Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond

1. Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond Leergang Oriëntatie Bodem en Ondergrond

2. Oriëntatie Bodem en Ondergrond Overzicht modulen: 1. integrale duurzame gebiedsontwikkeling excursie 2.1 bodem en ondergrond 2.2 watermanagement 3.1 draagfunctie 3.2 ondergronds bouwen 4.1 archeologie 4.2 landschap en bewoningsgeschiedenis (geologie/geomorfologie) 5.1 milieukunde (leefomgevingsvraagstukken) 5.2 ruimtelijke ordening en planologie (integrale gebiedsontwikkeling)

3. Module 2.1 Bodem en Ondergrond

4. Integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling in 5 fasen

5. De bodem en ondergrond van Nederland door de ogen van een civiel ingenieur

6. Nederland een creatie tussen water en dijken Opgebouwd uit: zand klei veen en water

7. De bodem van Nederland is ontstaan uit het water Amsterdam Airport De Haarlemmermeerpolder, 1852

8. Bodemeigenschappen volgen uit: • De geologische vorming van Nederland • Eigenschappen van zand, klei en veen • Draagvermogen en vervormingen

9. De geologische vorming van Nederland • Nederland als resultaat van sedimentatie • De ingenieur wenst een voorspelbaar grondgedrag

10. NAP De eerste strandwallen ca 10.000 jr geleden 15 m -NAP 20 m -NAP Oud Hollands veen De opbouw vanaf de laatste ijstijd • Onderliggende pleistocene afzettingen: de fundering voor bouwend Nederland • Niveau pleistoceen: west NL ca. 20m –NAP, (Amsterdam ca. 55m –NAP) oost NL aan oppervlak Het huidig duinniveau

11. NAP 5 m -NAP De zee wint terrein De opbouw vanaf de laatste ijstijd ca 7.000 jr geleden • De opbouw vanaf de laatste ijstijd • Vooral in het westen ontstaat veenvorming Het huidig duinniveau klei en zand en veen

12. Zware veenlagen NAP Oude en jonge strandwallen Klei, zand en veen De opbouw vanaf de laatste ijstijd De huidige situatie • Achter de strandwallen afzettingen van klei, zand en veen • Vooral in het westen ontstaan zware veenlagen

13. Gebruik Potentieel KANS Alg.Fonds Gewenst proces • Duurzame grondeigenschappen • In alle richtingen hetzelfde gedrag • De tijd als vriend Duurzaam Grondgebruik ?

14. Eigenschappen van zand • Materiaal in Nederland: kwarts kwarts is harder dan staal • Duinzand: gladde afgeronde korrels • Rivierzand: ruwe hoekige korrels

15. Eigenschappen zand • Afmetingen zandkorrels: 0,063 mm tot 2,00 mm • Poriëngehalte: 40 á 50 % nat zand kan dus voor 50% uit water bestaan • Gewicht nat: 1700 tot 2000 kg/m³ • Samendrukbaarheid: gering

16. Eigenschappen van klei Een mengsel van kleiplaatjes en silt (fijn zand) • Materiaal meestal Aluminiumsilicaten • De potklei onder Groningen, de Löss van Limburg en de blauwe Zeeuwse klei verschillen in eigenschappen

17. Eigenschappen van klei • Afmetingen kleideeltjes < 0,003 mm • Poriëngehalte: 60% of meer klei kan dus voor meer dan 60% uit water bestaan maar is slecht waterdoorlatend • Uitdroging verandert de structuur • Gewicht nat: 1400 tot 1700 kg/m³ • Samendrukbaarheid: groot

18. Eigenschappen van veen Veenlagen in het zand van Maasafzettingen ten oosten van Raamsdonksveer veen is zetting gevoelig en laat moeilijk water door

19. Eigenschappen van veen • Materiaal van plantenresten: heide, mos, riet, bos en mengsels • Gewicht (nat): 1000 á 1400 kg/m³ • Waterdoorlatendheid: verticaal slecht; horizontaal soms vijf maal zo groot • Uitdroging verandert de structuur • Samendrukbaarheid: zeer groot

20. Draagvermogen en vervorming tot 2050 • Grote verschillen Verwachting daling en stijging van Nederland tot 2050 Bron “De ondergrond van Nederland”. TNO

21. Terreinonderzoek volgens SBR 50 • Kennis van de bodem verzamelen Kaarten, ervaringen en geotechnisch onderzoek • Historie van terrein en gebouwen • Hydrologische gegevens verzamelen • Verkennen van terrein • In kaart brengen van obstakels • Onderzoek belendingen • Milieuonderzoek

22. De Waalhaven • De Waalhaven wordt voor de komende 30 jaar gezien als een kansrijk gebied om inhoud te geven aan de uitbreiding van Rotterdam • Daarom dient dit gebied als referentie voor mogelijk te verrichten onderzoek

23. Kennis van de bodem Stafkaart 2001 TMK 1906 Hoogheemraadschap Schieland 1660

24. De bodemkaart van Nederland De Waalhaven Bergschenhoek Een detail

25. ophoogzand veen jongeklei Een profiel onder Rotterdam m.b.v. grond-boringen kleiïg zand

26. Conusweerstand Wrijvingsgetal % Mv N.A.P. – 0,60 m Wrijving (MPa) Grondonderzoek ON SITE Boorprofiel – 5, 0 • Capaciteit • per niveau • reserveren – 10, 0 – 15, 0 – 20, 0 • Interactie met constructeur – 25, 0 – 30, 0

27. samendrukken zeven ln p p1 p2 p3 1 dag ’ 2 Bezwijken in de rode zone 2 3 ’ 1 3 ’  1 bezwijken 100 dagen c z 10 dagen  ’ ’ ’ 2 1 n Laboratoriumonderzoek

28. De historie van terrein en opstallen fase1 fase2 18,6 km kaden voor zeeschepen 287 kranen en 17 laadbruggen

29. Altijd on site verkennen

30. Zware gewapend betonnen opstal

31. Stokoude kademuren, gefundeerd op caissons

32. Hoogtelijnen en milieuaspecten • Grote verschillen in diepte • Milieuaspecten • Oude bommen en munitie

33. Alternatieve locaties ? Stafkaart 2001 TMK 1906

34. Geo-hydrologische gegevens 1,20 m - NAP 1,00 m - NAP 0,60 m - NAP 1,40 m - NAP 0,80 m - NAP De bovenste isohypsen onder Dordrecht 0,40 m - NAP • Isohypsen indiceren • grondwaterstromingen

35. Nieuw land • Bij het creëren van nieuw land voer men zelf de eigenschappen aan • Maasvlakte II De nieuwe diepzeehaven van Rotterdam, 50 hectare

36. Zand deponeren Rainbowen (los gestort) Het soort zand en de wijze van deponeren bepalen de eigenschappen Walpersen (met bulldozer verdicht)