OVER VOEDING EN ONDERVOEDING BIJ INFLAMMATOIR DARMLIJDEN

1. OVER VOEDING EN ONDERVOEDING BIJ INFLAMMATOIR DARMLIJDEN Lisbeth Mathus-Vliegen Maag-Darm-Leverarts Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam

2. INFLAMMATORY BOWEL DISEASE (IBD)INFLAMMATOIR DARMLIJDENCHRONISCHE DARMONTSTEKING * Ziekte van Crohn (morbus Crohn, MC, CD) Colitis ulcerosa (CU, UC) Indeterminate colitis (IC) * Meest voorkomende chronische ontstekingsziekte na rheumatoïde arthritis 15-64 jarigen N-Europa Z-Europa Incidentie MC 7.0/100.000 3.9/100.000 Incidentie UC 11.8/100.000 8.7/100.000

3. INFLAMMATORY BOWEL DISEASE (IBD)Colitis ulcerosa (CU) / Ziekte van Crohn (MC) * MAAGDARMSTELSEL VOORKOMEN incidentie / prevalentie leeftijd familie ONTSTEKINGEN aard localisatie symptomen COMPLICATIES ziekte-, therapie gerelateerd OPERATIE recidief MALIGNITEIT termijn * EXTRAINTESTINALE COMPLICATIES

4. INFLAMMATORY BOWEL DISEASE (IBD)Colitis ulcerosa (CU) / Ziekte van Crohn (MC) * MAAGDARMSTELSEL VOORKOMEN incidentie / prevalentie leeftijd: 20-40e jaar; 2e piek 55-65e jaar familie: 25% ONTSTEKINGEN aard: CU diffuus, oppervlakkig MC focaal, normale darmdelen ertussen, transmuraal door de hele darmwand localisatie: CU colon, altijd endeldarm MC van mond tot anus, fiseling en abscesvorming anaal symptomen COMPLICATIES ziekte-, therapie gerelateerd OPERATIE recidief MALIGNITEIT termijn * EXTRAINTESTINALE COMPLICATIES

5. KLINISCHE SYMPTOMEN VAN IBD

6. EXTRA-INTESTINALE VERSCHIJNSELEN BIJ IBD (30%)

7. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: PATHOGENESE GESTOORDE IMMUUN-REGULATOIRE BALANS IN HET DARMSLIJMVLIES Ontstekingsbevorderende factoren (pro-inflammatoire cytokines TNF-a, IL-1b, IL-8, IL-12) >>> Ontstekingsremmende / beschermende mechanismen (contra- inflammatoire cytokines IL-1 ra, IL-10, IL-4, IL-13) Alle type ontstekingscellen (lymfocyten, granulocyten, monocyten, macrofagen) Uiteindelijke darmcelschade: reactieve zuurstofradicalen en leukotriënen GENETISCHE FACTOREN OMGEVINGSFACTOREN

8. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: PATHOGENESE GENETISCHE FACTOREN familiaal voorkomen hogere concordantie in MZ dan in DZ tweelingen CD: NOD2/CARD15 gen chromosoom 16 UC: HLA-DR2 gen chromosoom 6 IL-receptor antagonist gen chromosoom 2 OMGEVINGSFACTOREN concordantie in MZ tweelingen in 6-14% bij UC en 44-50 % bij CD sterke toename in incidentie over korte tijd

9. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: PATHOGENESEOMGEVINGSFACTOREN Roken risico op ziekte van Crohn verhoogd, op colitis ulcerosa verlaagd Orale contraceptiva risico op ziekte van Crohn verhoogd Appendectomie risico op colitis ulcerosa verlaagd Infectieus agens pathogenese van ziekte van Crohn: bacteriën (mycobacterium tuberculosis, chlamydia, yersinia enterocolitica) virussen (prenataal, mazelen, cytomegalie, Epstein-Barr virus) Vasculitis pathogenese van ziekte van Crohn Mucus samenstelling afwijkend bij colitis ulcerosa Afwijkende intestinale flora? Voedselallergie? Voeding?

10. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: PATHOGENESE Voeding: betrokken bij ontstaan van ziekte * Door ontbreken van voedingsstof die er eigenlijk had moeten zijn Ziekte van Crohn Colitis ulcerosa Borstvoeding ? ?/+ Voedingsvezels / ongeraffineerde KH + - * Door overmaat van voedingsstof die er niet had moeten zijn Ziekte van Crohn Colitis ulcerosa Flesvoeding / koemelk ? +/? Cornflakes ? - Geraffineerde suikers + - Emulgeermiddelen/stabili- ? - satoren, carragenen Gluten ? - Margarine / boter ? - Voedselallergie ?/+ ?/+

11. VOORKOMEN VAN VOEDINGSTEKORTEN BIJ IBD

13. ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING

14. ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME door ziekte (buikpijn, geen eetlust, misselijkheid, diarrhee) door tekorten (zinktekort met smaakverandering) iatrogeen (door medische beperking van vezels, lactose) MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING

16. ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE verminderd absorberend oppervlakte (ziekte, operatie, fisteling) galzout tekort (ileum ziekte / operatie, bacteriële overgroei) bacteriële overgroei medicijnen VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING

17. ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES eiwitverlies via de darm verlies van vocht, electrolieten, mineralen, sporenelementen bloedverlies vet diarrhee ACTIEVE ONTSTEKING INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING

19. ONDERVOEDING BIJ ZIEKTE VAN CROHN VERMINDERDE VOEDSELINNAME MALABSORPTIE VERHOOGD VERLIES ACTIEVE ONTSTEKING verhoogde behoefte door koorts, ontsteking, infectie verhoogde behoefte voor inhaalgroei bij groeiachterstand verhoogde behoefte door invloed van medicijnen INTERACTIES VAN MEDICIJNEN EN VOEDING corticosteroïden en calcium sulfasalazine en foliumzuur cholestyramine en vetoplosbare vitamines

20. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN Voeding: betrokken bij ontstaan van ziekte Voeding: betrokken bij de behandeling van ziekte Voedingsvezel, niet-geraffineerde koolhydraten Eliminatie diëten (voedsel allergie) Enterale / elementaire voeding Totale parenterale voeding Nieuwe inzichten: Korte keten vetzuren Probiotica / prebiotica Vis vetzuren

21. VOEDINGEN BIJ ZIEKTE VAN CROHN: UITERSTEN

26. BIJVOEDINGEN BIJ ZIEKTE VAN CROHN

34. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN Voeding: betrokken bij ontstaan van ziekte Voeding: betrokken bij de behandeling van ziekte Voedingsvezel, niet-geraffineerde koolhydraten Eliminatie diëten Enterale / elementaire voeding Totale parenterale voeding Nieuwe inzichten: Probiotica / prebiotica: moduleren de ontstekingsreactie Korte keten vetzuren: afkomstig uit voedingsvezels als voeding voor de darmcel Vis vetzuren: moduleren de ontstekingsreactie

36. INFLAMMATOIR DARMLIJDEN: CONCLUSIE De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn chronische recidiverende ziekten bij jonge mensen zonder bekende oorzaak De ontstekingsreactie in de darm lijkt een ontspoorde reactie op een onbekend agens, resulterend in een ontsteking van de dikke darm (colitis ulcerosa) of van het hele maagdarmstelsel (ziekte van Crohn) Vooral bij de ziekte van Crohn zijn de gevolgen voor de voedingstoestand en groeiachterstand indrukwekkend Hoewel de rol van de voeding bij het ontstaan van ziekte bescheiden lijkt, is er duidelijk een rol voor de voeding bij de behandeling van ziekte Terughoudendheid met het geven van extra bijvoeding of enterale / sondevoeding is niet terecht bij actieve ziekte Nieuwe gegevens woren verwacht ten aanzien van de effecten van probiotica / prebiotica, korte keten vetzuren en visvetzuren