Euthanasie: nieuwe knelpunten in een voortgaande discussie

1. Euthanasie: nieuwe knelpunten in een voortgaande discussie Dr. Rob Houtepen / Dr. Ron Berghmans Vakgroep Metamedica

2. (Medische) beslissingen rond het levenseinde of ‘zes routes naar een goede dood’ 1. Zolang mogelijk behandeling gevolgd door palliatieve zorg 2. Een behandelweigering met palliatieve zorg 3. Intensieve pijnbestrijding met soms palliatieve sedatie 4. Doktershulp bij zelfdoding of euthanasie 5. Bewust stoppen met eten en drinken 6. Levensbeëindiging door een combinatie van medicijnen (Chabot: Uitweg. Een waardig levenseinde in eigen hand)

3. Inhoud • I: Euthanasie & hulp bij zelfdoding: de stand van zaken • II: Levensbeëinging bij psychiatrische stoornis • III: Levensbeëindiging bij dementie • IV: Zelfeuthanasie

4. I Euthanasie & hulp bij zelfdoding De zes zorgvuldigheidseisen: • Het verzoek is vrijwillig en weloverwogen • De patiënt lijdt ondraaglijk en uitzichtloos • De patiënt is voorgelicht over zijn situatie en vooruitzichten • Arts en patiënt hebben de overtuiging dat er geen redelijke andere oplossing is • De arts heeft tenminste één andere onafhankelijke arts geraadpleegd • De arts voert de levensbeëindiging zorgvuldig uit

5. 10 suggesties voor een euthanasieverzoek (1)* • 1. stel de vraag om euthanasie niet te dwingend • 2. wees verbaal begaafd, maar nederig • 3. leg de nadruk op het lichamelijke lijden • 4. doe geen beroep op de zwaarte van uw verzorging • 5. maak duidelijk dat u aan het eind van uw Latijn bent * Van Tol, Van de Vathorst & Keizer, Medisch Contact, 2008

6. 10 suggesties voor een euthanasieverzoek (2) • 6. geef hobby’s en plannen voor de toekomst op • 7. zorg dat uw euthanasieverzoek past bij uw levensverhaal • 8. pas op met behandelweigeringen • 9. doe niet depressief • 10. stel tijdig samen met uw arts een wilsverklaring op

7. II Levensbeëindiging bij psychiatrie • Suïcide, suïcidepreventie en hulp bij zelfdoding • Uitgangspunt: levenshulp bieden • Dood is onomkeerbaar • Impulsieve daad • Rationele beslissing?

8. Suïcide voorkomen? • Inbreuk op respect voor autonomie (Mill) • Openzetten van de deur • Hulp bij zelfdoding

9. Suïcide, stoornis en rationaliteit • Autonomie en geestesstoornis • Autonomie en verantwoordelijkheid • Rationaliteit, suïcide en psychopathologie

10. Waarom hulp bij zelfdoding? • Compassie en barmhartigheid • Artsen als ‘bewaarders van de sleutel van de medicijnkast’ • Voorkomen van trauma’s bij anderen • Voorkomen van schade aan betrokkene zelf

11. Bezwaren tegen hulp bij zelfdoding • Bezwaren vanuit de professie • Maatschappelijke bezwaren

12. Bezwaren vanuit de professie • Constructief taboe (Koerselman) • Beoordeling van ‘onbehandelbaarheid’ • Implicaties voor psychotherapeutische relatie

13. De rol van de arts • Eed van Hippocrates • Geneeskunde als professie • Doelen van de geneeskunde • Arts-patiënt relatie • Vertrouwen • Overdracht en tegenoverdracht • Minder dan optimale zorg & behandeling

14. Maatschappelijke bezwaren • Hellend vlak Het ‘logische’ hellende vlak • ‘wie A zegt, moet B zeggen’ Het ‘empirische’ hellende vlak • ‘dan is het hek van de dam’ • Misbruik • Het omgekeerde hellende vlak - onthouden van hulp bij levensbeëindiging

15. III Levensbeëindiging en dementie • Beginnende dementie en hulp bij zelfdoding • Gevorderde dementie en verzoek in schriftelijke wilsverklaring

16. Mythes & misvattingen • Alle levensbekorting = euthanasie • Euthanasie bij dementie is niet toegestaan • Dementie valt wel mee • Patiënten met dementie zijn wilsonbekwaam

17. Palliatieve zorg & dementie • Levenskwaliteit i.p.v. levensverlenging • Behandeling van pijn en andere symptomen • Bestrijding psychologische en sociale problemen • Nadruk op welbevinden • Beperkte inzet van medisch handelen • Medisch handelen behoeft rechtvaardiging • Redelijke verhouding doel & middelen

18. Palliatieve sedatie • Refractaire symptomen • Beperkte levensverwachting • Afzien van kunstmatige toediening voeding en vocht • Normaal medisch handelen • Geen ‘alternatief’ voor euthanasie

19. Afzien van behandelen Medisch zinloos handelen Behandelingsweigering -Patiënt zelf -Vertegenwoordiger Goed hulpverlenerschap

20. Hulp bij zelfdoding • Bij beginnende dementie • Hulpvrager wil niet de progressie van de ziekte meemaken • Ondraaglijk lijden?

21. Schriftelijke wilsverklaring & euthanasie • Later stadium van de ziekte als patiënt wilsonbekwaam is geworden • Actueel lijden is bepalend • Lijden aan de ziekte van Alzheimer? • Co-morbiditeit • Timing?

22. IV Zelfeuthanasie • Stoppen met eten en drinken • Levensbeëindiging d.m.v. combinatie van medicijnen • P.M. “Pil van Drion”; Uit Vrije wil: Ancona; Bolkestein; Bouwman; Terlouw; van Vliet

23. Vragen / discussie (1) ‘Onomkeerbaar verlies van persoonlijke waardigheid’ als criterium voor euthanasie/hulp bij zelfdoding? Auto-euthanasie (zelfeuthanasie) als alternatief voor medisch-geassisteerde levensbeëindiging? (arts op afstand) ‘Pil van Drion’ bij voltooid geacht leven?

24. Vragen / discussie (2) * Rol van de staat m.b.t. waardig levenseinde? -Preventie van impulsieve ‘onbezonnen’ suïcides -Faciliteren gewenste dood • Demedicalisering levensbeëindiging? • Levensbeëindiging van ‘wilsonbekwamen’? • Hellend vlak? ‘Versobering’ zorg? Verlies gevoel van veiligheid?