ARAŞTIRMADA ÖLÇME VE ÖLÇEKLER

1. Doç. Dr. Alper AYTEKİN ARAŞTIRMADA ÖLÇME VE ÖLÇEKLER

2. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Bu bölüm sonunda; • Ölçüm ve ölçeklerin gereği, • Ölçek düzeyleri, • Ölçek türleri, • Ölçeklerin geçerliliği ve güvenirliği • Hakkına bilgi edinmiş olacaksınız.

3. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Giriş • Bilimsel araştırmalarda bilimselliğin temel şartı araştırılan kavramlar, konular veya değişkenlerin ölçülebilir olmasıdır. • Dolayısıyla değişkenlerin ölçülmesi, bilimsel araştırma sürecinin ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. • Bazı değişkenlere ait özellikler kolaylıkla ölçülebiliyor iken (cinsiyet, yaş, kilo, mesafe), • Algılar, tutumlar ve değerler gibi değişkenlere kesin değerler vermek kolay değildir.

4. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Ölçme ve ölçek düzeyleri • Basit bir ifadeyle ölçme, önceden tespit edilen belirli kurallar göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar veya semboller atamaktır. • Buna karşılık ölçekler, deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç veya mekanizmalardır. • Araştırma yöntemleri bağlamında dört temel ölçüm seviyesi vardır. Sözde, sıralı, aralı ve oranlı ölçekler. • Sözde ölçekten, oranlı ölçeğe gidildikçe ölçeğin ölçme gücü (verilerin kalite düzeyi) artar.

5. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Ölçüm düzeyleri, örnekler ve uygulanabilecek temel istatistikler

6. Doç. Dr. Alper AYTEKİN

7. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Nominal ölçüm • Sayılar ve nesneler arasında sadece bir ilişkinin öngörüldüğü, nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir ölçme seviyesidir. • Bu seviyede sayılar ve harfler, sadece ve sadece bir kimlik olmaktan öteye geçmemektedir. • Önemli/önemsiz, astlık/üstlük oluşturulamadığından bir sıralama da yapmak mümkün değildir. • Bu seviyede yapılan ölçüm değerleri için genellikle sadece bir frekans dağılımı yapmak mümkündür. • Örneğin, İİBF öğrencilerini bölümlere göre sınıflandırmak, cinsiyete göre sınıflandırmak, bölgelere göre sınıflandırmak.

8. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Sıralı Ölçüm • Bu düzeydeki bir ölçüme bakarak, bir nesnenin belirli bir özelliği az mı yoksa çok mu taşıdığını söylemek mümkündür. • Sıralı ölçümlerde nesnelerin görece konumları belirlenebilir, fakat nesneler arasındaki farkın mutlak boyutunu belirlemek mümkün değildir. • 500 büyük firma arasında ilk üç sırayı, TÜPRAŞ, EÜAŞ ve Oyak-Renault, örneğinde görüldüğü gibi.

9. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Aralı Ölçüm • Sayısal olarak eşit aralıkların eşit mesafeleri temsil ettiği bir ölçek olup, nesnelerin sıralamasında kullanılmaktadır. • Bu ölçüm seviyesinde 1 ile 2 arasındaki mesafe 6 ile 7 arasındaki mesafenin birbirine eşit olduğu varsayılmaktadır. • Ordinal ölçümün bütün özelliklerini taşımaktadır. • Ayrıca bu ölçüm seviyesi nesneler arasındaki farkın mukayesesine de imkan tanımaktadır. • Likert ölçeği örnek verilebilir. S. 102

10. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Oranlı Ölçüm • Daha önceki üç ölçeğin bütün özelliklerini taşımakla beraber, mutlak sınır noktasına da sahiptir. • En üst ölçüm düzeyindedir ve her türlü istatistiksel ve matematik işleme imkan tanımaktadır. , • Cevaplayıcı 0’dan her hangi uygun bir sayıya kadar cevap verebilir. • Kaç çocuğunuz var? • Yıllık cironuz ne kadar? • ORANLI ÖLÇEKLER BÜTÜN DÜZEYLER İÇİN KULLANILABİLİR..

11. Doç. Dr. Alper AYTEKİN

12. Doç. Dr. Alper AYTEKİN

13. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Measurement/Ölçüm Değişkeninizde kullanacağnz değerler sadece rakamdan oluşuyorsa (mesela yaş, gelir, notlandrmalar,vs..) Scale; hem rakam hem de metin içeriyorsa (kardeş says: "1","2","3", "4 ve üzeri" vs..) Ordinal; sadece metin içerecekse (Snflar: A, B, C, D, vs...) Nominal seçeneklerini kullann. Bu özellikler, değişkeniniz ile yapabileceğiniz işlemlerin snrn belirler. Mesela Ordinal ve Nominal düzeyinde değişkenlerin ortalamas bulunamaz, ya da aritmetik işlemlerde kullanlamaz. Onlar sadece gruplama yapmak için ve grafiklerde verileri temsil etmek için kullanlabilirler. Scale düzeyindeki değişkenler ise her türlü hesaplamay kabul eder. SPSS, siz belirlemediğiniz sürece girdiğiniz rakamlardan oluşan değişkenleri Scaleyapacaktr. Değişkenin düzeyini seçtikten sonra uygun olan tipi de (Type) belirlemeniz gerekir. Eğer Nominal değişken tanmlayp, tipini numara olarak brakmşsanz, o değişkene yaz yazamazsnz.String yapmanz gerekir.!

14. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Ölçek Türleri

15. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Sürekli Ölçekler • Bu ölçekte, cevaplayıcının iki uç arasında uzanmakta olan bir çizgi üzerindeki uygun bir yere işaret koyması beklenmektedir. • Diğer ürünlerle karşılaştırıldığında ürünümüzü nasıl buldunuz? Muhtemelen en kötüsü…………………..………………………………X…… Muhtemelen en iyisi

16. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Tekli Ölçekler • Tek maddeden veya sorudan ibaret olan ölçek türüdür. • Kategorili Ölçekler; bu ölçeklerde cevap seçenekleri kategoriler halinde verilmektedir. Kategoriler arsında çakışma olmamalıdır. Yani her denek sadece bir şıkkı işaretlemelidir. • Okulunuzun eğitim sisteminden memnun musunuz? Çok memnunun 1……….2……..3………4………..5 Hiç memnun değilim

17. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Sıralama ölçekleri • Bu ölçeklerde, deneklere inceleme konusuyla ilgili bir özellikler listesi verilir ve bu listedeki özelliklerin tercih ve önem sırasına göre sıralanması istenir. • Çamaşır makinesi alırken, tercihinizi hangi faktörlere göre yaparsınız? Özellikler Önem Sırası Kalitesi…………………………………………………………………………2… Fiyatı……………………………………………………………………………1… Satış sonrası hizmet……………………………………………….……3… Ödeme kolaylığı……………………………………………………………4…

18. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Sabit-toplam ölçekleri • Bu ölçekte, deneklere 100 tam puan verilmekte ve bu puanı önem derecesine veya hoşlanma seviyelerine göre verilen özellikler arasında dağıtması istenmektedir. Toplam 100 etmelidir. Özellikler Önem Sırası ---------------------------------------------------------------------------------------------Kalitesi……………………………………………………………………………………30…………Fiyatı………………………………………………………………………………….…..30………. Satış sonrası hizmet…………………………………………………………………15……… Ödeme kolaylığı………………………………………………………………………25……...

19. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Grafiksel/Şekilsel ölçekler • Bu ölçekte cevaplar kelimeler ve harflerle değil şekiller ve skeçlerle verilmektedir. Okuma yazma bilmeyen veya küçük çocuklara yönelik bir ölçme türüdür.

20. Doç. Dr. Alper AYTEKİN İkili-karşılaştırmalı örnekler • Bu ölçeklerde deneklerin ikililer arasında seçim yapması beklenmektedir. • Ürün satın alırken aşağıdaki özelliklerden hangisi daha önemlidir. • (…) : Kalite- fiyat • (…) : Fiyatı- satış sonrası hizmetler • (….) : yedek parça- dayanıklılık

21. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Çoklu Ölçekler • Birden çok maddeden meydana gelen ve maddelerin aynı ölçeğe göre değerlendirildiği ölçeklere denir. • Daha çok tek boyutlu olarak ölçülmesi mümkün olmayan, çok boyutlu kavramların ölçülmesinde kullanılmaktadır. • Likert Ölçeği ve semantik farklılıklar ölçeği ve stapel ölçeği, başlıca ölçeklerdir.

22. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Likert Ölçeği; • Bu ölçek geliştiricisi RensisLikert’in adıyla anılmakta olup, sosyal bilimler alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. • Bu ölçekte çeşitli ifadeler ve yargılar yöneltilir. Denekten bu yargılara veya ifadelere katılıp katılmama derecesini belirtmesi istenir.

23. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Örnek

24. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Semantik farklılıklar ölçeği; • Özellikle mamul, marka ve firma imaj çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bu ölçekte deneklere, incelenmek istenen nesne/marka/ürüne ait çeşitli özelliklere ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek şekilde yedi noktalı bir doğru üzerine yerleştirilmiştir. Denekler kendileri için uygun gördüğü değerlendirmeyi yapar.

25. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Stapel ölçeği; • Deneklerin nesnelerin özelliklerine ait değerlendirmelerini pozitif veya negatif olarak değerlendirebileceği bir ölçek türüdür.

26. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Ölçeklerle ilgili önemli noktalar • Kategori sayısı; Ölçekte kullanılan kategori sayısı artıkça, incelenen konuya ilişkin olarak gruplar arasındaki farklılıkların ayırt edilmesi kolaylaşmaktadır. • Ölçekte denge; Olumlu ve olumsuz kategori sayısı eşit olmalıdır. • Tek veya çift sayıda kategori; karasız sayısını azaltmak için ölçeğin çift olarak belirlenmesi gerekir.

27. Doç. Dr. Alper AYTEKİN • Zorlanmış veya Zorlanmamış ölçek; bir fikrim yok, şıkkı konmamış ise zorlanmış anket, aksi durumda ise zorlanmamış ölçek olur. • Kategorilerin yapısı ve yazılı gösterimi; ölçek kategorilerinin sayısal, kelime veya resimlerle ifade edilmesidir. • Ölçeğin fiziksel formu; Kategorilerin anket kağıdı üzerindeki yerleşimini ifade etmektedir. Şekiller, resimler, kutucuklar vb. gibi.

28. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Verilerin inandırıcılığı • Bilimsel yöntem, cevabı aranan soruya yanlış cevap alma ihtimalini ortadan kaldırmayı amaçlar. Bu nedenle veriler elde edilirken güvenirlik ve geçerlilik ilkeleri olmazsa olamaz ilkelerdir.

29. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Geçerlilik • Geçerlilik; bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesidir. • Bunun için, “ölçekte yer alan sorularla gerçekten ölçmeyi amaçladığımız şeyi ölçebilir miyiz” sorusunu yöneltmek gerekir. • Bunun için değişik geçerlilik testleri geliştirilmiştir. Bunlardan bir tanesi içerik geçerliliğidir. • İçerik geçerliliği; anketin yeterli sayıda ve ölçülmek istenen olguyu temsil edebilecek soruları içerdiğinden emin olmak için yapılır. • Yapısal geçerlilik; ölçeğin hangi kavram ve özellikleri ölçtüğünün belirlenmesini incelemektedir.

30. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Güvenirlik • Güvenirlik; bir testin veya ölçeğin ölçmek istediği şeyi tutarlı ve istikrarlı bir biçimde ölçme derecesidir. • Güvenilir bir test veya ölçek, benzeri şartlarda tekrar uygulandığında benzeri sonuçlar verir. • Güvenirliği sorgulamak için şu soru sorulmalıdır. • “Eğer araştırma farklı araştırmacılar tarafından, aynı yöntem kullanılarak tekrar yapılırsa aynı/benzer sonuçlar elde edilebilir mi”, • cevap evet ise, anket güvenlidir.

31. Doç. Dr. Alper AYTEKİN Ölçmede hata kaynakları • Denek hatası; • Denek önyargısı; • Gözlemci hatası; • Gözlemci önyargısı;

32. Ders Bitti.Dinlediğiniz için Teşekkürler… Doç. Dr. Alper AYTEKİN