Download
1 / 35
430 likes | 943 Vues
Ligjerata 3. Lipidet. Hyrje. Fjala lipid ka të bëjë me klasën e komponimeve që treten ne tretës organik por që nuk treten ne ujë.
E N D
Ligjerata 3 Lipidet
Hyrje • Fjala lipid ka të bëjë me klasën e komponimeve që treten ne tretës organik por që nuk treten ne ujë. • Kimikisht, numri më i madh i lipideve janë estere të acideve të larta yndyrore dhe alkooleve të përbëra. Sipas Bloorit lipidet mund të klasifikohen në bazë të strukturës së tyre kimike ( tabela 1 )
Lipidet e thjeshta • Lipidet e thjeshtajaneesteretealkoolittrehidroksil-glicerolit me acidet e lartayndyrore. Ketoquhenedhegliceride. Keshtunganumri I acideveyndyroreqejanetelidhura per glicerol, gliceridetndahet ne: • monogliceride – qejaneestereteglicerolit me nje acid yndyror • digliceride – estereteglicerolit me dyacideyndyrore • trigliceride – estereteglicerolit me treacideyndyrore
Hidroliza e yndyrnave • Hidroliza bazike e ndonje triacilgliceroli mund te paraqitet keshtu:
Në grupën e lipideve mund të numërohen acidet yndyrore dhe derivatet e tyre ( prostaglandinat ). • Lipidet janë të shpërndara në të gjitha indet dhe kanë një rol të rëndësishëm në proceset e qelizës së gjallë. Ato përmbajnë potencial të madh energjetik dhe njëkohësisht shërbejnë si depo për energji. Ato përfaqësojnë komponentat strukturale dhe funksionale të membranave biologjike, e ndihmojnë tretjen, dhe si izolator mundësojnë ruajtjen e temperaturës trupore dhe mbrojtjen nga dëmtimet fizike.Disa lipide shfaqin aktivitet fiziologjik ( hormonet, vitaminat ).Në dy dekadat e fundit lipidet ndërlidhen me çrregullimet e metabolizmit të lipoproteinave dhe sëmundjeve të arterieve e njohur si arteroskleroza.
Lipidet ne qarkullim jane te lidhura me proteinat ne forme te bashkedyzimeve hidrofile te quajtura lipoproteina. Per shkak te tretshmerise me te mire, lipoproteinat jane forme e pershtatshme per transport te lipideve ne gjak. Pervec si transporter, lipoproteinet kane rendesi te madhe ne metabolizmin e holesterolit dhe triglicerideve.
Ne baze te karakteristikave te tyre, lipoproteinet ndahen ne 4 grupe. Mvaresisht nga dendesia e tyre, lipoproteinat me ultracentrifugim mund te diferencohen ne: hilomikrone, lipoproteinat me densitet shume te ulet (very low density lipoproteins, VLDL), lipoproteinat me densitet te ulet (low density lipoproteins, LDL), lipoproteinat me densitet te larte (high density lipoproteins, HDL).
Pasi permbajne proteina, lipoproteinat mund te ndahen me elektroforeze ne disa fraksione. Ne baze te levizjes se tyre elektroforetike ne raport me proteinet e serumit paraqiten 4 fraksione: hilomikronet, te cilet mbeten ne start te vendit te aplikimit, α- lipoproteinet, pre-β – lipoproteinet dhe β – lipoproteinet.
Pervec klasifikimit i cili bazohet ne dallimin e dendesise dhe levizshmerise ne fushen elektrike, ekziston edhe klasifikimi me I ri I lipoproteineve I cili bazohet ne perberjen e pjeses proteinike te molecules. Ne perberje te lipoproteineve bejne pjese proteine specifike te ndryshme, te quajtura si apolipoproteine
Ne baze te kesaj, molekulat lipoproteinike jane komplekse te proteineve dhe te lipideve te ndryshme. Kane forme sferike ose elipsoide. Mbeshtjellesi I jashtem I molecules perbehet nga apolipoproteini, fosfolipidet dhe nga holesteroli I lire, ndersa pjesen e mesme e perbejne triacilglicerolet dhe holesteroli I esterifikuar (figura 1).
Triacilglicerolet • Triacilglicerolet janë estere të alkoolit trihidroksil glicerolit dhe acideve të larta yndyrore. Grupet hidroksile te glicerolit mund të jenë të esterifikuara me acid te njejtë ose të ndryshëm yndyror.
Triacilglicerolet të cilët nëpërmjet ushqimit vijnë në zorrën e hollë ato shëndrrohen në acide yndyrore dhe glicerol dhe resorbohen në qelizat e mukozës së zorrës. Në këto qeliza përsëri resintetizohen triacilglicerolet, të cilat më tutje transportohen në përbërje të hilomikroneve. Ato quhen triacilglicerole ekzogjene, përderisa triacilglicerolet e sintetizuara në mëlqi dhe në indin yndyror njihen si triacilglicerole endogjene.
Përcaktimi i koncentrimit të triacilgliceroleve në serum i përfshin edhe triacilglicerolet ekzogjene edhe at endogjene. Duke pas parasysh se këto analiza kryhen pas një urie 12 orëshe, sipas rregullës në serum përcaktohen triacilglicerolet endogjene. • Vlerat referente në serum lëvizin nga 0.9 – 1.92 mmol/L dhe varen nga gjinia, mosha, ushqimi dhe mënyra e jetesës. Por studimet e shumta tregojnë se është e preferueshme që koncentrimi i triacilgliceroleve në serum të jetë më e vogël se 2.3 mmol/L.
Koncenrimi i rritur i triacilgliceroleve në serum ( hipertrigliceridemia ) paraqitet në : sëmundjen e sheqerit, hipofunksionin e gjëndrrës tirode si dhe te disa tipe me metabolizëm të çrregullt të lipoproteineve. Koncentrimi i vazhduar i triacilgliceroleve ( hipotrigliceridemia ) ka rëndësi më të vogë diagnostike dhe paraqitet më rrallë. Haset te : hipertireoza, malabsorbimi dhe malnutricioni dhe gjatë dëmtimeve të rënda të mëlqisë. • Për përcaktimin e koncentrimit të triacilgliceroleve ekzistojnë shumë metoda fotometrike dhe enzimatike.
Holesteroli • Holesteroli është derivat alkoolik i steranit e që është prezent tek njerëzit dhe kafshët.
Holesteroli në organizmin e njeriutka disa funksione : • Merr pjesë në ndërtimin e membranës qelizore • Shërben si prekursor për sintezën e acideve të tëmthit, • Shëndrrohet në hormone steroide ( progesteron, androgjen, estrogjen dhe hormone kortikosteroide )
Holesteroli i marr me ushqim quhet si ekzogjen, kurse pjesa që sintetizohet në organizëm njihet si holesterol endogjen. Rreth 90 % e holesterolit endogjen në organizëm sintetizohet në mëlqi dhe zorrë nga acetoacetati. Në kontroollin e sintezës endogjene ndikon holesteroli ekzogjen. • Në qarkullim e gjakut 60 – 80% i holesterolit është i esterifikuar. Në gjak ai lidhet me lipoproteinat më shpeshme beta lipoproteinat, por ai ndodhet edhe në lipoproteinat tjera.
Koncenrimi i holesterolit ne serum varet nga shumë faktor. Përveç ushqimit, në koncentrimin e tij ndikojnë gjinia, mosha, hormonet si dhe predispozitat gjenetike. Hormonet estrogjene e zvoglojnë koncentrimin e tij, qe është shkak për vlerat më të ulta të holesterolit tek gratë. Tiroksina, poashtu, me ndikimin e saj të përgjithshëm në metabolizëm e zvoglon konentrimin e holesterolit. Fizilologjikisht koncentrimi i tij rritet gjate shtatzanisë. Përveç ketyre fakteve nuk mundet të jipen vlera të përgjithshme referente të cilat do të ishin valide për të gjithë popullatën.
Dihet se vlerat referente janë në kufijtë 3.4 – 6.8 mmol/L. Sipas rezultateve nga studimet e shumta, preferohet që koncentrimi i holesterolit të jetë më i vogël se 5.17 mmol/L. • Përcaktimi i koncentrimit të holesterolit ka rëndësi klinike gjatë hipoholesterolemisë ( koncentrim i zvogluar ) dhe gjatë hiperholesterolemisë ( koncentrim i zmadhuar ). Këto ndryshime mund të paraqiten si pasoje e prishjes të baraspeshës ndërmjet sasisë së futur të holesterolit nëpërmjet ushqimit dhe biosintezës në organizëm. Me rëndësi të veçantë është zbulimi i hiperholesterolemisë, për shkak të tipizimit të rregullt dhe interpretimit të hiperlipidemive. Hiperholesterolemia, ashtu si dhe hiperlipidemia llogariten si faktorë kryesor për arterosklerozën dhe semundjet koronare të zemrës. • Për përcaktimin e koncentrimit të holesterolit ekzistojnë shumë metoda fotometrike dhe enzimatike.
Hilomikronet • Hilomikronetperbehenvetemprejtriacilglicerolitdheprandajkanedendesi me tevogel. Gjateelektroforezesngelin ne vendin e aplikimit. Lipoproteinet me densitettelarte, HDLjupergjigjen α- lipoproteinevegjateelektroforezes. Permbajnerelativishtshumeproteine, ndersaprejlipideve me tepranishemjanefosfolipidet. Lipoproteinet me densitetshumeteulet, VLDL, jupergjigjen pre- β- lipoproteinevegjateelektroforezes, permbajne me shumetriacilglicerole, holesterol ne sasitevogel, fosfolipidedheshumepakproteine. Lipoproteinet me densitetteulet, LDL, i karakterizonprezenca e madhe e holesterolit, jupergjigjen β- lipoproteinevegjateelektroforezes (figura 2).
HDL dhe LDL-holesteroli • LDL ose β-lipoproteinetpermbajneperqindjetemadheteholesterolit ne krahasim me lipoproteinettjera. LDL-holesterolillogaritetsi “I demshem” dhekoncentrimii tij ne serum rritetgjatehiperholesterolemise. LDL-holesterolieshte factor kryesorrreziku per semundjetkoronare (semundjetishemiketezemres). Parashihet se ekzistonrrezik me i madhnesekoncentrimi I LDL holesteroliteshtembi 4.91 mmol/L.
Perberja e holesterolit ne HDL eshterreth 20%. Sot dihet se HDL-holesterolinukeshte i demshem, porperkundrazikarolmbrojtesdhe e parandalonparaqitjen e semundjevekoronare. HDL-holesterolisintetizohet ne hepar, del ngahepari ne formetegrimcave (thermijave) diskoide, e lidhholesterolin ne formeteestereveteholesterolit. Ne ketemenyreeliminohetholesteroliprejindeveperiferike. Ne hepar HDL holesterolikatabolizohetdhetajohet ne lengunbiliarsikriprateacidevebiliare. Kjoeshtemenyra e vetmenepermjet se cileseliminohenngaorganizmisasite e rriturateholesterolit
Tek personat qe kane sasine e HDL-holesterolit nen vlerat referente dhe koncentrim te rritur te LDL-holesterolit ne serum ekziston rrezik I shtuar per paraqitjen e semundjes koronare. • Percaktimi I HDL dhe LDL-holesterolit, si dhe raporti ne mes tyre ka rendesi te vecante ne praktiken mjekesore per zbulimin e hershem te procesit te atherosclerozes.
Vleratreferente per LDL-holesterolinpreferohettejene me teuleta se 3.88 mmol/L, ndersa per HDL-holesterolinvleratduhettejene me telarta se 0.9 mmol/L. • Ekzistojne me shumemetodadirekte per percaktiminkuantitativte HDL dhe LDL-holesterolit ne serum. Mirepo, LDL-holesterolimundetedhematematikishttellogaritetsipasformules se Friedwald-it duke I pasurtenjohuravlerat e holesterolit, HDL-holesterolitdhetriacilgliceroleve.
