Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności

1. Prof. dr hab. Marian GoryniaDr Barbara JankowskaKatedra Strategii i Polityki Konkurencyjności Międzynarodowej, Wydział Gospodarki Międzynarodowej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności 15.10.2009 „Nowe trendy w metodologii nauk ekonomicznych…”

2. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Zadania referatu • Prezentacja najważniejszych elementów koncepcji klastra i konkurencyjności przedsiębiorstwa • Identyfikacja związków między uczestnictwem firmy w klastrze a jej konkurencyjnością • Egzemplifikacja klastrów

3. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Plan prezentacji • Kluczowe elementy koncepcji klastra • Podstawowe koncepcje konkurencyjności • Związek między uczestnictwem w klastrze a konkurencyjnością • Najważniejsze wyniki badań empirycznych w ramach projektu badawczego • Egzemplifikacja klastrów

4. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Kluczowe elementy koncepcji klastrów • Geneza koncepcji • Przyczyny i ekonomiczne wyjaśnienia powstawania klastrów • Definicje, atrybuty i typologie klastrów • Funkcje klastrów

5. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Skąd się biorą klastry? Alfred Marshall – koncepcja dystryktów przemysłowych (branżowych) (industrial districts) Michael Porter – Competitive Advantage of Nations – diament Portera – branże pokrewne i wspierające Competition – Cooperation – Coopetition

6. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Przypadek Rząd Klaster - kontekst dla podnoszenia konkurencyjności firm? Źródło: Porter [ 1998, s. 127] Strategia i struktura firm Rywalizacja Czynniki produkcji Popyt Branże pokrewnei wspierające

7. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Dlaczego powstają klastry? Poszukiwanie korzyści skali – wewnętrzne i zewnętrzne korzyści skali, pozytywne efekty zewnętrzne, korzyści aglomeracji Redukcja kosztów transakcyjnych – geograficzne koszty transakcyjne, kulturowe koszty transakcyjne, koszty poszukiwania informacji i wiedzy

8. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Co to jest klaster? Anderson [1994] – klaster to sieć przedsiębiorstw, ich klientów i dostawców materiałów, komponentów, maszyn, narzędzi, usług szkoleniowych i zasobów finansowych Porter [2000] - klaster to znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dziedziną, połączona podobieństwami i wzajemnie się uzupełniająca Klaster – Sieć – Inicjatywa klastrowa

9. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Co to jest klaster ? cd. Sfera biznesu Sfera publiczna Klaster Sfera B&R

10. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Atrybuty klastra – Ketels • bliskość geograficzna – firmy-uczestnicy klastra muszą znajdować się odpowiednio blisko siebie, aby mogły wystąpić pozytywne efekty przenikania i korzystanie z tych samych zasobów • powiązania – aktywność firm musi być nakierowana na wspólny cel, aby móc czerpać z geograficznej bliskości oraz interakcji • interakcje – sama bliskość geograficzna i zorientowanie na wspólny cel nie wystarcza, konieczne są interakcje między przedsiębiorstwami • liczba podmiotów – interakcje muszą zachodzić pomiędzy odpowiednio dużą liczbą uczestników – firm oraz instytucji (tzw. masa krytyczna)

11. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Atrybuty klastra – Waits Mary Jo • współzależność branż - branże tworzące klaster są ze sobą powiązane (relacje między kupującym a dostawcą) – powiązania mają charakter konkurencyjny i partnerski • orientacja eksportowa – liczna grupa przedsiębiorstw z klastra sprzedaje produkty i usługi innym firmom spoza regionu/kraju • koncentracja – zatrudnienie wykazuje wysoki stopień koncentracji w regionie, gdzie funkcjonuje klaster, stopień tej koncentracji przewyższa poziom średni dla danego kraju • szybki wzrost – nowo tworzące się regionalne skupiska firm określane mianem klastrów charakteryzuje gwałtowny wzrost

12. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Czym charakteryzuje się klaster?[European Comission 2003 ] Klastry to grupy niezależnych przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji, które: • kooperują i konkurują ze sobą • są skoncentrowane geograficznie w jednym lub kilku regionach, choć klastry mogę mieć wymiar nawet globalny • specjalizują się w określonej dziedzinie i wykorzystują wspólne technologie oraz umiejętności • obejmują branże nowoczesne lub tradycyjne • są zinstytucjonalizowane (występuje koordynator klastra) lub niezinstytucjonalizowane

13. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Jakie znamy typy klastrów?

14. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności”

15. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Podstawowe koncepcje konkurencyjności • Istota konkurencyjności • Pojęcie konkurencyjności przedsiębiorstwa • Wymiary konkurencyjności przedsiębiorstwa

16. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Co to jest konkurencyjność? Konkurencyjność -problem istniejący w gospodarce rynkowej Konkurencyjność - oznacza umiejętność konkurowania, a więc działania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu Konkurencyjność = produktywność

17. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Jakie wymiary ma konkurencyjność firmy? • Potencjał konkurencyjny przedsiębiorstwa • Strategia konkurowania • Pozycja konkurencyjna firmy

18. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Kreowanie przewagi konkurencyjnej? Klaster Pozycja konkurencyjna Strategia konkurowania Potencjał konkurencyjny

19. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Jak klaster oddziałuje na konkurencyjność firm ?

20. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności”

21. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Co warunkuje powodzenie klastra? Czyli…..koopetycja

22. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Koopetycja • jednoczesna konkurencja i kooperacja między dwoma lub więcej partnerami biznesowymi, przy założeniu że dochodzi do powtarzalnych interakcji [Brandenburger, Nalebuff 1996, Lado i in. 1997, Zerbini, Castalado 2007] • konkurencjajako gra, która nie musi oznaczać eliminacji i może przynosić większe zyski wszystkim uczestnikom • współpraca, która występuje w koopetycji jest traktowana jako jedno z „działań konkurencyjnych” [Fjeldstadt i in. 2004], • koopetycja to strategia wspólnego tworzenia wartości, konkurencji przy podziale tej wartości w warunkach częściowej zbieżności celów oraz zmiennej strukturze gry o sumie dodatniej [Dagnino i in. 2008]

23. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Koopetycja a natura klastra Instytucje otoczenia biznesu i władze regionalne – uczestnicy klastrów odgrywają ogromną rolę w procesie: Działania sprzyjające koopetycji katalizowania regionalnych sieci biznesowych, likwidacji asymetrii informacji między podmiotami gospodarczymi, kształtowania kultury kooperacji między rywalami rynkowymi

24. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Wnioski • Uczestnictwo w klastrze - poprawa rozmiaru i jakości potencjału konkurencyjnego firmy • Klaster - „wyspa kooperacji w oceanie konkurencji” • Konieczne współdziałanie biznesu, instytucji wspierających biznes, władz samorządu terytorialnego i sfery B&R

25. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Baza empiryczna prezentacji – projekt badawczy • Tytuł projektu „Rola klasterów we wspieraniu międzynarodowej konkurencyjności oraz internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw” • Źródła finansowania – środki otrzymane z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (1 H02D 103 28) • Czas realizacji projektu – od maja 2005 do listopada 2007

26. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Podstawowe informacje na temat projektu badawczego • Cel badania • Metoda badawcza • Narzędzie badawcze • Próba badawcza • Wyniki badań • Klaster a potencjał konkurencyjny • Klaster a strategia konkurowania • Klaster a pozycja konkurencyjna

27. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Przedmiot badania i metoda badawcza • Cel badania: próba identyfikacji oddziaływania klastra na międzynarodową konkurencyjność oraz internacjonalizację firmy-uczestnika klastra • Narzędzie badawcze: • pogłębiony wywiad indywidualny z przedstawicielami przedsiębiorstw

28. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Narzędzie badawcze - kwestionariusz • 21 wyskalowanych pytań • Pytania pogrupowane pod względem tematycznym na sześć części: • charakterystyka przedsiębiorstwa • klaster a potencjał konkurencyjny • klaster a pozycja i strategia konkurencyjna • klaster a internacjonalizacja • klaster a samorząd gospodarczy • klaster a polityka gospodarcza

29. Klaster Klaster kotlarski „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Klastry w Wielkopolsce Klaster meblarski Klaster motoryzacyjny

30. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Próba badawcza – liczebność próby • Klaster meblarski – 31 firm • Klaster kotlarski – 13 firm • Klaster motoryzacyjny – 12 firm

31. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Najważniejsze ustalenia w ramach projektu badawczego (1) • kluczowa przyczyna lokalizacji biznesu w Wielkopolsce – kontynuacja tradycji rodzinnych • potencjał konkurencyjny umacniany przede wszystkim przez dostępny w regionie wyspecjalizowany i dysponujący określonymi umiejętnościami personel • charakterystyczny typ relacji, dominujący w już funkcjonujących, rozwiniętych i dojrzałych klastrach widoczny również w krystalizujących się klastrach meblarskim, kotlarskim i motoryzacyjnym

32. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Najważniejsze ustalenia w ramach projektu badawczego (2) • najpopularniejsza współpraca z dostawcami i klientami • odmienne postrzeganie kluczowych konsekwencji wchodzenia w relacje kooperacyjne • najważniejsze skutki współpracy - poprawa jakości oferowanych produktów/świadczonych usług, obniżenie kosztów oraz wzmocnienie pozycji w stosunku do nielokalnych konkurentów • najbardziej popularne obszary kooperacji lokalnej - zaopatrzenie w surowce i półprodukty

33. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Egzemplifikacja klastrów • Telecom City – Szwecja • ICTeque – Dania

34. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Centra doskonałości w Szwecji Internet Bay – Luleå/Umeå Technologie internetowe Telematics Valley - Göteborg Komunikacja elektroniczna, sieci komputerowe (Telematics) Wireless Valley - Stockholm/Kista Technologie i systemy bezprzewodowe Usługi w telefonii komórkowej Technologie szerokopasmowe TelecomCity - Karlskrona Technologie mobilne (Mobile applications & services) • IT Öresund – Malmö/Lund • Technologie bezprzewodowe • ICT + Biotechmologia • Systemy kart chipowych • Nanotechnologia Linköping/Norrköping Systemy kart chipowych Elektroniczna logistyka, Oprogramowanie wspomagające biznes (ERP) & oprogramowanie dla biznesu elektronicznego

35. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Telecom City – region Blekinge • Jak doszło do powstania klastra? • Jakim celom służy klaster? • Kto uczestniczy w inicjatywie klastrowej? • Jak klaster jest zorganizowany? • Do jakich rezultatów prowadzi inicjatywa klastrowa?

36. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Telecom City – „wczoraj” • 1987 rok – Centrum Software Blekinge • 1989 rok – Uniwersytet Blekinge • 1990 rok – inwestycja firmy Ericsson • 1993 rok – organizacja Telecom City • po 1995 roku – Rada Rozwoju Blekinge, instytucja „IT Blekinge for IT in Wide Society”

37. Jeden z najbardziej konkurencyjnych klastrów teleinformatycznych „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Telecom City – „dziś”

38. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Telecom City - cele • zyskowność i wzrost firm • rozwój edukacji i badań • podnoszenie dobrobytu lokalnego społeczeństwa • przyciąganie nowych „kompetencji” do sieci i do regionu • uczynienie z Karlskrony wiodącego w skali świata regionu w zakresie technologii informatyczno-komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem telekomunikacji

39. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Telecom City – struktura i uczestnicy • sieć • platforma komunikacji • koncepcja potrójnej spirali (Tiule Helix) władze miejskie ok. 50 firm Karlskrony Klaster Instytut Technologiczny Blekinge

40. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Telecom City – rezultaty inicjatywy klastrowej • wzrost liczby firm sektora ICT • wzrost liczby zatrudnionych • wzrost liczby studentów informatyki • przewidywany przyrost ludności w regionie o ok. 20% do 2020 roku • aktywna internacjonalizacja klastra – porozumienia o kooperacji z Telecom Corridor i Telecom Valley

41. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM - Dania • Jak doszło do powstania klastra? • Jakim celom służy klaster? • Kto uczestniczy w inicjatywie klastrowej? • Jak klaster jest zorganizowany? • Do jakich rezultatów prowadzi inicjatywa klastrowa?

42. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM – „wczoraj” • 1948 rok – Simon Petersen i przedsiębiorstwo SP Radio • 1974 rok – Uniwersytet w Aalborgu • 1989 rok – Park Naukowy NOVI • 1997 rok – klub firm oraz instytucji naukowych • 2000 rok – formalne zrzeszenie przedsiębiorstw z wybieranym zarządem • 2004 rok – Centrum Teleinfrastruktury (Centre for Teleinfrastructure)

43. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM – misja i wizja • Misja – poszerzanie szans rynkowych, rozwój technologii i kompetencji oraz innowacje wspierane przez B&R, tworzenie warunków dla wzrostu i rozwoju firm. • Wizja – osiągnięcie silnej pozycji w branży telekomunikacyjnej i zajęcie wysokiego miejsca w rankingu pierwszych 5-10 klastrów teleinformatycznych.

44. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM – uczestnicy • małe i średnie oraz duże firmy działające głównie w obszarach komunikacji bezprzewodowej oraz systemów komunikacji i nawigacji morskiej, • jednostki badawczo-rozwojowe - przedsiębiorstwa duńskie i zagraniczne, • Uniwersytet w Aalborg • Park Naukowy NOVI • Centrum Teleinfrastruktury

45. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM – uczestnicy(c.d.) źródło: www.norcom.dk

46. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Uniwersytet w Aalborgu • wydziały: Humanistyczny, Nauk Społecznych i Nauk Przyrodniczych, Nauk Ścisłych i Inżynierii • 13 000 studentów, 1700 pracowników, • budżet roczny – 1,3 miliarda DKK=700 milionów PLZ • aktywizacja regionu, wykwalifikowane kadry

47. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Park Naukowy NOVI • park naukowy, środowisko innowacyjne, dostawcy venture kapitału • zaangażowanie kapitałowe w firmach • wsparcie dla tworzenia i rozwoju firm opartych na wiedzy, prywatnych jednostek B&R • pozyskiwanie ekspertów z dziedziny informatyki i komunikacji bezprzewodowej • rozwój bazy kompetencji w klastrze • finansowane przez władze lokalne oraz duńskich inwestorów

48. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” Centrum Teleinfrastruktury • ośrodek naukowo-badawczy w dziedzinie technologii komunikacji bezprzewodowej • zespół ok. 130 pracowników naukowych skupionych wokół 10 tematycznych grup badawczych – rozwój sprzętu i oprogramowania dla telefonii komórkowej • finansowane przez Uniwersytet w Aalborgu, fundusze z UE oraz firmy prywatne

49. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM klaster- struktura Sfera B&R Firma A Firma F Zrzeszenie NorCOM Firma B Firma E Firma D Firma C

50. „Klastry jako podstawa budowy stref wysokiej produktywności” NorCOM – rezultaty inicjatywy klastrowej • aktywizacja regionu • zatrudnienie w klastrze – ok. 3000 osób • rozwój kompetencji firm duńskich • internacjonalizacja firm duńskich