Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. EUROPA –zagadnienia społeczno gospodarcze Justyna Drop

3. Zróżnicowanie etniczne i rasowe • Pod względem rasowym rdzenna ludność Europy jest stosunkowo jednorodna. • Aż 98% mieszkańców kontynentu to przedstawiciele rasy białej, a zaledwie 2% reprezentuje odmianę czarną, żółtą i rasy mieszane, np. Tatarzy zamieszkujący Krym należą do rasy żółtej. • Murzyni i żółci Azjaci przybyli tu głównie z byłych posiadłości kolonialnych; Osiedlili się głównie w Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii. • Europę zamieszkuje kilkaset grup etnicznych i narodów, których świadomość tożsamości etnicznej ukształtowała się w Europie, na terenie obecnie przez nie zamieszkiwanym. W znacznej większości należą do rodziny ludów indoeuropejskich. Poza nią jako rdzenne (lecz znacznie mniejsze) zalicza się rodzinę uralską, ałtajską oraz Basków. Szkoci Estończycy

4. Zróżnicowanie językowe • Zdecydowana większość ludności Europy (ok. 93%) posługuje się językami z rodziny indoeuropejskiej. • Najliczniejszą grupę stanowią języki słowiańskie (m.in. rosyjski, polski i ukraiński), • germańskie (zwłaszcza niemiecki i angielski) oraz • romańskie (np. francuski, włoski i hiszpański). • Pozostałe grupy języków indoeuropejskich używane są przez znacznie mniejsze populacje. Taką małą grupą są języki bałtyckie w których skład wchodzi język litewski i łotewski. • Poza językami indoeuropejskimi na terenie kontynentu istnieje kilkunastomilionowa grupa ludzi mówiąca językami ugrofińskimi (głównie węgierskim, estońskim oraz fińskim) i kilkumilionowa używająca języków z grupy tureckiej (zwłaszcza tureckiego i tatarskiego). Języki indoeuropejskie:

5. Języki rodzime w Europie Indoeuropejskie: Uralskie: Ałtajskie: Ugrofińskie Samojedzkie Kaukaskie i baskijski Tureckie Mongolskie Semito - Chamickie Albański Ormiański Indoirański Romańskie Germańskie Słowiańskie Bałtyckie Celtyckie Grecki

6. Religie w Europie • Pod względem religijnym Europa, na tle innych kontynentów, jest dość jednolita . • Chrześcijaństwo stanowi ok. 75% wszystkich religii, w tym głównie obrządku rzymskokatolickiego, następnie prawosławnego, protestanckiego i anglikańskiego. • Muzułmanów jest prawie 8 %, a wyznawców judaizmu tylko ok. 0,5%. • Katolicy stanowiący połowę wyznawców Chrześcijaństwa, mieszkają głównie we Włoszech, Hiszpanii, Portugalii i w Polsce. • Protestanci stanowią duży odsetek ludności np. w Szwecji, Holandii, Niemczech i Wielkiej Brytanii. • Prawosławie jest rozpowszechnione na wschodzie kontynentu oraz między innymi w Bułgarii i Rumunii. • Muzułmanie zamieszkują przede wszystkim Bośnię i Hercegowinę oraz Płw. Krymski. Cerkiew Wasyla Błogosławionego w Moskwie Bazylika Św. Piotra w Watykanie

7. Liczba ludności w Europie • Europa jest trzecią pod względem liczby ludności częścią świata z 712 milionami mieszkańców (2006), po Azji i Afryce. W 2005 roku liczba Europejczyków wynosiła ok. 728 milionów. • W ostatnich latach liczba ludności zamieszkującej nasz kontynent maleje. Mieszkańcy Europy stanowią zatem coraz mniejszy odsetek świata. • Spadek liczby ludności spowodowany jest głównie przez niski, a w niektórych krajach ujemny przyrost naturalny. • Wynika to z faktu, iż w wielu krajach ( m.in. W Niemczech, Danii, Rosji, na Węgrzech) więcej ludzi umiera niż się rodzi. Dzieci jest coraz mniej, wzrasta natomiast liczba ludzi starszych. • Społeczeństwo kontynentu europejskiego się starzeje. Średnia długość życia wynosi 78 lat. • Współczynnik zgonów utrzymuje się na stałym poziomie, a niekiedy nawet wzrasta. Efektem tych zjawisk jest właśnie niski lub ujemny przyrost naturalny. • Od lat 90. przyrost naturalny w Europie jest niski, w 2004 r. wynosił średnio ok. 2‰, przy czym w 18 państwach ujemny – najniższy na Ukrainie (−5,9‰), w Rosji, na Łotwie i w Bułgarii. Najwyższy przyrost naturalny występuje w Albanii (10‰) i Irlandii (6,6‰).

8. Rozmieszczenie ludności w Europie • Europa należy do najgęściej zaludnionych kontynentów. • Gęstość zaludnienia Europy wraz z całą Rosją, wynosi 32 osoby/km2. Jeżeli nie uwzględni się w tym wskaźniku azjatyckiej części Rosji, średnia gęstość zaludnienia tego kontynentu wynosi 64 osób/km 2. • Największa gęstość zaludnienia występuje w Monako (16 818 os./km² - 2008r.), Gibraltarze (4881 os./km² - 2010r.), a także na wyspach: Malcie (1 277 os./km² - 2008 r.) i Wyspach Normandzkich (774 os./km² - 2008 r.). • Spośród dużych krajów europejskich największą gęstość zaludnienia posiadają Holandia i Belgia, jest to odpowiednio 397 i 346 os./km². • Najmniejsza gęstość zaludnienia występuje na norweskich wyspach Svalbard (0,05 os./km²), a z niepodległych krajów – na Islandii (poniżej 3 os./km²), a także w Norwegii i Finlandii. • W porównaniu z innymi kontynentami, Europa charakteryzuje się dość równomiernym rozmieszczeniem ludności. • Znaczną gęstością odznaczają się tereny nizinne o łagodnym klimacie oraz rejony, w których występują surowce mineralne. • Najsłabiej zaludnione to tereny znajdujące się pod wpływem chłodnego klimatu. • W zachodniej i środkowej części Europy gęstość zaludnienia jest wysoka ( powyżej 200 osób na km2, a w części północnej niska ( poniżej 15 osób na km 2). • Krajobraz na Islandii.

9. Zaludnienie Liczba mieszkańców na 1 km 2 Powyżej 200 100 – 200 50 -100 10 – 50 1 -10 Poniżej 1

10. Największe zespoły miejskie • Do największych zespołów miejskich w Europie należą: Największe zespoły miejskie w Europie, dane z 2010 r. Zdjęcie panoramiczne Londynu. Do dużych zespołów miejskich zaliczają się także, np.: Madryt, Berlin, Barcelona, Mediolan, Ateny, Rzym czy Kijów.

11. Kraje Europy • Współczesny układ granic w Europie jest następstwem burzliwej historii tworzenia się narodów i państw. Z tego powodu Europa jest kontynentem najbardziej podzielonym granicami państwowymi. • W Europie znajduje się 46 państw (włącznie z państwami tylko częściowo leżącymi w Europie), a bez terytoriów zależnych i separatystycznych. • Największy z nich to Rosja o pow. 4,9 mln km² (z częścią azjatycką 17 075 200), • najmniejszy – Watykan o pow. 0,44 km². • Najwięcej ludzi mieszka w Rosji 126,4 mln (z częścią azjatycką 143 420 309,         • a najmniej w Watykanie (932). • 27 krajów Europy jest stowarzyszonych w Unii Europejskiej, • 26 krajów należy do NATO, • 16 państw europejskich należy do strefy euro (bez Cypru), ale jeszcze 6 (Watykan, San Marino, Monako, Andora, Czarnogóra i Kosowo) używa tej waluty bez formalnego wejścia do strefy euro.

12. Terytoria zależne Hiszpanii • Kilka państw Europejskich nadal posiada terytoria zależne, zwykle położone na innych kontynentach. • Państwa posiadające terytoria zależne to: • Wielka Brytania, np.: Anguilla ( w Ameryce Płd.), Gibraltar ( Europa), • Francja, np.: Reunion, Majotta ( w Afryce), Gwadelupa, Gujana Francuska ( Ameryka Płd.), • Hiszpania, np.: Ceuta i Melilla ( w Afryce), • Dania, np.: Grenlandia ( Ameryka Płn.), • Norwegia, np.: Svalbard, • Holandia, np.: Antyle Holenderskie. Państwami lezącymi zarówno na kontynencie europejskim, jak i azjatyckim są: Rosja, Kazachstan i Turcja. Najmniejsze państwo europejskie to Watykan ( 0,4 km 2). Tylko kilkakrotnie od Watykanu większe są Monako i San Marino. Do najmniejszych państw europejskich należą także: Lichtenstein, Malta, Andora i Luksemburg. Największe państwo, które w całości leży w Europie to Ukraina. Zbliżoną powierzchnię mają Francja, Hiszpania i Szwecja.

13. Gospodarka Europy • Europa jest zaliczana do jednych z najlepiej rozwiniętych gospodarczo regionów świata. • Państwa zachodnioeuropejskie, takie jak Niemcy, Wielka Brytania czy Francja mówi się, że są jednymi z najbardziej zamożnych krajów na Ziemi, mimo, iż czasami też mają problemy gospodarcze. • Do krajów najmniej zamożnych w Europie zalicza się między innymi: Białoruś, Ukraina, Mołdawia czy Rumunia. • O potencjale ekonomicznym naszego kontynentu świadczy fakt, że gospodarka europejska wytwarza 1/3 produktu światowego brutto. • Europa odgrywa także znaczącą rolę w handlu międzynarodowym. Na Kontynent europejski przypada ok. 45 % wartości światowych obrotów handlowych. • O wysokim poziomie rozwoju gospodarczego świadczy również struktura PKB. 65% PKB wytwarzają usługi, natomiast rolnictwo tylko 3%. • Porównując poszczególne kraje i regiony kontynentu europejskiego, można zauważyć, że cechuje się on znacznym zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego. • Duże są także różnice w standardzie życia mieszkańców poszczególnych państw. Dotyczy to zwłaszcza zamożnych krajów Europy Zachodniej oraz słabiej rozwiniętych pod względem ekonomicznym państw Europy Środkowo – Wschodniej. O znacznych dysproporcjach między tymi krajami przemawia fakt, że kraje zachodnioeuropejskie, w których mieszka 55% Europejczyków, wytwarzają prawie 88 % PKB całego kontynentu. • Przyczyny powyższych różnic są związane z odmiennym rozwojem historyczno –gospodarczym. W krajach Europy Zachodniej rewolucja przemysłowa została zapoczątkowana znacznie szybciej niż w Środkowo – wschodniej części kontynentu.

14. Kraje w Europie o najwyższej wartości PKB, wg PPP w 2009r. PKB per capita; Sposób jego obliczania– wartość Produktu Krajowego Brutto danego państwa dzielimy przez liczbę jego mieszkańców. W ekonomii parytet siły nabywczej (ang. purchasing-power parity, PPP) opiera się na teorii jednej ceny, która mówi, że za określoną liczbę jednostek danej waluty można kupić w każdym kraju w tym samym czasie dokładnie tyle samo dóbr. Kraje w Europie o najniższej wartości PKB, wg PPP w 2009 r.

15. Rolnictwo w Europie • Niemal na całym obszarze Europy panują dogodne warunki przyrodnicze do rozwoju rolnictwa. Wyjątkiem są północne krańce Europy. • Europa jest tym kontynentem, na którym występuje największy odsetek gruntów ornych – gruntów przeznaczonych pod uprawę. • Użytki rolne stanowią ok. 50% ogólnej powierzchni Europy. Obejmują one szeroki pas nizin w strefie klimatu umiarkowanego – od wybrzeży Atlantyku po Ural.2/3 użytków rolnych zajmują grunty orne. • W poszczególnych krajach odsetek gruntów ornych jest różny. Na przykład na Ukrainie stanowią one ponad 80% użytków rolnych. Z kolei w Wielkiej Brytanii dominują łąki i pastwiska ( 66%). • Rolnicy, mimo iż stanowią niewielki odsetek zatrudnionych w gospodarce (2-3%), wytwarzają ogromne ilości produktów. Świadczy to o dużej wydajności rolnictwa. • Można powiedzieć, że Europa jest samowystarczalna pod względem produkcji żywności. W niektórych krajach, zwłaszcza zachodnioeuropejskich występuje zjawisko nadprodukcji żywności. Struktura użytkowania ziemi w wybranych krajach Europy.

16. Rolnictwo w Europie podzielone jest jakby na 2 regiony. Jest to rolnictwo krajów Europy Zachodniej i krajów Środkowo –Wschodniej. Między tymi regionami istnieją znaczne różnice:

17. Główne uprawy w Europie • Na kontynencie europejskim uprawia się głównie zboża. Zajmują one ponad 40% powierzchni gruntów ornych. • Wśród nich największe znaczenie ma pszenica ( 30% światowej produkcji). • Czołowi producenci pszenicy w Europie to: Rosja (62 mln t), Francja (38 mln t), Niemcy (25 mln t), Ukraina (21 mln t), WielkaBrytania (14 mln t) i Polska (10 mln t). • Znacznie bardziej rozpowszechniony jest jęczmień (60% światowej produkcji). • Główni producenci jęczmienia w Europie, jak i na świecie w 2009 r. to: Rosja (17,9 mln t), Francja (12,9 mln ton), Niemcy (12,3 mln t), Ukraina (12,8 mln t). • Żyto i owies uprawiane jest głównie w północno- wschodniej części Europy. Przodują tutaj: Rosja (4,3 mln t), Niemcy (4,2 mln t) i Polska ( 3,7 mln t). • Czołowi producenci owsa to Rosja ( 5,4 mln t) i Polska ( 1,4 mln t). • Dużą rolę odgrywa także uprawa buraków cukrowych, a w Europie Środkowo –Wschodniej –ziemniaków. Francja ( 34,9 mln t), Niemcy (25,9 mln t), Rosja ( 24,9 mln t). • Z przedstawicieli roślin bulwiastych występują praktycznie tylko ziemniaki, które ze względu na małe wymagania klimatyczne są znacznie rozpowszechnione. Główni ich producenci w Europie to: Rosja ( 31,1 mln t), Ukraina ( 19,7 mln t), Niemcy ( 11,6 mln t), Polska ( 9,7 mln t). • W krajach śródziemnomorskich uprawia się winorośl, owoce cytrusowe i oliwki. • Główni producenci oliwek w Europie i na świecie (2009r.) to: Hiszpania ( 6,2 mln t), Włochy ( 3,6 mln t), Grecja ( 2,3 mln t).

18. Przemysł • Narodziny przemysłu w europie nastąpiły na przełomie XVIII i XIX w. • Jego szybki rozwój był możliwy dzięki eksploatacji węgla kamiennego i rud żelaza. Na obszarach występowania tych złóż powstały największe okręgi przemysłowe. Były to m.in. : • Zagłębie Yorkshire w Anglii, • Zagłębie Ruhry w Niemczech, • Zagłębie Północne we Francji, • Górnośląski Okręg Przemysłowy na terenach dzisiejszej Polski. Do dziś większość z nich stanowi ważne regiony produkcji przemysłowej. Dawna kopalnia Zollverein, Essen. Foto: Heinz Wohner Zabytkowa kopalnia węgla kamiennego Guido w Zabrzu.

19. W Europie Zachodniej powstało wiele ośrodków high –tech. Należą do nich m.in.: Silicon Glen i M4 Corridor w Wielkiej Brytanii, Silicon Bog w Irlandii oraz Valbonne we Francji, Silicon Bawaria w Niemczech. Silicon Glen, Edynburg W odmiennej sytuacji znajduje się przemysł Europy Wschodniej. Transformacja gospodarcza zainicjowana na początku lat 90.XX wieku, spowodowała, że znaczna część zakładów przemysłowych została poddana stopniowej restrukturyzacji i prywatyzacji. Niektóre zakłady tradycyjnych branż, borykała się z problemami ekonomicznymi. Część z nich nie sprostała konkurencji i upadła. W krajach Europy Środkowej, takich jak: Czechy, Polska, czy Węgry restrukturyzacja przebiega dosyć szybko i przynosi dobre efekty. Współczesny przemysł, podobnie jak rolnictwo, cechuje się dużym zróżnicowaniem pomiędzy Europą Zachodnią a Środkowo –Wschodnią. Przemysł zachodnioeuropejski już w latach 70. i 80. XX wieku przeszedł gruntowną restrukturyzację. Polegała ona na ograniczeniu roli górnictwa i przemysłu ciężkiego na rzecz rozwoju przemysłu wysokiej technologii oraz usług.

20. Główne gałęzie przemysłu • Najważniejszymi gałęziami przemysłu w Europie są: • przemysł elektromaszynowy i elektrotechniczny, • Energetyczny, • Hutniczy, • przemysł chemiczny, • przemysł włókienniczy, • Przemysł spożywczy. Fabryka Volkswagena w Niemczech W Europie eksploatuje się znaczne ilości surowców energetycznych: Węgla brunatnego – w Europie znajdują się największe na świecie złoża tego surowca. Węgiel brunatny wydobywa się głównie w Niemczech ( Zagłębia: Saskie, Łużyckie, Nadreńskie), Rosji ( Zagłębie Podmoskiewskie), Polska ( Zagłębia: Bełchatowskie, Turoszowskie, Konińskie), Czechy ( Zagłębie Północnoczeskie). Węgiel kamienny – wydobycie tego surowca na naszym kontynencie z roku na rok spada ( wyjątek stanową Rosja i Ukraina). Eksploatacja miejscowych złóż węgla jest droższa niż sprowadzanie go np. z Chin czy Australii. Większość europejskiego wydobycia przypada na Górnośląski Okręg Przemysłowy ,Zagłębie Donieckie na Ukrainie a także Okręg Uralski, Środkową Anglię w Wielkiej Brytanii i Zagłębie Ruhry. Ropa naftowana dużą skalę wydobywana jest w Europie – z dna Morza Północnego ( Norwegia, Wielka Brytania) i w Zagłębiu Wołżańsko-Uralskim ( Rosja). Gaz ziemny występuje w sąsiedztwie ropy. W Europie poza Morzem Północnym znajduje się w Karpatach.

21. Wydobycie pozostałych surowców mineralnych • Rudy Żelaza występują w Europie w niewielkich ilościach w porównaniu z Kontynentem Azjatyckim czy Australijskim. • Rudy żelaza wydobywa się głównie w rejonie Kurska w Rosji, Krzywego Rogu na Ukrainie i Kiruny w Szwecji. Poza tymi obszarami rudy żelaza na większą skalę wydobywane są jeszcze tylko na Uralu i Półwyspie Kolskim (Rosja) oraz w Austrii. • Rudy miedzi występują głównie w Polsce, w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM). Nasz kraj zalicza się do światowej czołówki przemysłu miedziowego – zajmujemy 10 miejsce w wydobyciu. • Poza Polską rudy miedzi występują w Rosji (na Uralu i Półwyspie Kolskim) oraz w Szwecji, Portugalii, Bułgarii, a w mniejszych ilościach też w innych państwach bałkańskich (Serbii, Macedonii, Albanii). • W eksploatacji rud cynku i ołowiu na naszym kontynencie dominuje Irlandia. Ponadto rudy cynkowo-ołowiowe w ilościach większych występują w Szwecji i Polsce. • Rudy aluminium, zalegają w Europie przede wszystkim na terytorium 2 państw – Rosji i Grecji. • Srebro będąceproduktem ubocznym przy obróbce rud miedzi oraz rud cynkowo-ołowiowych.  Polska  zalicza się do ścisłej czołówki europejskiej w wytapianiu srebra — 1193 ton w 2008 roku oraz Rosja (1300 t). Znacznie mniejszą produkcję osiągają: Szwecja (293 t), Finlandia (70 t), Bułgaria (55 t), Macedonia (40 t), Grecja (35 t), Portugalia (29 t).

22. Usługi w Europie • Europa charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem usług. Należy ona do regionów o doskonale rozwiniętej infrastrukturze komunikacyjnej. Spośród innych kontynentów wyróżnia się gęstą siecią dróg, kolei oraz rurociągów. W Europie znajduje się jeden z największych na świecie morskich portów handlowych – Rotterdam. Rocznie przeładowuje się w nim ponad 400 mln ton towarów. Londyńskie lotnisko Heathrow to czwarte pod względem wielkości ruchu pasażerskiego lotnisko na świecie. Każdego roku obsługuje ono ponad 60 mln podróżnych.