УУЛ УУРХАЙН САЛБАР ДАХЬ УСНЫ АШИГЛАЛТ, ХЭРЭГЦЭЭ

1. УУЛ УУРХАЙН САЛБАР ДАХЬ УСНЫ АШИГЛАЛТ, ХЭРЭГЦЭЭ Уул уурхайн яамны Стратегийн бодлого төлөвлөлтийн газрын Уул уурхайн бодлогын хэлтсийн дарга Б.Нэргүй Улаанбаатар 2014

2. WATER RESOURCE IN MONGOLIA Total water resource Resource for potential consumption • Total water resource: 608.29 km3, of which; • Rivers: 34.6 km3 • Lakes: 500 km3 • Permanent frost, glacier: 62.9 km3 • Underground water: 10.79 km3 • Resources of potential consumption: • 15.75 km3, of which: • Surface water resource: 4.96 km3 • Underground water resource: 10.797 km3

3. Water resource and quality characteristics of Mongolia Water resource distribution, quality and contents vary significantly depending on location, natural zones, sediments formation and compounds of water. About 70% of Mongolia’s surface water resource are concentrated in Altai, Khangai and Khentii mountain ranges, as well as Khuvsgul and Great Khyangan mountains, i.e. mostly in high land of mountainous areas which cover 30% of the entire territory. Main resource origins belong to river basins draining to estuaries out to North or Pacific Oceans, while some to continentally-blocked Central Asian river basins. Altogether 17 big rivers and their tributaries create the main source.

4. Surface water resource Underground water resource Total underground water source is estimated at 10.79 km3/year. Hydrogeology thorough surveys and examinations have been carried out cross the entire territory and identified consumption resource of 140 underwater deposits. Mongolia has 5,121 rivers, 9,340 streams and creeks, 3,732 lakes and 262 glaciers in total. Steppe and deserts zones cover 76.6% of the entire territory which do not have permanent-flown rivers or streams.

5. Climate changes In the last 60 years, the average yearly temperature has warmed by 1.9*C, while the annual precipitation has fallen down by about 10%. In the first half of 21st century, the accrued vaporization level tends to exceed by 6-10 times over the precipitation growth. Dynamics of temperature and precipitation changes differ depending on location cross regions.

6. Water pollution According to studies in recent years, it is identified that 28 rivers and streams in 8 aimags have been polluted due to gold mining, while a similar number of rivers and streams due to industrial wastage or urbanization factors. The trend looks to continue further.

7. 1991-1993 îíûáàéäëààñ ¿çýõýäóëñûíõýìæýýíä ¿éëäâýð, àëáàíáàéãóóëëàãàæèëá¿ð 99.5-115.7 ñàÿøîîìåòðóñõýðýãëýæбайснаас 53.2 õóâèéãò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷, óóëóóðõàéí ¿éëäâýðò, 2013îíûáàéäëààð í¿¿ðñíèé 31, àëòíû 117, çýñáîëîíáóñàäòºìºðëºãèéí 10 ãàðóé, æîíøíû 10 ãàðóé, áàðèëãûíìàòåðèàë, äàâñ, áóñàäõ¿äðèéíáóñàøèãòìàëòìàëûí 14 íèéò 182 óóðõàéàæèëëàæáàéãààáºãººä ýäãýýðèéíäîòðîîñОюутолгой, Ýðäýíýò, ÒºìºðòèéíÎâîî, Îëîíîâîîò, Áîðîîçýðýãóóðõàéíóóäíüòîìîîõîíóñàøèãëàã÷äûíòîîíäç¿é ¸ñîîðîðæáàéсан. Óóëóóðõàéí ¿éëäâýð¿¿äèéíæèëèéííèéòóñõýðýãëýý100гаран ñàÿøîîìåòðò хүрээд байна\.

8. Уул уурхайн салбарын ус хангамжийн судалгаа 2012 оны байдлаар баяжуулах болон боловсруулах үйлдвэрүүдийн ус хангамжийн судалгаанд нийт ашиглалтын 1076 аж ахуйн нэгжийн 1169 тусгай зөвшөөрлөөс 166 аж ахуйн нэгжийн 259 буюу 22% нь хамрагдсан байна. Үүнээс нүүрсний 184 тусгай зөвшөөрөл байна.

9. 1. АЛТ Алтны нийт 397 аж ахуйн нэгжийн 455 тусгай зөвшөөрлөөс 108 аж ахуйн нэгжийн 118 нь тусгай зөвшөөрөл судалгаагаа ирүүлээд байна. Алтны үйлдвэрлэл эрхэлж байгаа аж ахуйн нэгжүүд нь ихэвчлэн гүний ус ашигладаг бөгөөд гадаргуугийн уснаас Туул, Тавт, Буурал, Нарийн, Гутайн, Сөдөт, Байдраг, Өлзийт, Толгойт, Бага ноён, Шарын гол, Харганат, Ялбаг, Орхон, Бургастай, Тээл, Сангийн, Хар ус, Цагаан булаг, Өлт, Баруун хужирт, Зэлтэр зэрэг гол, горхи болон үүсмэл нуур цөөрмүүдийн усыг технологийн хэрэгцээндээ түлхүү ашиглаж байна. 118 ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайд үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуй нэгжүүдийн дараах харьцаагаар гүний болон гадаргуугийн усыг ашиглаж байна.

10. Алтны шороон ордын элсийг ихэвчлэн 1 м3 элсийг 4 м3 ус ашиглан баяжуулж байна. Технологийн усны 70%-ийг эргэлтээр үлдсэн 30% гадаргуугийн болон гүний ус ашиглан сэлбэн ашиглаж байна. Судалгаанаас харахад 118 ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбайд алтны үйлдвэрлэл явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд нь жилд 43’300’342шоо метр ус ашиглаж байна. Үүнээс 30% буюу 12’990’102 шоо метр усыг шинээр сэлбэг үлдсэн 70% буюу 30’310’239 шоо метрийг усыг эргэлтээр ашиглаж байна.

11. 2. БУСАД АШИГТ МАЛТМАЛ Судалгаанд жонш, холимог металл, гянтболд, төмөр, цайр, цеолит болон барилгын материал болох элс хайргыг зэрэг ашигт малтмалуудыг боловсруулах, баяжуулахад шаардагдах усны хэмжээний оров. Зарим аж ахуйн нэгжүүд нь ашигт малтмалаа олборлоод шууд борлуулж байгаа бөгөөд технологид ус ашиглахгүй зөвхөн ахуйн хэрэгцээнд усыг ашиглаж байна. Говийн аймгуудад үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүд гар худаг болон гүний худгийг ашиглаж байна. Судалгаанд хамрагдсан аж ахуйн нэгжүүд нь жилд 87’938’314 шоо /Эрдэнэт, Бор-Өндөр, Цайрт г м/ метр усыг технологидоо ашиглаж байна. Үүнээс 30% буюу 26,400,000шоо метр усыг шинээр сэлбэг үлдсэн 70% буюу 60 сая гаруйшоо метрийг усыг эргэлтээр ашиглаж байна.

12. 3. БАЯЖУУЛАХ ҮЙЛДВЭР Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлгүй баяжуулах үйлдвэрүүдээс алтны үндсэн орд дээр Их Монгол майнинг ХХК, жоншны Яаньтай уул ХХК, Кевин инвест ХХК, зэсийн Эрдмин ХХК зэрэг аж ахуйн нэгжүүд судалгаанд хамрагдсан байна. Эдгээр аж ахуйн нэгжүүд нь жилд 989’828 шоо метр усыг ашиглаж байна. 30-н хувь нь эргэлтээр 296,948 шоо метр усыг хэрэглэж байна гэсэн тооцоо байна.

13. Санал, дүгнэлт • Уñíûõàðèöààíûýðõç¿éíãîëñóáúåêòхэн áîëîõâýãýäãèéãòºðèéíáîäëîãûíõ¿ðýýíäòîãòîîæ ò¿¿íèéãýý ¿íäñýíáîëîíñàëáàðûíõóóëèóäàäíýìýëò ººðчëºëò, øèíýчèëñýííàéðóóëãàõèéõçàìààðýíýñàëáàðûíýðõç¿éíçîõèöóóëàëò, ìåíåæìåíòèéãáîëîâñðîíãóéáîëãîõøààðäëàãàòàéþì. • Монгол орны үйлдвэрлэлийн томоохон салбар болоод байгаа уул уурхайд усны нөөцийг хэрхэн ашиглах талаархи нэгдсэн бодлого, менежмент одоогоор зохих шаардлагын хэмжээнд хүрэхгүй байна. Уул уурхайн салбар нь байгаль орчинд ялангуяа гол усны экосистемд шууд нөлөөлдөг ба зүй зохистой ашиглаж чадаагүйгээс үүдэх усны хэмжээ, чанарын доройтол зэрэг устай холбоотой олон асуудлуудыг дагуулж болохыг онцгой анхаарах нь зүйтэй байна.  Ирэх 5-15 жилд стратегийн томоохон ордууд бүхий  өмнөд бүсийн ус хэрэглээ 10-20 дахин нэмэгдэхээр байгаа бөгөөд одоо байгаа говийн бүсийн усны нөөцийг ашиглах боломж хаязгаарлагдмал байна.

14. Ойрын жилдүүдэд ашиглалтанд орох уул уурхайн томоохон төсөл аж үйлдвэрийн паркуудад хэрэгцээтэй байгаа үйлдвэрлэлийн технологийн усны хэрэгцээ ойролцоогоор 200 гаран сая шоо метр байна. Эдгээр төслүүдэд шаардагдах усны эх үүсвэрийг хэрхэх /гадаргын ус, гүний ус/ • Үéëäâýð¿¿äèéí óñ àøèãëàëòàíä òàâèõ õÿíàëò, ìîíèòîðèíãèéã òîãòâîðæóóëàõ, ýíý íü ¿éëäâýð á¿õýíä õ¿ðäýã áàéõ õýðýãòýé. • Îðчèí ¿åèéí òåõíîëîãîîð óñûã õýìíýëòòýé, ýðã¿¿ëýí àøèãëàæ áóé ¿éëäâýðèéã ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðýã õýðýãëýí óðàìøóóëàõ, õîöðîãäñîí òåõíèê òåõíîëîãîîð îëáîðëîëò ÿâóóëæ, óñíû íººöèéã ãàìã¿é õýðýãëýñýí, áîõèðäóóëñàí, ñóäàëãààãààð òîãòîîæ ºãñºí àøèãëàëòûí ãîðèìûã çºðчèæ, óñíû ýêî îðчèíä ñºðºã ¿ð äàãàâàð ¿ç¿¿ëñýí ¿éëäâýðò õàðèóöëàãà íîîãäóóëàõ, óñ áîõèðäóóëñíû òºëáºð òîãòîîäîã áîëîõ çýðýã àðãà õýìæýý àâах хэрэгтэй. • Уул уурхай, аж үйлдвэрийн томоохон цогцолбор байгуулагдах нь нэгэнт тодорхой болсон, усны эх үүсвэрийн хязгаарлагдмал нөөц баялагтай Өмнөд говийн бүс, Дорнод бүс, Сайншанд-Шивээ овоогийн бүсэд газар доорх усны судалгааны ажлыг нэн даруй эхлүүлэх, эрчимжүүлэх хэрэгтэй юм.