NADZÓR SANITARNY NAD MATERIAŁAMI I WYROBAMI KONTAKTUJĄCYMI SIĘ Z WODĄ PRZEZNACZONĄ DO SPOŻYCIA

1. NADZÓR SANITARNY NAD MATERIAŁAMI I WYROBAMI KONTAKTUJĄCYMI SIĘ Z WODĄ PRZEZNACZONĄ DO SPOŻYCIA Narada Kierowników Higieny Komunalnej Kraków, 26-27 października 2005

2. Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Cel - ochrona zdrowia konsumentów wody poprzez zapewnienie, że woda: Jest bezpieczna dla zdrowia - nie zawiera substancji szkodliwych w stężeniach zagrażających zdrowiu Jest akceptowana przez konsumentów - parametry organoleptyczne wody nie budzą ich zastrzeżeń

3. Źródła zanieczyszczeń wody przeznaczonej do spożycia Substancje obecne w wodach ujmowanych - pochodzenia naturalnego i antropogenicznego Zanieczyszczenia wyrobów i preparatów stosowanych w procesach uzdatniania i dezynfekcji wody Uboczne produkty dezynfekcji Substancje przenikające do wody z elementów konstrukcyjnych systemu wodociągowego Wodę należy chronić przed zanieczyszczeniem na każdym z powyższych etapów

4. Substancje szkodliwe występujące w wodach ujmowanych, przeznaczonych na zaopatrzenie ludności •pochodzenia naturalnego - wymywane z warstw wodonośnych gruntu i skał - metale ciężkie, fluorki, azotyny; •ze ścieków komunalno-bytowych: mikroorganizmy chorobotwórcze, azotany, azotyny, amoniak, fosforany, metale, zw. organiczne: fenole, detergenty, WWA; •ze ścieków przemysłowych: rozpuszczalniki organiczne, WWA, fenole, detergenty, metale ciężkie, leki, azotany, azotyny; • z użytków rolnych: azotany, azotany, fosforany, pestycydy; toksyny sinicow;, drobnoustroje • z wód kopalnianych: sód, chlorki, siarczany, izotopy promieniotwórcze

5. Niekorzystne dla zdrowia ludzi zmiany w składzie wody podczas procesu uzdatniania Przenikanie do wody substancji o działaniu toksycznym: •z kruszyw filtracyjnych - piaski, żwiry, dolomity - metale ciężkie • ze złóż węgli aktywnych - WWA, B(a)P • z koagulantów (Al, Fe) • z preparatów / substancji do dezynfekcji wody (Hg w chlorze gazowym ) • z żywic jonowymiennych (formaldehyd, akrylonitryl) • z polielektrolitów (akryloamid) • z instalacji do przesyłania i magazynowania wody - przewodów, zbiorników - analogicznie jak w systemie dystrybucji wody

6. Niekorzystne dla zdrowia ludzi zmiany w składzie wody podczas procesu uzdatniania- cd. Pozbawianie wody substancji mineralnych (RO) Zmiany wskaźników fizycznych wody - smaku, zapachu, barwy Możliwy wzrost korozyjności wody

7. Uboczne produkty dezynfekcji wody (DBP) Ich rodzaj i ilość zależą od: • metody uzdatniania wody • zawartości substancji organicznych w wodzie • pH wody chlor ozon ClO2 chloramina THM bromiany chlorany chloraminy chloroform chloryny chloropikryna bromidichlorometan chlorodibromometan wodzian chloralu tetrachlorometan 2,4,6-trichlorofenol

8. Materiały konstrukcyjne kontaktujące się z wodą przeznaczoną do spożycia Wzrost znaczenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego wody •wzrastająca część populacji zaopatrywana w wodę z sieci wodociągowej •rozbudowa sieci wodociągowych i budowa nowych wodociągów - dłuższy czas przepływu wody •spadek zużycia wody na cele komunalne (wodomierze, opłaty za wodę, oszczędzający wodę sprzęt AGD) - zmniejszenie rozbioru wody, dłuższy czas zatrzymania, przewymiarowanie sieci •dłuższy czas kontaktu wody z elementami konstrukcyjnymi sieci wodociągowej zwiększa migrację substancji chemicznych z materiałów budowlanych do wody

9. Materiały konstrukcyjne kontaktujące się z wodą przeznaczoną do spożycia - Szczególne zagrożenie niekorzystnymi zmianami w składzie chemicznym wody stwarzają instalacje wewnątrz budynków: • większy stosunek powierzchni instalacji do objętości stykającej się z nią wody (przewody i zbiorniki o mniejszej średnicy) •częstsze i dłuższe okresy zastoju wody • wyższa temperatura wody, nasilająca migrację substancji chemicznych z wyrobów stykających się z wodą

10. Substancje najczęściej przenikające do wody z kontaktujących się z nią materiałów budowlanych •metale: cynk, miedź, cyna, glin, żelazo, ołów, kadm, chrom, arsen, antymon, nikiel, rtęć - metalowe rury, kształtki, złączki i zbiorniki stale, w tym nierdzewne, żeliwo mosiądz miedź, aluminium, antykorozyjne powłoki cynkowe - baterie - cementowe przewody i zbiorniki na wodę - zaprawy cementowe - węgiel aktywny - mineralizatory - szkliwa i emalie

11. Substancje najczęściej przenikające do wody z kontaktujących się z nią materiałów budowlanych • wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), benzo(a)piren: - złoża węgla aktywnego, hydroantracyt - przewody wodociągowe z tworzyw z dodatkiem sadzy, - wyroby z dodatkiem sadzy (jako barwnik i jako wypełniacz), zwłaszcza uszczelnienia • fenole: - wyroby z tworzyw sztucznych (PP, PCW, PE), - powłoki z żywic epoksydowych • aminy aromatyczne: - wyroby z tworzyw sztucznych - żywice poliuretanowe

12. Substancje najczęściej przenikające do wody z kontaktujących się z nią materiałów budowlanych •formaldehyd - wyroby z tworzyw sztucznych, farby antykorozyjne, niektóre dodatki do betonów i typy zapraw •ftalany - tworzywa sztuczne, niektóre powłoki antykorozyjne •epichlorohydryna - powłoki z żywic epoksydowych •chlorek winylu - wyroby z PCW • akryloamid; nitryloamid ???

13. Trudności w ocenie sanitarnej wyrobów kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia -ustalenie zakresu badań •szybki rozwój nowych technologii, zwłaszcza w zakresie polimerów i żywic syntetycznych • brak znajomości lub nie ujawnianie przez producentów pełnego składu jakościowego wyrobów • stosowanie powłok wytwarzanych in situ w instalacji wodociągowej • stosowanie w produkcji surowców uzyskanych w drodze recyklingu • „przypadkowi” producenci

14. Atest higieniczny dla wyrobów kontaktujących się z wodą powinien uwzględniać: 1. stały zestaw badań, określony dla typu produktu (wyroby cementowe, metalowe, z tworzyw sztucznych) 2. dodatkowe badania, wynikające ze specyficznego składu wyrobu

15. Parametry najczęściej wymagające oznaczeń w ocenie wpływu wyrobów na jakość kontaktującej się z nimi wody: barwa, mętność, pH, utlenialność, zapach, smak, utlenialność przewodność metale: ołów, kadm, chrom,arsen, nikiel, rtęć, antymon, glin, żelazo, mangan formaldehyd fenol aminy aromatyczne WWA, BaP epichlorohydryna ftalany chlorek winylu styren

16. Dane niezbędne do przeprowadzenia atestacji wyrobów kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia • dane umożliwiające identyfikację wyrobu, producenta i wnioskodawcy * określenie wyrobu, nazwa handlowa, oznaczenie * typ (typoszereg), zakres średnic * nazwa i adres producenta * nazwa i adres wnioskodawcy

17. Dane niezbędne do przeprowadzenia atestacji wyrobów kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia •dane umożliwiające ustalenie zakresu badań i dobór metodyki: * skład chemiczny wyrobu lub zestawienie materiałowe * przeznaczenie / zakres stosowania wyrobu Informacje dotyczące składu chemicznego powinny obejmować także stosowane dodatki, w tym barwniki i pigmenty, plastyfikatory, środki poślizgowe, stabilizatory, wypełniacze, ochronne powłoki antykorozyjne, rodzaj uszczelnienia

18. Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Dyrektywa 98/83/EC, dotycząca wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - Art. 10: „Celem Dyrektywy jest ochrona zdrowia ludzi przed szkodliwym wpływem jakichkolwiek zanieczyszczeń wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi przez zapewnienie tego, aby była ona zdrowa i czysta” (Art. 1 p. 2)

19. Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Dyrektywa 98/83/EC, dotycząca wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi - Art. 10: „Państwa Członkowskie podejmą wszelkie działania konieczne dla zapewnienia, • aby żadne substancje czy materiały w nowych instalacjach , zastosowane przy uzdatnianiu i dystrybucji wody • lub zanieczyszczenia towarzyszące takim substancjom i materiałom w nowych instalacjach • nie występowały w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi w stężeniach wyższych niż to konieczne ze względu na cel ich zastosowania

20. Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Dyrektywa 98/83/EC - cd: ... oraz aby ani bezpośrednio, ani pośrednio nie zmniejszały ochrony zdrowia ludzi, uwzględnionej w niniejszej Dyrektywie; • w dokumencie interpretacyjnym i wymaganiach technicznych, określonych w Art. 3 i 4 Dyrektywy 89/106/EEC z dn. 21 grudnia 1988 r. o zbliżeniu praw, przepisów i decyzji administracyjnych Państw Członkowskich, dotyczących produktów budowlanych, będą uwzględnione wymagania niniejszej Dyrektywy”

21. Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dz.U. 2005, Nr 85, poz. 729. Art. 1. Ustawa określa zasady i warunki zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi oraz zbiorowego odprowadzania ścieków, w tym: • zasady działalności przedsiębiorstw wodociągowo- kanalizacyjnych • zasady tworzenia warunków do zapewnienia ciągłości dostaw i odpowiedniej jakości wody • niezawodnego odprowadzania i oczyszczania ścieków • wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia • zasady ochrony interesów odbiorców usług, z uwzględnieniem wymagań ochrony środowiska i optymalizacji kosztów

22. Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Dz.U. 2005, Nr 85, poz. 729. • Art. 12.1 Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na zasadach określonych w przepisach o PIS. •Art. 12.2 Każdy materiał i wyrób używany do uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi powinien posiadać pozytywną ocenę higieniczną państwowego powiatowego inspektora sanitarnego • Art.12.3 Zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi wymaga zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego

23. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 19.11.2002 r. w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U. Nr 203, poz. 1718) Rozporządzenie określa: 1. wymagania dotyczące jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi 2. minimalną częstotliwość i miejsca pobierania próbek do badań 3. program monitoringu jakości wody 4. sposób oceny przydatności wody 5. sposób nadzoru nad materiałami i wyrobami, stosowanymi w procesach uzdatniania i dystrybucji wody 6. sposób nadzoru nad laboratoriami, wykonującymi badania jakości wody 7. sposób informowania konsumentów o jakości wody

24. Podstawy prawne nadzoru sanitarnego nad materiałami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 19 listopada 2002 r. Dz. U. 2002, Nr 203, poz. 1718 § 8.1 Włączenie do eksploatacji urządzenia wodociągowego wymaga zgody właściwego państwowego powiatowego lub państwowego granicznego inspektora sanitarnego. 2.Zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody związanych z wprowadzaniem do wody obcych substancji wymaga zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej na podstawie dokumentacji, w tym atestu higienicznego PZH. 3.Każdy stosowany materiał wyrób i preparat , w tym dezynfekcyjny, użyty w instalacjach i urządzeniach służących do uzdatniania i przesyłania wody powinien uzyskać zgodę właściwego powiatowego inspektora sanitarnego, wydaną na podstawie atestu higienicznego PZH.

25. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dn. 19 listopada 2002 r. istnieje obowiązek uzyskania atestu higienicznego PZH dla wszystkich wyrobów i preparatów, stykających się z wodą przeznaczoną do spożycia Państwowy Zakład Higieny wydaje atesty na podstawie: • analizy składu wyrobu/zestawienia materiałowego • przewidywanego zastosowania / przeznaczenia wyrobu • danych o toksyczności substancji wchodzących w skład wyrobu • wyników badań migracji substancji w ocenianego wyrobu/materiału do wody kontaktującej się z próbką • wyników badań organoleptycznych wody kontaktującej się z próbką • aktów prawnych, określających jakość wody przeznaczonej do spożycia

26. Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi Nadzór sanitarny nad materiałami i wyrobami kontaktującymi się z wodą przeznaczoną do spożycia Atest higieniczny, wydany na podstawie oceny wpływu wyrobu na jakość wody Zgoda państwowego powiatowego inspektora sanitarnego na zastosowanie wyrobu w urządzeniach do uzdatniania i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, wydana na podstawie atestu higienicznego PZH

27. Zgoda państwowego powiatowego inspektora sanitarnego na zastosowanie wyrobu w urządzeniach do uzdatniania i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia •wydawana jest na podstawie atestu PZH • wymaga sprawdzenia: * danych identyfikujących wyrób - określenia, nazwy, składu - czy produkt, którego ma dotyczyć zgoda jest tym, na który wystawiono atest, * danych dotyczących producenta * danych dotyczących przeznaczenia wyrobu - czy jego zastosowanie jest zgodne z określonym w ateście * przestrzegania ograniczeń/ warunków stosowania wyrobu, o ile uwaga taka zawarta jest w ateście * daty ważności atestu higienicznego

28. Wyroby budowlane kontaktujące się wodą przeznaczona do spożycia • Podlegają różnym systemom oceny w poszczególnych państwach członkowskich UE • ocena musi być powtarzana w każdym z nich i może dawać odmienne wyniki (wyrób dopuszczony w jednym kraju może nie uzyskać pozytywnej oceny w innym) Wynik: • bariery w handlu • ograniczenie konkurencyjności • wysokie koszty badań i certyfikacji • utrudnienie procedur standaryzacji

29. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Dyrektywa 98/83/EC: •zobowiązuje Państwa Członkowskie UE do ograniczania wpływu stosowanych materiałów konstrukcyjnych na jakość wody przeznaczonej do spożycia •narzuca stopniowe zaostrzenie wymagań dotyczących części parametrów chemicznych, jakim powinna odpowiadać woda przeznaczona do spożycia (np. ołów). Może to wymuszać rezygnację ze stosowania niektórych wyrobów. • ustanawia jednolite w zasadniczych wymaganiach kryteria oceny jakości wody przeznaczonej do spożycia. Dopuszczalność stosowania materiałów konstrukcyjnych kontaktujących się z wodą również powinna podlegać jednolitej ocenie

30. Drinking Water Directive (DWD 98/83/EC) Construction Product Directive (CPD 89/106/EEC) KOMISJA EUROPEJSKA Regulatory Group for Construction Products in Contact with Drinking Water (RG-CPWD, 1999) EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME

31. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME -Europejski System Dopuszczeń Jednolity, obejmujący wszystkie kraje UE system regulacji i metod badań, będący podstawą dopuszczania wyrobów budowlanych kontaktujących się z wodą przeznaczoną do spożycia

32. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Podstawowe założenia: •ochrona zdrowia publicznego i konsumentów - zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego wody • oparty na podstawach naukowych • zapewnienie jednakowych szans w dostępie do rynku europejskiego dla wyrobów budowlanych kontaktujących się z wodą przeznaczona do spożycia producentów z różnych Państw Członkowskich • przejrzystość każdego etapu tworzenia systemu i dokonywania oceny zgodnie z jego założeniami

33. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Obejmuje schematy oceny dla różnych grup wyrobów: • wyroby cementowe (beton, cement, zaprawy) • wyroby metalowe (czyste metale i ich stopy) • wyroby organiczne (tworzywa sztuczne, polimery, mieszanki gumowe , żywice) • szkliwa i emalie • inne (smary, bitumy)

34. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Produkt poddawany ocenie: może być wykonany z jednego rodzaju materiału (przewód z HDPE) może zawierać elementy wykonane z różnych materiałów (wodomierz) Ostateczna ocena dotyczy produktu końcowego

35. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Ocena wyrobu uwzględnia ryzyko pogorszenia jakości wody pod jego wpływem. W ocenie tej mają znaczenie 2 czynniki: 1. Możliwość uwalniania do wody z materiałów wchodzących w skład wyrobu substancji szkodliwych dla zdrowia lub powodujących nieakceptowalny smak, zapach i barwę wody 2. Wielkość, lokalizacja i funkcja, jaką pełni wyrób w instalacji wodociągowej

36. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Kontrola ryzyka (1): • analiza pełnych danych, dotyczących składu wyrobu • akceptowane będą wyłącznie substancje i materiały, których wpływ na jakość wody został uprzednio poddany badaniom i oceniony pozytywnie. Będą one zamieszczone na listach: * pozytywnej (s. organiczne) * składu (metale) * składników dopuszczonych (w. cementowe) • badanie wyrobu w celu upewnienia się, że został on wyprodukowany zgodnie z deklarowanym składem oraz że nie wpływa niekorzystnie jakość wody

37. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Kontrola ryzyka (2): •ocena powierzchni kontaktu wyrobu z woda i objętości wody, z którą styka się podczas pracy (Stosunek S/V - powierzchnia/objętość) • czas kontaktu z jednostka objętości wody

38. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME Proponowany schemat postępowania • pełna informacja o składzie ocenianego wyrobu • ocena substancji składowych i ich występowanie w listach: - Positive Lists - Composition Lists - Approved Constituens Lists • wstępna ocena wpływu na jakość wody: * wskaźniki organoleptyczne - smak, zapach, barwa, mętność * wskaźniki ogólne - całk. węgiel org., zużycie chloru * migracja do wody substancji toksycznych, określonych na podstawie składu wyrobu, parametrów wyszczególnionych w Dyrektywie 98/83/EC; identyfikacja tzw. substancji nieoczekiwanych (GCMS) • stymulowanie wzrostu mikroflory • cytotoksyczność

39. EUROPEAN ACCEPTANCE SCHEME • badania prowadzone przez jednostki notyfikowane na poziomie europejskim, niezależne od producentów, wskazane przez Państwa Członkowskie •inspekcje zakładów produkcyjnych i objęcie nadzorem zakładowej kontroli produkcji • procedury badawcze ujęte w europejskich normach zharmonizowanych EN, a kryteria dopuszczania wyrobów wprowadzone do przepisów europejskich na mocy decyzji Komisji Europejskiej

40. Dziękuję za uwagę