Karar kimin? Zihinsel ve psikososyal engellilerin h ukuki ehliyet hakkı Hasan Bermek

1. Karar kimin? Zihinsel ve psikososyal engellilerin hukuki ehliyet hakkı Hasan Bermek Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği www.commissioner.coe.int Mardin, 19 Kasım 2012

2. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği – genel bakış • 1999’dan beri bağımsız, tarafsız, adli olmayan bir kurum • Görevı 47 üye ülkede insan haklarına saygıyı ve farkındalığı artırmaktır • Komiser bir kereliğine 6 yıl için seçilir (Nisan 2012’den beri Nils Muižnieks)

3. Ülke takibi Farkındalık artırma Tematik çalışmalar Ulusal insan hakları kurumları ile işbirliği Genel bakış

4. Komiser’in engelli haklarıyla ilgili son çalışmaları • Seçme ve seçilme hakkı ile ilgili insan hakları yorumu • Hukuki ehliyete dair tematik rapor • Toplum içinde yaşamaya dair tematik rapor

5. Hukuki ehliyet neden önemli? • Hayata dair önemli bütün kararları etkiler • Her yetişkin için doğal karşılanırken, sadece engelli bireyler için sorgulanmaktadır • Avrupa genelinde yüzbinlerce zihinsel ve psikososyal engelli etkilenmektedir

6. Kişinin yerine karar verilmesi – yanlış çıkış noktaları • ‘Rasyonel ve mantıklı insan’ kavramı ne kadar geçerli? • Her bireyin karar verirken desteğe ihtiyacı olabilir • Herkesin risk alma, hata yapma ve yaptığı hatalardan ders çıkarma (ya da çıkarmama) hakkı vardır

7. Kişinin yerine karar verilmesi ile ilgili sorunlar • Ayrımcılığa yol açması • Saygısız ve paternalist bir yaklaşım olması • Bağımlılık ve çaresizliği körüklemesi • İstismar ve ihmali kolaylaştırması • Damgalamaya yol açması • Kabul edilmiş insan hakları standartlarını ihlal etmesi!

8. İlgili insan hakları standartları • Engelli Haklarına ilişkin BM Sözleşmesi • Avrupa Konseyi standartları

9. Engelli Haklarına ilişkin Sözleşme Madde 12 - Yasa Önünde Eşit Tanınma • Kişi olarak tanınma hakkı • Tüm yaşam alanlarında, diğer bireylerle eşit koşullar altında ehliyet • Bunun için gereken desteğin sağlanması • Bu desteğin istismarına karşı güvenceler • Mülk edinme ve mali işlemlerle ilgili haklar

10. Engelli Haklarına ilişkin Sözleşme Madde 12.4 – Desteğin (vesayetin değil) istismarına karşı güvenceler • Kişinin haklarına, irade ve tercihlerine saygı; • Çıkar çatışmasından bağımsızlık; • Kişiye özel ve orantılı olma; • Mümkün olduğunca kısa süre; • Bağımsız ve tarafsız bir merci veya yargı organı tarafından sürekli denetim.

11. Avrupa Konseyi standartları • İnsan Hakları Sözleşmesi ve önemli AİHM kararları: • Shtukaturov - Russia (tam vesayet) • Stanev - Bulgaria (kısmi vesayet) • Campeanu – Romanya (dava açma hakkı) • Diğer Avrupa Konseyi standartları • Avrupa Sosyal Şartı • Engelliler Eylem Planı

12. Komiser’in üye devletlere tavsiyeleri (1/2) • Hukuki ehliyet mevzuatının gözden geçirilmesi; • Tam ehliyetsizlik/tam vesayetin kaldırılması; • Engellilik sebebiyle hakların otomatik olarak kısıtlanmasının engellenmesi; • Vesayete itiraz hakkının güvence altına alınması; • Sözde gönüllü, ama kişinin iradesine aykırı bir şekilde kurumlara yerleştirilmeye son verilmesi;

13. Komiser’in üye devletlere tavsiyeleri (2/2) • Destekli karar alternatiflerinin geliştirilmesi; • Bu desteğe dair etkili güvenceler: • Kullanıcıya ve tercihlerine saygılı olması; • Çıkar çatışması içermemesi; • Düzenli ve tarafsız bir adli kontrole tabi tutulması; • Servis sağlayıcıların makul düzenleme yükümlülükleri; • Reform sürecine zihinsel ve psikososyal engellilerin etkin katılımı.