Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond

1. Kennis- en Onderwijscentrum Bodem en Ondergrond Leergang Oriëntatie Bodem en Ondergrond

2. Oriëntatie Bodem en Ondergrond Overzicht modulen: 1. Integrale (duurzame) gebiedsontwikkeling excursie 2.1 Bodem en ondergrond 2.2 Watermanagement 3.1 Draagfunctie 3.2 Ondergronds bouwen 4.1 Archeologie 4.2 Landschap en bewoning (geologie en geomorfologie) 5.1 Leefomgevingvraagstukken 5.2 Integrale gebiedsontwikkeling 2

3. Module 5.1 Leefomgevingvraagstukken Zorgvuldig omgaan met bodem en bodemprocessen 3

4. Fasen gebiedsontwikkeling 4

5. Inhoudsopgave • Milieu en duurzame gebiedsontwikkeling • Bodem- en ecosysteemdiensten • Rol milieukundige bij gebiedsontwikkeling • Milieukundige bodemambities: lokaal schaalniveau • Milieukundige bodemambities: mondiaal schaalniveau

6. Milieukwaliteit als onderdeel van duurzame gebiedsontwikkeling

7. Duurzaamheid = kwaliteit op verschillende niveaus

8. Bodem en ecosysteemdiensten Wat doet een gezonde bodem voor mensen?

9. Ecosysteemdiensten: Wat doet een gezonde bodem voor mensen? • Produceren: leveren voedsel, energie en grondstoffen

10. Producerende diensten

11. Reguleren: biologische, chemische en natuurkundige processen beïnvloeden

12. Regulerende diensten

13. Dragen: ondersteunen van gebouwen, wegen; bergen en beschermen van leidingen

14. Culturele en informatiediensten

15. Informeren en inspireren: kennis bieden over heden en verleden; groeiplaats bieden voor aantrekkelijk groen en waardevolle natuur

17. Rol milieukundige bij gebiedsontwikkeling Hoe draagt een milieukundige bij aan het leveren van ecosysteemdiensten door een gezond bodem- en watersysteem?

18. Rol milieukundige • Beschermen en verbeteren milieukwaliteit lokaal en mondiaal • Goede milieukwaliteit genereert randvoorwaarden voor economische mogelijkheden en kwaliteit van bestaan

19. signaleren & beschermen & verbeteren voorspellen & beoordelen toezicht & monitoring selecteren & synergie creëren & enthousiasmeren adviseren & uitvoeren & controleren

20. Milieukundige ambities: lokaal schaalniveau Welke milieukundige ambities dragen bij aan de kwaliteit van gebiedsontwikkeling, binnen de grenzen van het plangebied?

21. Bodemambities lokaal (1) • Veilige en gezonde bodem: geen chemische verontreiniging of verzilting

22. Benodigde milieukundige kennis • Vervuilende activiteiten; bronnen • Verspreiding van stoffen • Omzetting van stoffen • Gezondheidsbeïnvloeding door stoffen • Saneringsmethoden • Verzilting (via ondergronds zeewater / als gevolg van irrigatie)

23. Voorbeeld: Oostergasfabriek Amsterdam

24. Verspreiding verontreinigingen. Bron: SKB

25. De sanering in bedrijf

26. De beoogde nieuwe ontwikkeling

27. Bodemambitieslokaal (2) • Geen overschot of tekort aan water door voldoende mogelijkheden voor infiltratie en berging

28. Benodigde milieukundige kennis • Waterinfiltratie • Ondergronds watertransport • waterbeheer

29. Waterkringloop. Bron: TTE

30. Stedelijke waterproblemen

31. Water vasthouden en bergen: grindkoffers en wadi’s

32. Bodemambitieslokaal (3) • Groen, water en openbare ruimte zijn van hoge kwaliteit dankzij een gezonde bodem • Bodem is duurzaam in staat om voeding en andere gewassen te leveren zonder de omgeving te vervuilen.

33. Benodigde milieukundige kennis • Bodembestanddelen • Bodemvormende processen • Bodemprofielen • Relatie bodem, water & vegetatie • Relatie bodem, water & voedingsgewassen

34. Bodembestanddelen • Minerale delen • Voedingsstoffen (meststoffen, nutriënten) • Water • Lucht • Dood organisch materiaal en humus • Levende organismen

35. Bodemvormende processen

36. Bodemprofielen: podzol

37. Bodemprofiel: veen

38. Voorbeeld: water in de stad (Deventer)

39. Voorbeeld: stadslandbouw

40. Milieukundige kwaliteitsambities: mondiaal niveau Hoe zorg je ervoor dat gebiedsontwikkeling ook buiten de grenzen van het plangebied leidt tot meer kwaliteit?

41. Bodemambitiesmondiaal (1) • Bodem en ondergrond leveren een bijdrage aan energiebesparing en duurzame energievoorziening • Bodem en ondergrond dragen bij aan het terugdringen van klimaatverandering

42. Benodigde milieukundige kennis • Koolstofkringloop • WKO / geothermie

43. Bodem en koolstofkringloop • Veel vastgelegde koolstof in de bodem (veen, opgehoopt methaan, humus) • Vaak vergeten bij discussie over klimaatverandering

44. Verlies van koolstof uit bodem • Bodemdegradatie (humus  CO2) • Oxidatie van veen (veen  CO2) • Ontsnappen van methaan uit natte bodems (rijst, moerassen) en permafrost (ontdooiende toendra’s) • Voorbeeld: veenoxidatie door palmolieteelt • http://www.youtube.com/watch?v=KsWHLGEVodk

45. Toevoeging van koolstof aan bodem • Vorming strooisellaag • Humusvorming • Veenvorming

47. Lokale maatregelen (Nederland) • Bestaande veenpakketten behouden via hoog grondwaterpeil • Organische stofgehalte in grond op peil houden / verhogen • Bos aanplanten • Groene daken = bodemvorming stimuleren op nieuwe locaties

48. Bodem-energie-systemen

49. Gesloten systemen / bodemwarmtewisselaars • Water of antivries in kunststof leidingen • 0 – 150 m diepte • Warmte + koude toevoegen / onttrekken • 5 – 30 graden Celcius • Vanaf 1 woning • http://www.aardwarmtesystemen.nl/bodemwarmtewisselaar.html

50. Open systemen / WKO • Grondwater wordt onttrokken en teruggepompt, via 2 of meer bronnen op enige afstand van elkaar • Warmte + koude onttrekken / toevoegen • 20 – 300 meter diepte • 5 – 25 graden Celsius • Vanaf ca 50 woningen • http://www.devo-veenendaal.nl/energiesysteem/hoe-werkt-het/