Seminarium „Wiedza o dialogu społecznym”

Seminarium „Wiedza o dialogu społecznym” Gdańsk - 5 grudnia 2008 r., Katowice - 22 stycznia 2009 r. Rola paktów społecznych w dialogu – doświadczenia Irlandii, próby Słowenii a realia polskie realizowane w ramach projektu „KOMPETENTNY UCZESTNIK DIALOGU SPOŁECZNEGO” Prowadzący: dr hab. Jacek Sroka

Pojęcie paktu społecznego (inicjująca rola tzw. konferencji konsensusu) Zróżnicowanie terminologii stosowanej w praktyce zachodnioeuropejskiej oraz nakładanie się zakresów poszczególnych pojęć – socialpact, social charter, socialcode, socialrule, frame agrement, general agrement, procedural agrement, basicagreement itp. Ogólnie: • Porozumienia (pakty) ramowe ustalają reguły gry pomiędzy uczestnikami stosunków trójstronnych, zręby instytucji dialogu, zakres zagadnień poddawanych konsultacjom, ogólnych praw i obowiązków stron dialogu - przydatne w warunkach transformacji. Przykłady: szwedzki układ z Saltsjöbaden (1932), hiszpański pakt Moncloa (1978), szwajcarskie porozumienie (1937) z „generalną klauzulą pokoju społecznego”, do której przestrzegania, jako zasadniczej normy proceduralnej, zobowiązali się aktorzy areny przemysłowej - trwałości klauzuli o pokoju strzeże zasada TreuundGlauben głosząca potrzebę porozumień sięgających możliwie daleko oraz ustaw sięgających tylko tam gdzie to konieczne • Zbliżone charakterem do porozumień ramowych są porozumienia proceduralne. Dotyczą one kwestii bardziej szczegółowych - m.in. kryteriów reprezentatywności organizacji interesów, procedur rozwiązywania sporów zbiorowych, czy ogłaszania strajków i lokautów • Z kolei porozumienia generalne określają zakres spraw wymagających zaangażowania państwa, ich ustalenia dotyczą konkretnych wielkości, parametrów wzrostu, wskaźników, które będą brane pod uwagę podczas konsultacji. Standardy te ustala się z reguły w odniesieniu do porozumień płacowych, porozumień o zatrudnieniu oraz porozumień co do kształtu polityki gospodarczej, a także polityki dochodowej państwa

Związek paktów społecznych z wywodzącą się z okresu oświecenia kategorią umowy społecznej (zob. np. J.J. Rousseau, T. Hobbes, J. Locke) • Pakty społeczne są aktami o znaczeniu wyjątkowym, ich inicjatorem najczęściej jest rząd, który zabiega o zjednanie partnerów społecznych do określonego programu reform w sprawach: redukcji bezrobocia, zamrożenia płac, obniżenia inflacji, redukcji deficytu handlowego, czy integracji ze strukturami międzynarodowymi • Pakty społeczne zawierane są często w momentach przełomowych, a ich ustalenia dotyczą sposobów zrównoważenia sytuacji społeczno-gospodarczej – niemiecki pakt solidarnościowy zawarty w marcu 1993 dotyczący zagadnień zjednoczenia Niemiec, polski pakt o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania (przyjęty przez Sejm w 1993) jako środkowoeuropejski przykład paktu społecznego uzupełniającego wcześniejszy pakt polityczny (Okrągły Stół, 1989)

Rola studium przypadku - czy odwołania do doświadczeń Irlandii mają sens w Polsce? Tak, oprócz istotnych różnic istnieją wyraźnie podobieństwa pomiędzy sytuacją w obydwu krajach tuż po akcesji: • Wysoka stopa bezrobocia (w Irlandii spadała wolniej +/- 2% w ciągu 3 lat) • Oddziaływanie tradycyjnych wzorców kulturowych, w tym religijnych • Wysoki udział zatrudnienia w pierwszym sektorze gospodarki • Stosunkowo niski poziom zamożności • Zagrożenie demograficzne w wyniku odpływu ludności w celach zarobkowych

Dokonania paktów irlandzkich od 1987 roku Priorytet – tworzenie nowych miejsc pracy a zarazem: • Podniesienia poziomu edukacji i kwalifikacji pracowników celem przygotowania ich do podejmowania zatrudnienia w nowych gałęziach gospodarki • Obniżenie podatku dochodowego do poziomu 10% dla przedsiębiorstw lokujących swą działalność w uprzywilejowanych przez rząd dziedzinach • Powstrzymanie rozrostu administracji publicznej • Wprowadzenie przez rząd tzw. selektywnej polityki gospodarczej w 1988 (wzór – Japonia, 1987) – uprzywilejowanie mikroelektroniki, farmaceutyki, produkcji urządzeń medycznych, usług finansowych

Działania prowadzone równolegle z paktami Priorytet – sprowadzenie BIZ, przede wszystkim z USA: • instytucjonalnego wsparcia inwestycji ze strony Agencji Rozwoju Przemysłowego (Industrial Development Agency – IDA), PAIZ raczej niezbyt wiernie odzwierciedla ten wzór • działania na rzecz podniesienia poziomu badań naukowych i edukacji na poziomie wyższym (do 13% budżetu Irlandii, Polska w 2008 – 1,5%)

Najważniejsze efekty: • Irlandia, w ciągu kilkunastu lat z zacofanego kraju, w którym PKB na jednego mieszkańca wynosił zaledwie 59% średniej unijnej przeistoczyła się w jedną z najbardziej konkurencyjnych i innowacyjnych gospodarek świata, gdzie dochód PKB na mieszkańca osiągnął pułap 29 600€ (130% średniej w UE) • Pomimo spektakularnego wzrostu zaawansowanych technologicznie sektorów irlandzkiej gospodarki, główną jej dziedziną pozostaje nadal zreformowane rolnictwo

Przykład Słowenii (początek – pakty z 1995 i 1996) Priorytety: rozwój gospodarczy, wzrost zatrudnienia, obniżenie inflacji, bezpieczeństwo socjalne, państwo prawa, wzrost konkurencyjności, BIZ, członkostwo w UE: • likwidacji nielegalnych form zatrudnienia • kreacja funduszy wspierających tworzenie nowych miejsc pracy • Niższe podatki dla lepiej zarabiających • Realny wzrostu płac na poziomie co najmniej 2% rocznie

Słoweński pakt na lata 2003-2005 Priorytety: • utrzymania dyscypliny budżetowej (ad. plan przyjęcia Euro) • równomierne rozłożenie obciążeń fiskalnych z wykorzystaniem progresji podatkowej (utrzymanie progów podatkowych) • efektywnej alokacji środków finansowych służącej wzrostowi ekonomicznemu • podniesienia poziomu edukacji • wzmacniania roli zbiorowych układów pracy (w 2006 dwustronne układy branżowe wzmocnione w kodeksie pracy) • utrwalania bezpieczeństwa socjalnego oraz promocji polityki rodzinnej przy jednoczesnym stymulowaniu wzrostu zatrudnienia poprzez podnoszenie poziomu edukacji oraz rozwój umiejętności zawodowych • zwiększenia szans zatrudnienia młodych i młodocianych

Słoweński pakt na lata 2007-2009 (18 m-cy rozmów) Priorytety: • Wzrost wynagrodzeń zmierzający do zrównania ich średniego poziomu z krajami rozwiniętymi z uwzględnieniem inflacji i stopnia produktywności • Wzrost płac uzgadniany na trzech równoległych i korespondujących ze sobą poziomachporozumień autonomicznych – sektorowym, międzysektorowym, zakładowym • W zależności od kondycji konkretnych przedsiębiorstw możliwe jest różnicowanie poziomów wynagrodzeń w granicach wyznaczonych ww. porozumieniami System ten ma być testowany do 2009, a następnie – po modyfikacjach – wprowadzony do kodeksu pracy

Polska - uchwałą TK z marca 2006 zapowiadająca podjęcie działań zmierzających do zawarcia umowy społecznej Gospodarka-Praca-Rodzina-Dialog 6 obszarów problemowych: • tworzenie nowych miejsc pracy, polityka zatrudnienia i instytucji rynku pracy • warunki rozwoju społeczno-gospodarczego i przedsiębiorczości • zabezpieczenie społeczne • polityka rodzinna • ochrona zdrowia • dialog, partnerstwo społeczne i społeczeństwo obywatelskie Stan obecny – klęska konsultacji w sprawie paktu

Mając nadzieję na kontynuację i pamiętając o wskazanych doświadczeniach zagranicznych można oczekiwać wysiłku w kilku kluczowych obszarach: • zwiększenia innowacyjności polskiej gospodarki • ochrony i promocji interesów MŚP • dalszej restrukturyzacji branż strategicznych (dalszy los TZB) • działań na rzecz uzdrowienia finansów publicznych oraz reformy systemu podatkowego • reorientacji programów polityki zatrudnienia (młodzi) • dyskusji o przyszłości zbiorowych układów pracy • przyszłości dialogu regionalnego (regionalnych paktów społecznych?)

Dziękuję za uwagę. j.sroka@politologia.wroc.pl

Stronainternetowaprojektu: www.kuds.pl Biuroprojektu: AlejeJerozolimskie 91, piętro VI 02-001 Warszawa tel. 022 628 90 75 fax: 022 629 41 06

Seminarium „Wiedza o dialogu społecznym”