 25/7–11 ve İsrâ 17/90–93 • Peygamberler neden meleklerden değil de insanlardan seçilmiştir? • İsrâ 17/94-95 ve En’âm 6/8-9 • Mü’minûn 23/24

9. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • Hâlbuki ilahî buyrukların hayata geçirilmesi için peygamberlerin örnek alınması bir zarurettir. Bir meleği örnek almak ise mümkün değildir.

10. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • Hz. Ömer (r.a.)’ den nakledilen bir hadiste Resulullah(s.a.v.)ın şöyle dediği rivayet edilir: “Hristiyanların Meryem oğlu İsa’ya yaptıkları gibi hakkımda aşırı övgülerde bulunmayın. Şurası muhakkak ki ben bir kulum. Benim için, ‘Allah’ın kulu ve elçisi.’deyin.” (Buharî, Enbiya, 48)

11. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • “Ben Abdullah oğlu Muhammedim. Allah’ın kulu ve peygamberiyim. Beni Allah’ın bana verdiği mevkinin üstüne çıkarmanız hoşuma gitmiyor.” buyurduğu rivayet edilmiştir.(Buharî, et-Târîhu’s-Sağîr,C 1, s. 11.)

12. 1- KUR’AN’A GÖRE HZ. MUHAMMED’İN KONUMU • “De ki: Ben size, ‘Allah’ın hazineleri benim yanımdadır.’demiyorum. Ben gaybı da bilmem.Size ‘Ben bir meleğim de demiyorum.’ Ben sadece,bana gönderilen vahye uyuyorum…”(En’âm 6/50)

13. 2. Hz. Muhammed’İnPeygamberlİk Yönü • Peygamberleri diğer insanlardan ayıran en temel özellik onların vahiy almalarıdır. • “Muhammed, Allah’ın Resulüdür…” (Fetih 47/29) • “…Allah, kullarından dilediğine (peygamberlik) nimetini bahşeder…” (İbrahim 14/11) • “(Peygamber), bize isnat ederek bazı sözler uydurmuş olsaydı, mutlaka onu kudretimizle yakalardık.”(Hâkka 44-45)

14. 2. Hz. Muhammed’İnPeygamberlİk Yönü • TARTIŞALIM • Ayetlere göre Hz.Peygamberidiğer insanlardan ayıran en belirgin özellik nedir? • Hz. Muhammed’in vahiy alan bir insan olmasıyla örnekliği arasında nasıl bir ilişki vardır? • “…O, Allah’ın elçisi ve bütün peygamberlerin sonuncusudur… “(Ahzâb 33/40)

15. 2. Hz. Muhammed’İnPeygamberlİk Yönü • “Kendilerine peygamber gönderilenlere mutlaka soracağız. Peygamberlere de elbette soracağız.”(A’râf7/6) • “De ki: Şahitlik bakımından hangi şey daha büyüktür?’ De ki:Allah benimle sizin aranızda şahittir. İşte bu Kur’an bana, onunla sizi ve ulaştığı herkesi uyarayım diye vahyolundu. Gerçekten siz mi Allah ile beraber başka ilahlar olduğuna şahitlik ediyorsunuz? De ki: Ben şahitlik etmem. De ki: O, ancak tek bir ilahtır ve şüphesiz ben sizin Allah’a ortak koştuğunuz şeylerden uzağım.” (En’âm6/19)

16. 3. Hz. Muhammed’İnTeblİğve TebyİnGörevİ • Tebliğ; sözlükte “taşımak, götürmek, ulaştırmak” anlamlarına gelir. • “…Peygambere düşen ancak apaçık bir tebliğdir.” (Nûr25/54) • “Ey Peygamber! Rabb’inden sana indirileni tebliğ et.Eğer bunu yapmazsan onun verdiği peygamberlik görevini yerine getirmemiş olursun. Allah seni (inanmayan) insanlardan koruyacaktır. Allah, hakikati inkâr eden insanları doğru yola iletmez.”(Mâide 5/67)

17. 3. Hz. Muhammed’İnTeblİğve TebyİnGörevİ • “…Sana düşen ancak mesajı tebliğ etmek, duyurmaktır; hesabı görmek ise bize aittir.” (Ra’d 13/40) • Tebliğ ve güvenilirlik ilişkisinin vahyin insanlara iletilmesi açısından önemini tartışınız. • “Size Rabb’iminbuyruklarını tebliğ ediyorum. Ben sizin iyiliğinize çalışan, sizi uyaran güveneceğiniz bir insanım.”(A’râf 7/68)

18. 3. Hz. Muhammed’İnTeblİğve TebyİnGörevİ • Aşağıdaki ayetleri Hz. Peygamberin tebliğ metodu açısından değerlendiriniz. • “O hâlde (Resulüm), öğüt ver. Çünkü sen ancak öğüt vericisin. Onların üzerinde zor (ve baskı) kullanacak biri değilsin.”(Gâşiye 21-22) • “Biz onların ne dediklerini çok iyi biliyoruz. Sen, onlara karşı bir zorba değilsin.O hâlde sen, benim uyarımdan korkan kimselere Kur’an ile öğüt ver. ”(Kâf46/45) • “Eğer yüz çevirirlerse (bilesin ki), biz seni onlara bekçi göndermedik. Sana düşen, • sadece tebliğdir…” (Şûrâ 42/48)

19. 3. Hz. Muhammed’İnTeblİğve TebyİnGörevİ • Peygamberlerin görevlerinden biri de “tebyin”dir. Tebyin; beyan etmek, açıklamak, izah etmek ve gerçeği ortaya koymak demektir. Bütün peygamberler, söz ve davranışlarıyla bunu yerine getirmişlerdir. • “(O peygamberleri) apaçık belgeler ve kitaplarla gönderdik. İnsanlara, kendilerine indirileni açıklaman ve onların da (üzerinde) düşünmeleri için sana bu Kur’an’ı indirdik.”Nahl16/44)

20. 3. Hz. Muhammed’İnTeblİğve TebyİnGörevİ • “Hz. Peygamberin hayatı, Kur’an’ın yaşanmış hâlidir.” sözünü değerlendiriniz. • “İşte, o peygamberler, Allah’ın doğru yola ilettiği kimselerdir. (Ey Muhammed!) Sen de onların tuttuğu yola uy. De ki: “Bu tebliğe karşı sizden bir ücret istemiyorum. O(Kur’an), bütün âlemler için ancak bir uyarıdır.” (En’âm 6/90)

21. 3. Hz. Muhammed’İnTeblİğve TebyİnGörevİ • Peygamberlerin görevlerinden biri de “teşri”dir. Teşri; kanun ve hüküm koymak anlamına gelir. Peygamberler, yaşadıkları toplumda ortaya çıkan sorunlara çözümler getirmişlerdir. Onların tebliğ ve tebyin görevlerinin yanı sıra teşri sorumluluklarıdavardır. • “…O (Peygamber); onlara iyiliği emreder, onları kötülükten alıkoyar. Onlara iyi ve temiz şeyleri helal, kötü ve pis şeyleri haram kılar. Üzerlerindeki ağır yükleri ve zincirleri kaldırır. Ona iman edenler, ona saygı gösterenler, ona yardım edenler ve ona indirilen nura (Kur’an’a) uyanlar var ya, işte onlarkurtuluşaerenlerdir.” A’raf 7/157)

22. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • “Aralarında hükmetmesi için Allah’a ve elçisine çağrıldıkları zaman mümin olanların sözü, ‘İşittik ve itaat ettik.’ demeleridir. İşte felaha kavuşanlar bunlardır. Kim Allah’a ve Resulüne itaat ederse ve Allah’tan korkup ondan sakınırsa işte ‘kurtuluşa ve mutluluğa’ erenler bunlardır.” (Nûr 24/51-52)

23. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • Allah’a itaat, emir ve yasaklarına uymakla olur. Kur’an’da, “Kim peygambereitaat ederse Allah’a itaat etmiş olur…”(Nisâ 4/80) buyrulmuştur. • Hz. Peygamberden sonraki dönemlerde itaat, onunla gelen vahyi dikkate alıp önemsemektir.Onun aracılığı ile gelen Kur’anî ilkelere onun yaptığı gibi saygı duymak, inanmak ve onları canlı tutmaktır. Ayrıca onun sünnet olarak isimlendirilen uygulamalarını örnek almak ve yaşatmak da ona itaatin gereğidir.

24. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • “De ki: Eğer Allah’ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın. Çünkü Allah çok bağışlayandır, çok merhamet edendir. De ki:Allah’a ve Peygambere itaat edin...”(Âl-i İmrân3/31-32) • “…Kim Allah’a ve elçisine itaat ederse onu altından ırmaklar akan, içinde ebedî kalacakları cennetlere sokar. İşte büyük kurtuluş ve mutluluk budur.”(Nisa 4/13)

25. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • “Kendisine hidayet (doğru yol) bahşedildikten sonra Peygamber ile bağını koparan ve müminlerin yolundan başka bir yola sapana gelince, onu kendi tercih ettiği yolda bırakacak ve ona cehennemi tattıracağız. Ne kötü bir gidiş yeridir orası!”(Nisâ 4/115)

26. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • “Hz. Peygambere itaat niçin gereklidir?” • 1………………......................... • 2………………......................... • 3……………….........................

27. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • “Biz her peygamberi sırf, Allah’ın izni ile itaat edilmek üzere gönderdik. Eğer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allah’tan günahlarının bağışlamasını dileseler ve Peygamber de onlara bağışlama dileseydi, elbette Allah’ı tövbeleri çok kabul edici ve çok merhametli bulacaklardı. Hayır! Rabb’ineandolsun ki onlar, aralarında çıkan çekişmeli işlerde seni hakem yapıp sonra da verdiğin hükme, içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın, tam bir teslimiyetle boyun eğmedikçe iman etmiş olmazlar.”(Nisa 4/64-65)

28. 4. Hz. Muhammed’e İtaat • “Allah ve Resulü bir iş hakkında hüküm verdikleri zaman, hiçbir mümin erkek ve hiçbir mümin kadın için kendi işleri konusunda tercih kullanma hakları yoktur. Kim Allah’a ve Resulüne karşı gelirse şüphesiz ki o apaçık bir şekilde sapmıştır.” (Ahzâb 33/36)

29. 2- HADİS İLMİ VE TEMEL KAVRAMLARI

30. 2- HADİS İLMİ VE TEMEL KAVRAMLARI • 1. Hadis İlminin Konusu ve Önemi • 2. Hadis İlminin Temel İslam Bilimleri ile İlişkisi • 3. Hadis İlminin Temel Kavramları • 3.1. Hadis • 3.2. Sünnet • 3.3. Eser

31. 2- HADİS İLMİ VE TEMEL KAVRAMLARI • 3.4. Haber • 3.5. Râvi • 3.6. Rivayet-Mervi • 3.7. Sened-İsnad • 3.8. Metin • 3.9. Tarîk-Tabaka • 3.10. Cerh ve Ta’dil

32. 1. HadİsİlmİnİnKonusu ve Önemİ • Hadis ilmi, Hz. Peygamberle ilgili rivayetleri senet ve metin yönüyle inceleyen, hadisleri değişik biçimleriyle değerlendiren ve bu değerlendirmenin usul ve kaidelerini belirleyen ilim dalıdır. Hadis ilminin amacı bize, Hz. Peygamberin söz, fiil, hâl ve vasıflarını bildirmektedir. Bu özelliği ile “İlmü’r-Rivâye”, “İlmü’l-Ahbâr” ve “İlmü’l-Âsâr” gibi isimlerle de anılmaktadır. Hadis ilmi, “Rivayetü’l-Hadis” ve “Dirayetü’l-Hadis” olmak üzere iki alt disiplinden oluşmaktadır.

33. 1. HadİsİlmİnİnKonusu ve Önemİ • Rivayetü’l-Hadis ilmi, Hz. Peygamberin söz, fiil ve takrirleriyle ilgili rivayetlerin belirlenmesini ve sonraki nesillere aktarılmasını konu edinir. Bu rivayetler; câmi, sünen, müsned ve mu’cemgibi hadis kitap türleri içerisinde toplanmışlardır.Dirayetü’l-Hadis ilmi ise hadisin sened ve metninin incelenmesi ile ilgili kuralları tespit eder ve hadisin gerçekten Hz. Peygambere ait olup olmadığının ölçülerini belirler. Hadis usulü olarak da bilinen builimdalınınamacı, rivayetin şartları ve çeşitlerini, râvilerintaşıması gereken özellikleri belirlemek ve hadis metinlerini incelemektir.

34. 1. HadİsİlmİnİnKonusu ve Önemİ • Hz. Peygamber yaşayan Kur’an’dır. Hadis ilmi, Hz. Peygamberi tanıtmakla, aslında Kur’an’ı tanıtmış olmaktadır. Çünkü Hz. Muhammed’in hayatı Kur’an’ın uygulanmasından ibarettir. Bu durumda hadis ilmi Kur’an’ın ilk ve en güvenilir tefsirini bize aktarma görevini de üstlenmiştir. “Gerçek şu ki Allah’ı ve ahiretgününü umanlar ve onu her daim anan kimseler için Allah’ın elçisi güzel bir örnektir.” (Ahzâb33/21)

35. 2. HadİsİlmİnİnTemel İslam Bİlİmlerİ İle İlİşkİsİ • Temel İslam Bilimlerinin her biri Kur’an’ınve hadislerin doğru bir şekilde anlaşılmasının üzerinde durur. Örneğin; fıkıh ilmi, Kur’an’ın uygulama ile ilgili ayetlerini, kelam ilmi ise itikadîkonularla ilgili ayetlerini incelemektedir. Bu ilim dalları ayetleri incelerken öncelikle Hz.Peygamberinaçıklama ve uygulamalarına başvururlar.Özetle hadis ilminin doğrudan ya da dolaylı etkilemediği hiçbir İslam bilim dalı yoktur.

36. 2. HadİsİlmİnİnTemel İslam Bİlİmlerİ İle İlİşkİsİ • Fıkıh: Kur’an-ı Kerim’de ibadet, muamelat gibi konuları içeren ayetlerin yorumlanmasında fıkıh ilminin en güvenilir kaynağı hadislerdir. • Tefsir........................................................ • İslam Tarihi ve Siyer...................................... • Kelam....................................................... • Dil Bilimleri...............................................

37. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • “Hadis kavramları ilmi” (İlm-i Mustalahi’l-Hadis) adı altında hadis usulünün bir alt kolu olarak incelenmektedir. • 3.1. Hadis: “Hadis” (حديث)kelimesi sözlükte,“yeni olan”, “sonradan meydana gelen”,“söz” ve “haber” anlamlarında kullanılır. “Hadis” kelimesi başlangıçta, “Hz.Peygamberinsözü” anlamında kullanılmıştır.hadisbirilimdalıhâline geldikten sonra bu kavram; “Hz. Peygamberin sözleri, fiilleri ve takrirleri” olarak tarif edilmiştir.

38. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.2. Sünnet: “Sünnet” sözlükte “yol, gidişat, hâl, tavır, yaşam biçimi, çığır, kanun” gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Sünnet kelimesinin çoğulu “sünen”dir. Sünnet kelimesi İslam öncesi Cahiliyye Döneminde; “ataların yolu, örf ve âdetleri, örnek uygulamaları” anlamında kullanılmaktaydı. • Sünnet, Kur’an’da; “yaşam tarzı, Allah’ın âdeti, değişmeyen kanunu, yasası” anlamlarında da kullanılır.

39. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • “Sünnet” kavramı başlangıçta yalnızca “Hz. Peygambere ait olan uygulamaları”; “hadis” ise “Hz. Peygamberin sözlerini” ifade etmek için kullanılıyordu. Bu anlamda “sünnet”e Hz. Peygamberin yaşam biçimi diyebiliriz. Hadis ise uygulamayla ilgili olsun ya da olmasın Hz. Peygamberle ilgili aktarılan rivayetleri kapsamaktaydı. • “Hz. Peygamberden aktarılan söz, davranış ve takrirlerin tümü” sünnet veya hadis olarak isimlendirildi.

40. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • “Sünnet”; Hz. Peygamberin sözlerinden oluşan “Kavlî / sözlü sünnet”, Hz. Peygamberin davranışlarından oluşan “fiilî sünnet” ve Hz. Peygamberin karşılaştığı olaylar karşısında susarak takındığı tavrı ifade eden “takrirîsünnet” olmak üzere üç bölümden oluşur.

41. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.3. Eser:“Eser” kelimesi sözlükte, “meydana getirilen şey, alamet, iz ve belirti” anlamlarında kullanılmıştır. Hadis ilmine ait bir terim olarak “eser”, “hadis” ile eş anlamlıdır.İmamNevevî’nin; “Haber istermerfû, istermevkûf, istermaktû’ olsun hadisçiler nazarında hepsi de eserdir.”

42. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.4. Haber: Haber sözlükte; “bir konuyu duyurmak, hakkında bilgi aktarmak” demektir. Çoğulu “ahbar” olarak kullanılır. “Hadis” terimiyle eş anlamlı olan kullanımı yaygındır. Bu şekli ile Hz. Peygamberin hadislerine “haber” denmiştir;“mütevâtir haber” ve “âhâd haber” olarak ikiye ayrılmaktadır. • “Haber” ve “eser” kavramlarını daha çok sahabe ve tabiin sözleri için; “hadis” kavramını ise Hz. Peygamberin sözleri için kullananlar da olmuştur.

43. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.5. Râvi: Sözlükte, bir haberi anlatan, nakleden kimseye râvi denir. Çoğulu “ruvât”tır. Bir hadis terimi olarak “râvi”, “hadisi senedi ile usulüne uygun olarak nakleden kimse” demektir. Kendisinden hadis rivayet edilen, râvinin hadis aldığı hocasına ise “şeyh” denir. râvide “akıl, zabt, adalet” ve“Müslüman” olma şartı aranır. • Akıl, râvinin temyiz kudretine sahip olması; zabt, râvininhadisi duyma, anlama, ezberleme ve unutmadan koruyabilme özelliklerini taşıması; adalet ise, ilahî emir ve yasaklara uyan, hak, hukuk gözeten bir kişi olması demektir.

44. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3. 6. Rivayet-Mervi: “Rivayet” sözlükte, “bir haberi nakletmek, su taşımak” gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Bir hadis terimi olarak “rivayet”; “Hz. Peygambere ait söz, fiil ve takrirleri nakletme, aktarmak” demektir. Aktarılan habere ise “mervî” denir. “Rivayetü’l-Hadis” ifadesi ise hadislerin çeşitli yollarla aktarılması anlamında kullanılır. Rivayet; sünnet, hadis, eser, haber gibi birbirine yakın ve hatta eş anlamlı kelimelerin hepsini ifade edebilecek bir kavramdır. “KâleRasulullahfîmâkâl ev kemâkâl” • قال رسولُ اللهِ فيماَ قَالَ أَو كما قَال))gibi ifadeler kullanılmaktadır.

45. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.7. Sened-İsnad: Sened sözlükte; “dayanılan, güvenilen şey, belge” anlamlarında kullanılır. Bir hadis terimi olarak “sened”, hadisi nakleden râvilerin isim zinciridir. Senette yer alan râviler zinciri ile sözü Resulullaha kadar dayandırmaya “isnad” denir. Abdullah b. Mübarek(öl.181 H)’in dediği gibi “İsnaddindendir.” • İsnad senedin uzunluğuna göre “âli isnad” ve “nâzilisnad” olarak ikiye ayrılmıştır.

46. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • Hadisin senedinde kopukluk olmadan mümkün olduğunca az râviyle Hz. Peygambere ulaşmasına “âli isnad”; daha çok râvi ile ulaşmasına ise “nâzilisnâd” denir. ‘‘Âli isnad” “nâzilisnad”a tercih edilir.

47. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.8. Metin: “Metin” hadiste, râvilerzincirinden sonra gelen, Hz. Peygamberin sözünün yer aldığı kısımdır. Aslında hadis metinden ibarettir. Sened yalnızca o metnin Hz. Peygambere ait olup olmadığını belirlememize yardımcı olur.

48. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • 3.9. Tarîk-Tabaka: “Tarîk” sözlükte; yol anlamındadır. Bir hadis terimi olarak seneddekirâvilerin isimlerinin sırayla zikredildiği kısma “tarîk” denir. Bu anlamda “sened” ve “isnad” kavramlarıyla eş anlamlıdır. “tarîk” bazen ana senedin farklı kollarını ya da bir râviden sonraki ayrışan kollarını ifade etmek için de kullanılır. Hadis kitaplarında yer alan “Bu hadis bu tarîktenhasendir.” gibi ifadelerle kast edilen budur. Bu anlamda kullanılan bir diğer terim ise “vecih”tir.

49. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • “Tabaka” ise aynı dönemde yaşamış, birbirine yaşça yakın olan râvilerin oluşturduğu gruplara denir. Örneğin, “sahabe tabakası”, “tabiin tabakası”, “etbâu’t-tâbiin tabakası” gibi. • 3.10. Cerh ve Ta’dîl: Sözlükte “cerh”, “yaralamak, kınamak” gibi anlamlarda kullanılır. Bir hadis terimi olarak “cerh”; bir râvinin adalet ve zabt yönünden eksik olduğunun, bu nedenle de rivayetlerinin kabul edilemeyeceğinin belirlenmesidir. Cerh edilmiş râviye “mecruh” denir.

50. 3. HadİsİlmİnİnTemel KavramlarI • “Ta’dîl” ise sözlükte, “doğrultmak, düzeltmek, bir kimsenin suçsuzluğunu açıklamak, adaletini bildirmek” gibi anlamalara gelir. Bir hadis terimi olarak ise râvinin adalet ve zabt sıfatlarını taşıdığını, rivayetlerinin güvenilir olduğunu belirlemektir. Ta’dîl edilmiş râvi, sika (güvenilir), sebt (sağlam) ve hüccet (delil) gibi olumlu vasıflarla anılır. Râvileri bu yönleriyle araştırıp tetkik eden ilme “cerh ve ta’dil ilmi” denir.