Təsnifatda yeri :

1. Gavalınınpolistiqmozu- PolystigminarubraSacc. Təsnifatdayeri: MycotavəyaFungialəmi, Anamorficfungişöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Polystigminacinsi. Biolojiqrupu: Fakultətivsaprotrof

2. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikləgavalı, alça, badamvəgöyəmyoluxurlar. Ölkəmizşəraitindəgavalı, göyəmvəalçanınbir-çox sortlarıüçündahaxarakterikdir. Adətənpolistiqmoziyunaylarınınsonundameydanaçıxır, lakinmayayındadaqeydəalındığıtarixlərməlumdur. Yarpaqlarınsəthindətək-təkgirdə, əvvəlcəböyükolmayanxlorotikləkələrzühuredir, sonraonlartədricən 8-12 mmdiametrəqədərböyüyür, çəhrayıvəyaşəffaf qırmızırəngalır. Burəngləəlaqədarxəstəliyəyarpaqlarınqırmızıləkəliyidədeyilir. Müəyyənvaxtkeçdikdənsonraləkəninhüdudlarıdaxilindəyarpaqtoxumasıqalınlaşır, üsttərəfdənqabarıqgörünür. Yayınsonunayaxınonlartündləşirvəparıltılıolur. Xəstəliktörədiciyoluxmayerlərindəstroma (yastıcıq) şəklindəmitseləmələgətirirvəpiknosporlarlapiknidiformalaşdırır. Yarpağınalttərəfindənöqtəvaridəlikşəklindələkələrdəpiknidyaxşıgörünür. Onlardanazik, əyri, iynəşəkilli, ölçüləri 25 x 30-1-1,5 mkmolanpiknosporlarəmələgəlir. Piknosporlarxəstəliktörətmirlər.

7. Gavalınınpası – Tranzschelia pruni - spinosae (Pers.) Diet. Təsnifatdayeri: MycotavəyaFungialəmi, Basidiomycotaşöbəsi, Urediniomycetessinfi, Uredinalessırası, Phragmadiaceaefəsiləsi, Tranzscheliacinsi. Biolojiqrupu: Obliqatparazit

8. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikləəsasəngavalıyoluxur, ayrı-ayrıillərdəisəərik, şaftalı, badamdarastgəlinir. ƏdəbiyyatməlumatlarınagörəTürkmənistandayalnızyabanıbitənbadam, alçavəalbalıbitkiləri xəstələnir. Azərbaycanşəraitindəiyulayınınbirinciongünlüyündəgavalıyarpaqlarınınsəthindəəvvəlcəsarıləkələr, müəyyənmüddətsonraisəəsasənalttərəfdəkiçik, tünd-qonur, oturaq, asanlıqlasilinənyastıcıqlarmeydanaçıxır. Xəstəliyitörədəngöbələyinuredinovəteliomərhələlərigavalıyarpaqlarında, etsialisəonubütünolananemonada (Anemonaranunculoides) inkişafedir. Gavalınınyoluxmuşyarpaqlarındapatogendiffuz mitseliinkişafetdirir, oisəöznövlərindəuredinalarlauredinasporlarburaxırki, onunköməyiiləyaydövrüyayılırvəçoxsaylıtəkraryoluxmalarəmələgətirir. Uredinosporlarbirhüceyrəli, yumurtavari, elliptikvəyaarmudabənzər, bəzəntamdəyirmi, şəffaf-qonur, təpədəqalınhüceyrədivarlıvətükcüklüdür.

10. Gavalının «cib-cibə»si – TaphrinapruniTul. Təsnifatdayeri: MycotavəyaFungialəmi, Ascomycotaşöbəsi, Aschaeascomycetes (Taphrinomycetes) sinfi, Taphrinalessırası, Taphrinaceaefəsiləsi, Taphrinacinsi. Biolojiqrupu: Obliqatparazit

11. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliyinənxarakterikəlamətitoxumluqlarınböyüməsi,anormal, cırtdanvəüfürülmüşmeyvələrinəmələgəlməsidir. Beləyoluxmuşmeyvələrətlidir, lakinşirəlideyil, onlardaçəyirdəkyoxdur, bunulaəlaqədarolaraqsirayət-lənmişmeyvələrkisənixatırladır. Buradandaxəstəliyinmüxtəlifadlarımeydanaçıxır- «cib-cibə», üfürcüklər, üfürülmüşgavalı, kisəlixəstəlik. Xəstəliyinilkinəlamətlərihələçiçəkdəcəgörünür, beləçiçəklərdəcırtdangörkəmlidir. Lakinxəstəliyəməxsustipiksimptomlarınəmələgəlməsiməhsulformalaşanda, yəniçiçəkləmədən 3-4 həftəsonragörünür. İ.H.Cəfərovun (1990-2005) apardığıtəcrübələrgöstərirki, düzənrayonlardamayayınınortalarında, ölkənindağlıqvədağətəyirayonlarındaisəiyunayınınIIIdekadasındayoluxmuşmeyvələrinsəthindəçirkli-bozmumabənzərörtükinkişafedir. Bupatogeninspormərhələsindənibarətdir. Bununardıncayoluxmuşmeyvələrinəksəriyyətitökülür.

16. Şaftalınınyarpaqqıvrılması – TaphrinadeformansTul. Təsnifatdayeri: MycotavəyaFungialəmi, Ascomycotaşöbəsi, Aschaeascomycetes (Taphrinomycetes) sinfi, Taphrinalessırası, Taphrinaceaefəsiləsi, Taphrinacinsi. Biolojiqrupu: Obliqatparazit

17. Patogeninmorfologiyasıvəbiologiyası. Xəstəlikləbitkininyarpaqları, zoğlarıvəazhallardameyvələriyoluxur. Patolojiproseserkənyazdabaşlayır. Cavan, yenicəaçılmışyarpaqlardaqıvrılmanıntipikəlamətlərimüşahidəedilir. Sirayətlənmişyarpaqlarsağlamlarındanfərqliolaraq, anormalqırmızı-çəhrayıvəyaparlaqsarırəngəboyanırlar. Ölçülərinəgörəonlarsağlamlardanəhəmiyyətlidərəcədəiridirlər. Xüsusiləilkinböyüməyəbaşlayanyarpaqlarşişirlərvəbununardıncasirayətlənmişzoğlarqalınlaşır, adətənəyilirlər, sarı-yaşılrəngalır vəqısabuğumlarıiləfərqlənirlər. Yoluxmuşmeyvələrdəqovuğabənzərşişlərformalaşır, yoluxmanınilkinmərhələsindəbeləmeyvələrparlaqgörkəmalır, sonrabüzüşürvəpartlayır. Xəstəliyinəmələgəlməsindən 10-12 günsonra (adətənyarpaqlarınalttərəfində, habeləzoğlarda) xəstəliktörədicininkisəmərhələsindənibarətağmumabənzərörtükinkişafedir. Müəyyənzamankeçdikcəyoluxmuşyarpaqlarqonurlaşırvətökülürlər. Meyvələrdətökülməyəbaşlayır.

23. Şaftalının unlu şehi – Sphaerotheca pannosa Lev. var. persicae Woronich. Təsnifatda yeri: Mycota və ya Fungi aləmi, Ascomycota şöbəsi, Euascomycetes sinfi, Erysiphales sırası, Erysiphaceae fəsiləsi, Sphaerotheca cinsi Bioloji qrupu: Obliqat parazit

24. Patogenin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə yarpaqlar, cavan odunlaşmamış zoğlar və meyvələr yoluxurlar. Sirayətlənmiş orqanların səthində xarakterik unlu-ağ örtük inkişaf edir. Örtük xəstəlik törədicinin səthi meyvə bədəni (mitsel) və sporlardan ibarətdir. Əvvəlcə formalaşan örtük çox zəifdir, asanlıqla yoluxduğu səthdən silinir, zaman keçdikcə o qonurlaşır, daha da sıxlaşır. Yayın ortalarında örtüyün üzərində göbələyin meyvə bədəni- kleystote-silərdən meydana çıxır ki, bu da örtüyə çirkli tünd-boz rəng verir. Yoluxmuş yarpaqlar kobudlaşır, deformasiyaya uğrayır, çox zaman əsas damar boyunca qayıq formasında bükülür, bu zaman yarpaq ayəsinin alt tərəfi çılpaqlaşır. Müəyyən müddət keçdikdən sonra yarpaqlar quruyur, vaxtından əvvəl tökülürlər. Xəstələnmiş zoğlar böyümədən qalır, onların təpə hissəsi adətən əyilir və quruyur. Sirayətlənmiş meyvələrdə torlu örtük onun əhəmiyyətli bir hissəsini məşğul edir.

28. Çəyirdəklilərin vertisilliyozu və ya bitkilərin infeksion • soluxması- Verticillium dahliae Keeb.,Verticillium albo-atrum Reinke et Berth. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycata aləmi, Anamorphic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi,, Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Verticillium cinsi Biolojiqrupu: Fakültətiv parazit

29. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlik bütün meyvə-çilik zonalarında geniş yayılmışdır. Çəyirdəkli meyvə bitkilərindən gavalı, ərik, albalı, gilas, şaftalı və badam da yoluxurlar. Vertisilliyozun xarakterik xüsusiyyəti - bitkilərin qəflətən və ya yavaş-yavaş soluxmasıdır. Patoloji prosesin getmə sürətindən asılı olaraq, kəskin və xroniki xəstəlik formalarını fərqləndirirlər. Kəskin forma zamanı ağaclar 8-10 gün müddətində soluxur və quruyurlar, xroniki halda isə tədricən sıxılma baş verir, bir-çox illər ərzində ağacların məhv olması müşahidə edilmir. Vertisilliyoz soluxma ilə bitkilər bütün yaşlarda, lakin 3 ildən 10 ilə qədər yaşı olan ən cavan ağaclar daha intensiv yoluxurlar. Gavalı yoluxan zaman görkəmcə sağlam bitkilərdə yayın II yarısında yarpaqların sallanması və saralması müşahidə edilir,yarpaqlarda xəstəlik budağın aşağı hissələrindən başlayır və sonra cavan zoğlara keçir. Əsas damarın boyunca yarpaqların kənarı qıvrılır və məhv olur, adətən yarpaq ayəsinin yaşıl hissəsində nekrotik kələ-kötür tünd-qonur ləkələr əmələ gəlir.

32. Çəyirdəklilərin sitosporozu və ya tüfeyli quruması - Cytospora rubensum Fr., Cytospora leucostoma Fr. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetes sinfi, Sphaeropsidales sırası, Sphaeropsidaceae fəsiləsi, Cytospora cinsi Bioloji qripu: Fakültətiv parazit

33. Patoginin morfologiya və biologiyası. Xəstəliklə bütün çəyirdəkli meyvə bitkiləri, xüsusilə cavan ərik və şaftalı plantasiyaları sirayətlənirlər, bəzən də xəstəliyin nəticəsində məhv olurlar. Budaqların quruması və ağacların ölməsinə adətən yazda və ya yayın birinci yarısında təsadüf olunur. Əgər ağacların məhvi yarpaq tumurcuqlarının açılmasına qədər baş verirsə, qönçələrin qonurlaş-ması və qıvrılması baş verir, onlar quruyur və məhv olmuş budaqdan uzun müddət tökülmürlər. Əgər yarpaq tumurcuqları açılarsa, yarpaqlar kiçik, xloritik olurlar. Quru isti havaların düşməsi ilə əlaqədar (may ayının sonu - iyun ayının əvvəlləri) belə yarpaqlar 3-4 gün müddətində quruyur, yaşıl rəngi itirmir və habelə uzun müddət ağacdan asılı vəziyyətdə durur. Budaqların belə tez bir zamanda məhvi adətən ox xətti silindrinin nekrozla yoluxması və aparıcı damarların tutulması ilə əlaqədardır. Oduncaq birtərəfli qaydada nekrozla yoluxduqda ağaclar yavaş-yavaş quruyur və onların tam məhvi 3-4 ildən sonra başlayır.

34. Yayılması. Çəyirdəkli meyvə bitkilərinin ən geniş yayılmış xəstəliklərindən biridir. Azərbaycanın Abşeron yarmadası, Naxçıvan MR, Düzən Qarabağ, Şirvan, Şəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz bölgələrinin meyvə bağları üçün yüksək təhlükə mənbəyidir. Bəzi illərdə bu bağlarda sitosporozla yoluxma 30-35%-ə çatır. Ekologiyası. Pikniddən sporların atılması və bitkilərin yeni yolux-maları rütubətli havada, əsas etibarilə payızda və ya yazda ağacların nisbi sükunət dövrü baş verir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəliklə yoluxmuş bitkilərdə maddələr mübadiləsi pozulur, budaqların yoluxması nəticəsində ağaclar qışlamaya pis gedir, hətta zəif şaxtalardan sonra bütöv ağaclarda quruma müşahidə edilir. Mübarizətədbirləri. Profilaktiki tədbirlər bitkilərin sitosporoz xəstəliyinə qarşı davamlılığının yüksəldilməsinə yönəldilməlidir: sortların düzgün seçilməsi, bitkilərə düzgün aqrotexniki qulluq, bitkiləri günəş və günəş-şaxta yanıqlarından qorumaq, monilioz, klasterosporioz və başqa xəstəliklərlə yoluxmanın qarşısını almaq, budama zamanı yara yerlərinin yağlanması, rənglənməsi və s.