KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

1. KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

2. KONUNUN GENEL AMACI Katılımcıların; işyerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen kimyasal risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır.

3. ÖĞRENME HEDEFLERİ Bu dersin sonunda katılımcılar;

4. KONUNUN ALT BAŞLIKLARI

5. TANIMLAR

6. TANIMLAR TEHLİKELİ KİMYASAL MADDE a) Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler, b) Yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeler, c) Mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddelerdir.

7. TANIMLAR PATLAYICI MADDE Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir.

8. TANIMLAR EINECS, CAS, mg/m3 EINECS : Kimyasal maddelerin Avrupa Envanteri. CAS : Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası. mg/m 3 : 20 0 C sıcaklıkta ve 101,3 Kpa. (760 mm civa basıncı) basınçtaki 1 m 3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktarı ppm : 1 m 3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktarı ( ml/ m 3 )

9. TANIMLAR STEL Bir çalışma gününün herhangi bir anında aşılmaması gereken 15 dakikalık zaman ağırlıklı ortalama maruziyet sınırı. Maruziyetler 15 dakikadan uzun olmamalı ve bir günde 4 defadan fazla tekrarlanmamalıdır. Ardı ardına gelen maruziyetler arasındaki süre en az 60 dakika olmalıdır.

10. TANIMLAR MAK değer, TWA MAK değer: Çeşitli kimyasal maddelerin kapalı işyeri havasında bulunmasına müsaade edilen ve orada günde sekiz saat çalışacak olanların sağlıklarını bozmayacak olan azami miktarı. TWA : Günde 8, haftada 40 saat çalışma süresince uzun süreli ve tekrar edilebilen maruziyetlerde çalışanların sağlığını bozmayacak zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyonu.

11. TANIMLAR OKSİTLENDİRİCİ MADDE, TOKSİK MADDE Oksitleyici madde : Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir. Toksik madde : Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

12. TANIMLAR ZARARLI MADDE, ALEVLENİR MADDE Zararlı madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Alevlenir madde : Parlama noktası 21 0C - 55 0C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir.

13. TANIMLAR TAHRİŞ EDİCİ MADDE, AŞINDIRICI MADDE Tahriş edici madde : Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir. Aşındırıcı madde : Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir.

14. TANIMLAR Çok kolay alevlenir madde, LD 50(Öldürücü Doz) Çok kolay alevlenir madde : 0 °C’den düşük parlama noktası ve 35 °C’den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddelerdir. LD 50(Öldürücü Doz) : Deney hayvanlarına belirli koşullarda ve doğrudan uygulanan toksik maddenin ,bu hayvan popülasyonunun %50’sini öldüren doz olarak tanımlanır.

15. TANIMLAR Alerjik madde, Risk Alerjik madde : Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddelerdir. Risk : Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır.

16. TANIMLAR Üreme için toksik madde Üreme için toksik madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

17. TANIMLAR Mutajen madde, LC 50 Mutajen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. LC 50 (Öldürücü Konsantrasyon) : Belirli bir süre içinde,çevrede bulunan kimyasal maddeye maruz kalan deney hayvanlarının % 50’sini öldüren madde derişimi olarak tanımlanır.

18. TANIMLAR Çevre için tehlikeli madde, Tehlike Çevre için tehlikeli madde : Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddelerdir. Tehlike : Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir.

19. TANIMLAR Mesleki maruziyet sınır değeri, İmmunotoksik Etki Mesleki maruziyet sınır değeri : Başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırıdır. İmmunotoksik Etki : Kimyasal bileşiğin bağışıklık sistemi üzerinde oluşturduğu etkidir

20. TANIMLAR Solunum bölgesi, Kanserojen madde Solunum bölgesi : Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır. Kanserojen madde : Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

21. TANIMLAR Biyolojik sınır değeri, Sağlık gözetimi Biyolojik sınır değeri : Kimyasal maddenin, metabolitinin veya etkilenmeyi belirleyecek bir maddenin uygun biyolojik ortamdaki konsantrasyonunun üst sınırıdır. Sağlık gözetimi : Çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir.

22. TANIMLAR Çok toksik madde Çok toksik madde : Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

23. TANIMLAR Kimyasal Madde, Müstahzar Kimyasal Madde; Doğal halde bulunan,üretilen,herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan, kazara oluşan, ürünün kalitesini artırmak için katkı maddesi olarak eklenen, işlem sırasında ortaya çıkan her türlü safsızlıkları içeren her türlü element, bileşik veya karışımlardır. Müstahzar: En az iki veya daha çok maddeden oluşan karışım veya çözeltilerini.

24. TANIMLAR Kolay alevlenir madde Kolay alevlenir madde : a) Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, b) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, c) Parlama noktası 21 0C 'nin altında olan sıvı haldeki, d) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir.

25. KİMYASALLARIN İSİMLENDİRİLMESİ Benzen benzol, Benzin gazolin, Etil alkol etanol Hidrojen bromür bromik asit, Hidrojen klorür hidroklorik asit, tuz ruhu Nitrik asit kezzap, Kerosen gazyağı, Nitrojen Azot Doğalgaz Metan Sodyum hidroksit Kostik soda, Vinyl klorür Klorethen,klor etilen, Aseton Dimetil keton Fosgen Karbonil di klorür Asetilen Eten

26. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI

27. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • Ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda sağlığa zararlı olan; • B) Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle fiziksel ve kimyasal zarar verme riski taşıyan; • C) Çevreye zarar veren;

28. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI MEVZUAT AVRUPA BİRLİĞİ KOMİSYON KARARLARINA GÖRE TEHLİKELİ MADDELERİN VE MÜSTAHZARLARIN SINIFLANDIRILMASI, ETİKETLENMESİ VE AMBALAJLANMASI HAKKINDA YÖNETMELİK

29. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI •Patlayıcı •Oksitleyici •Çok kolay alevlenir •Kolay alevlenir •Alevlenir •Çok toksik •Toksik •Zararlı •Aşındırıcı •Tahriş edici •Hassaslaştırıcı •Kanserojen •Mutajen •Üremeye toksik •Çevre için tehlikeli

30. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Avrupa Birliği sınıflandırmasında: Sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri bu sınıflandırmadan ayrı sınıflandırmalar içinde yer almaktadır. Ayrıca bu sınıflandırmaya tıbbi ve hayvansal ilaç, kozmetik, patlayıcı (mühimmat) pestisit, kimyasal atık, insan ve hayvan gıdası da dahil değildir. Bu ürünlerin ayrı sınıflandırılma ve etiketleme kuralları bulunmaktadır.

31. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1990 yılında kabul ettiği “Kimyasalların Kullanımında Güvenlik Hakkında 170 no’lu Sözleşme” ve “177 no’lu Tavsiye Kararı” ile kimyasalların üretimi, kullanımı, depolanması, taşınması kimyasal atıkların yok edilmesi ve işlenmesi, içerisinde kimyasal bulunan kapların bakım ve onarımında alınacak önlemleri sıralamıştır.

32. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI 170 no’lu Sözleşme kimyasalların sınıflandırılmasında, kimyasalların özelliklerinin ve sebep olabilecekleri fiziksel ve sağlık zararlarının esas alınmasını, taşıma esnasında da Birleşmiş Milletler Teşkilatının Tehlikeli Maddelerin Taşınması ile ilgili Tavsiye Kararına (UNRTDG) uyulmasını öngörmektedir.

33. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • 177 Sayılı Tavsiye Kararı: • Bu tavsiye kararında kimyasalların; • Vücudun herhangi bir kısmında meydana getirecekleri akut ve kronik sağlık sorununa neden olabilecek toksik özellikleri • Parlama, patlama, oksitleme, tehlikeli reaksiyon verme gibi özelliklerin de içerecek şekilde fiziksel ve kimyasal karakteristikleri,

34. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • 177 Sayılı Tavsiye Kararı: • Aşındırıcı ve tahriş edici özellikleri, • Alerjik ve hassasiyet oluşturma özellikleri • Kansorejen etkileri, • Teratojenik ve mutajenik etkileri • Üreme sistemine etkileri • gibi özellikleri göz önünde bulundurularak sınıflandırılması önerilmektedir

35. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun sınıflandırmasında; • Parlayıcı • Patlayıcı • Oksitleyici • Reaktif • Zehirli • Tahriş edici • Aşındırıcı • Hassasiyet oluşturucu

36. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • Kanserojen olan • Üremeyi etkileyen • Mutajenik etkileri • olan kimyasallar yer almaktadır. • Çevreye zarar verenler, sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri için bir düzenleme yoktur.

37. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • Taşıma ile ilgili sınıflandırma da yaygın olarak kullanılmaktadır. • Bu sınıflandırmada zararlı yüklerin taşınması, ambalajı ve etiketlenmesi ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. • Bununla ilgili olarak BM tavsiye kararı, IMO tarafından geliştirilen zararlı kimyasalların gemilerde nakli ile ilgili sınıflandırması bulunmaktadır.

38. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI Ulusal düzenlemelerin pek çoğu da söz konusu uluslararası düzenlemelerle uyumlu olarak yapılmaktadırlar . BM tarafından hazırlanan tavsiye kararı; UNRTDG (The United Nations Committee for The Transport of Dangerous Goods) kimyasalları 9 sınıfa ayırmaktadır.

39. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI • Patlayıcı Maddeler • 2.1 Parlayıcı Gazlar • 2.2 Zehirli Gazlar • 2.3 Yanıcı olmayan Gazlar • 3. Parlayıcı Sıvı Maddeler

40. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI 4.1 Parlayıcı Katı Maddeler 4.2 Kendiliğinden parlayıcı maddeler 4.3 Su ile temas ettiğinde parlayıcı gazlar oluşturan maddeler 5. Oksitleyici maddeler ve organik peroksitler

41. KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI 6.1 Zehirli Maddeler 6.2 Bulaşıcı maddeler 7. Radyoaktif maddeler 8. Aşındırıcı maddeler 9. Farklı tehlikeleri olan maddeler

42. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI

43. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI TEHLİKELİ MADDE MÜSTAHZAR Fiziko-kimyasal özellikler ; Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, İnsan Sağlığı üzerine etkiler; Çok toksik, toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, hassaslaştırıcı, kanserojen, mutajen, üreme için toksik , Çevre için tehlikeli özellikler; Su ortamında tehlikeli - Karasal ortamda tehlikeli En az birine sahip madde / müstahzar.

44. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI Güvenlik Bilgi Formu ( GBF ) • Tehlikeli madde / müstahzarların • ( Tehlikeli kimyasallar ); • Risklerini • Güvenli taşınım ve kullanımını • Kaza halinde alınması gerekli önlemleri • içeren belge.

45. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI YASAL DÜZENLEME • İlk düzenleme ; • Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği ( 11 Temmuz 1993 ) • Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine ilişkin Usül ve Esaslar Tebliği ( 11 Mart 2002 ) • GBF larının hazırlanması ve dağıtılması için usül esaslar 11 Mart 2003 yılından itibaren uygulanmaktadır.

46. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI YASAL DÜZENLEME • İkinci düzenleme ; • Tehlikeli Maddeler Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik • ( 26 Aralık 2008 ; 27092 RG , 5. mükerrer ) • 26 Aralık 2009 itibari ile yürürlüğe girdi. • TKY ve GBF Tebliği yürürlükten kalktı.

47. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI GBF hazırlanacak kimyasallar • Tehlikeli olarak sınıflandırılmış , • ‘’Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik ‘’ • ( 26 Aralık 2008 ; 27092 RG , 5. mükerrer ) • piyasaya arz edilmesi hedeflenen / arz edilen • madde / müstahzarlar ; • - sanayi kimyasalı • - bitki koruma ürünü • - biyosidal

48. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI GBF hazırlanması • Hazırlanmasından sorumlular • ( piyasaya arz edenler ) ; • - Üretici ( kendi ürünleri ) • - İthalatçı ( ithal ettiği ürünler ) • Hazırlayacaklar ; • Güvenlik bilgi formlarının hazırlanmasına ilişkin personel belgelendirmesi konusunda akredite olmuş kuruluş tarafından belgelendirilmiş kişiler. • Güncellenmesi ; • Teknik gelişmelere bağlı olarak

49. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI GBF hazırlanması • GBF de yer alacak bilgiler ; • İki bölüm halinde , • örnek formatı yönetmeliğin Ek-1’inde • GBF ,1.Bölüm ; • - hangi mevzuata göre hazırlandığı, • - madde/müstahzarın adı, • - hazırlanma tarihi, • - güncellenmişse tarihi ve kaçıncı düzenleme olduğu, • - sayfa ve form numarası

50. MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI GBF hazırlanması GBF , 2.Bölüm ( 16 Başlık halinde , Rehberi Yönetmelik Ek-2 ) ; 1 ) Madde / Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı, 2 ) Bileşimi / İçindekiler Hakkında Bilgi, 3 ) Tehlikelerin Tanıtımı, 4 ) İlk Yardım Önlemleri, 5 ) Yangınla Mücadele Önlemleri, 6 ) Kaza Sonucu Yayılma Önlemleri, 7 ) Elleçleme ve Depolama,