Les(s) & More Docententraining ter voorbereiding van de lessenserie Deel 1

1. Les(s) & More Docententraining ter voorbereiding van de lessenserie Deel 1 Maeva Bonjour, adviseur seksuele gezondheid, GGD Gelderland Midden

2. Doel van dit eerste deel docententraining: • Uitleg geven over de interventie Les(s) & More • Jullie opfrissen voor de lessenserie • Extra tips voor alternatief lesmateriaal Programma: • Project Les(s) & More • Uitleg lesopzet • Inventariseren knelpunten/lastige situaties

3. Les(s) & More in vogelvlucht GGD MBO niveau 1 leerlingen: risicogroep ongezonde leefstijl ROC Rijn IJssel MBO niveau 1 leerlingen: risicogroep schoolverzuim SOA JGZ Docenten & ZAT Interventie Les(s) & More Lessenserie seksualiteit Vragenlijst Gezondheidspreekuur Doel: Bewustwording & (preventieve) hulpverlening > Minder verzuim!

4. Opzet interventie Les(s) en More • Docententraining deel 1 & 2 • 4 lessen door docent (1 per week) • 5e les i.s.m. GGD: afname vragenlijst • Zelfde dag spreekuur JGZ & SOA • Indien nodig: bezemspreekuurdagen • Per leerling: evt. doorverwijzing naar ZAT of externe hulpverleners

5. Resultaten evaluatie 2012:Lessenserie ± 200 leerlingen hebben de lessenserie gevolgd • 116 LL hebben de evaluatie ingevuld • LL beoordelen lessenserie gemiddeld met een 7.6 Score voormeting kennistoets: 6.9 Score nameting kennistoets: 8.1 Leerlingen hebben echt wat geleerd!

6. Aanpassingen n.a.v. evaluatie Suggesties voor verbetering van docenten & leerlingen: Niet alle lessen konden op tijd worden afgerond > waar mogelijk ruimer inplannen Afwisseling werkvormen: stellingen en stoplichtenspel worden saai, meer up to date filmpjes > Lang Leve de Liefde MBO Meer aandacht voor het aangeven van grenzen > Interactieve filmpjes Les over seks & genotsmiddelen vraagt om verdieping > Iriszorg Mogelijk een 5e les voor reflectie op de lessen > afname vragenlijst

7. Gezondheidsvragenlijst

8. Spreekuur Van alle leerlingen heeft 58% één of meer zorgbehoeften • 127 LL hebben het spreekuur aangeboden gekregen • 54 LL wilden gebruik maken van het spreekuur • 43 LL hebben gebruik gemaakt van het spreekuur Beoordeling leerlingen spreekuur (N= 39) • LL beoordelen spreekuur gemiddeld met een 8.8 • 94% zou bij een volgend probleem weer komen • 94% zou het spreekuur bij een vriend(in) aanraden

9. Opzet interventie Les(s) en More Nog verdere vragen over de opzet?

10. De lessenserie Lessen • Relaties, seksualiteit en je lichaam • Gezonde seks, soa, anticonceptie, zwanger en dan? • Seks, grenzen, media en internet • Seks en genotsmiddelen 5e les: - nabespreken lessenserie, - filmpjes over soa test en uitleg over GGD spreekuren - invullen vragenlijst - optioneel: evaluatie lessenserie & kennistoets

11. Uitvoer lessenserie Benodigde materialen: • Docentenhandleiding • Leskist met materialen • Aanvullende lessuggesties via www.langlevedeliefde.nl > MBO docenten • Online filmpjes (o.a. via www.langlevedeliefde.nl/mbo/beeldmateriaal/

12. De basis: Veiligheid in de klas Stel regels met elkaar Maak afspraken over woordgebruik en privacy Ontspannen en uitnodigend Bespreken verlegenheid en schaamte gevoelens bij praten over seks Respect voor elkaars mening, gevoelens of leefstijl Evt. deels werken in gescheiden groepjes (bv. jongens - meisjes) Lachen mag, uitlachen niet! Anonieme vragenbox

13. Omgaan met persoonlijke vragen • Gericht op docent • Pedagogisch verantwoord reageren • Onderzoek de vraag achter de vraag • Herformuleer de vraag naar algemeenheid • Geef de algemenere vraag terug aan de groep • Eigen grenzen bewaken! • Gericht op andere leerlingen • Respect staat voorop. • Vragen naar mening of uitleg mag, vragen naar mate van ervaring in principe niet • Bewaken grenzen leerlingen

14. Omgaan met diversiteit Respect voor elkaar betekent ook het serieus nemen van diversiteit in relaties, zoals los-vast, homo-hetero, geen seks voor het huwelijk etc. Niet standaard beginnen met: ’Als een jongen en een meisje verliefd zijn….. Als homoseksualiteit veel losmaakt in de klas kunt u er een extra les aan wijden > voor tips zie www.langlevedeliefde.nl onderdeel voor MBO docenten

15. Omgaan met diversiteit Houdt rekening met verschillen in religie en achtergrond Waar moet je op letten binnen een klas met (enkele) allochtone leerlingen/ (meerderheid) autochtoon? Laat de informatie van de leerlingen zelf komen Basiskennis van allochtone leerlingen is lager dan je denkt Rustig beginnen

16. Gesprekstechniek en taalgebruik Stimuleer leerlingen actief deel te nemen en betrek alle jongeren bij de discussies bv. door groepsrondjes Passieve luisteraar in waarde laten en niet dwingen tot spreken. Wees alert op reacties en signalen van jongeren. Ga serieus in op vragen en geef eerlijke antwoorden Bewaak hierbij wel ook je eigen grenzen!!

17. Gesprekstechniek en taalgebruik Niet alleen aandacht aan risico’s van seksualiteit, benadruk zeker de positieve kanten Spreek eerst in het algemeen alvorens leerlingen te vragen naar eigen ervaringen Toon oprechte belangstelling en respect voor mening en gevoelens van de leerlingen Met vragen als: Hoe vond je dat? Kun je daarover meer vertellen? kunnen leerlingen gestimuleerd worden dieper op het onderwerp in te gaan.

18. Voorbereiding en aandachtspunten op school Zorg voor veilig klimaat Wees je bewust van de diversiteit in ontwikkeling en achtergrond Open houding, positieve benadering Denk van tevoren na over onverwachte situaties Weet hoe en waarnaar door te verwijzen Bespreek met elkaar wie je wilt betrekken (ouders/directie) Inbedding in lessen gezondheid/leefstijl of schoolproject

19. Ondersteuning en tips? Kijk op www.langlevedeliefde.nl/docenten/mbo voor lessuggesties, oefeningen, tips, filmpjes van andere docenten, etc.

20. DOEL: Kennis: - Jongeren kunnen verschillen tussen (het lichaam van) man en vrouw benoemen. Houding: - Jongeren onderkennen dat elk individu relaties en seksualiteit op een eigen manier kan beleven en opvatten en onderkennen daarin het belang van gelijkwaardigheid en respect voor elkaar. Vaardigheden: - Jongeren kunnen ideeën en meningen vormen over relaties en seksualiteit en deze ook onderling met elkaar uitwisselen. Les 1. Relaties, seksualiteit en je lichaam

21. Aandachtspunten • Verschil in normen en waarden • Eigen normen en waarden • Bewaken respectvolle omgang met verschillen: ruimte maken voor diversiteit • Omgaan met weerstand • Terugtrekken, openlijke kritiek, persoonlijke vragen • Vaak onzekerheid en/of schaamte: blijf in dialoog! Advies van docenten via filmpjes: http://www.langlevedeliefde.nl/mbo/docenthandleiding

22. Werkvormen en materialen Werkvorm 1 t/m 3 1.1 Regels afspreken met elkaar 1.2 Woorden en stellingen over relaties en seksualiteit 1.3 Stoplichtenspel met vragen over je lichaam Materiaal * Docenten instructies 1.1 t/m 1.3 * Leerlingen stencils 1.1 t/m 1.3 * Rode en groene geplastificeerde kaartjes * Aanvullende filmpjes via Lang Leve de Liefde: - Mannelijk geslachtsorgaan (4.03 min.) - Vrouwelijk geslachtsorgaan (5.37 min.) - Vruchtbaarheid(3:22 min.) - Menstruatiecyclus(3:22 min.) Zie: www.langlevedeliefde.nl/mbo/beeldmateriaal

23. Werkvorm 1.2 Mening vormen Liefst in 2 groepen • 1 leerling krijgt stelling > legt zijn/haar mening uit aan groep • Groep reageert en leerlingen delen evt hun afwijkende mening Plenaire afsluiting oefening

24. Leerlingenblad 1.3 Maagdenvlies Dit is een vrij zeldzame afwijking!

25. Aanvullende filmpjes via Lang Leve de Liefde: - Mannelijk geslachtsorgaan (4.03 min.) - Vrouwelijk geslachtsorgaan (5.37 min.) - Vruchtbaarheid(3:22 min.) - Menstruatiecyclus(3:22 min.) Zie: www.langlevedeliefde.nl/mbo/beeldmateriaal

26. DOEL: Kennis: - Jongeren weten hoe zij een SOA kunnen oplopen en voorkomen - Jongeren kennen de meest voorkomende anticonceptiemiddelen en hoe zij een (ongewenste) zwangerschap kunnen voorkomen. Houding: - Jongeren kunnen aangeven dat zowel een jongen als meisje verantwoordelijk is voor het hebben van veilige seks - Jongeren onderkennen de consequenties van een zwangerschap op een jonge leeftijd Vaardigheden: - Jongeren kunnen een condoom omdoen - Jongeren kunnen argumenten noemen om een partner te overtuigen van veilig vrijen - Jongeren zijn in staat om informatie op te zoeken op de site van www.sense.info Les 2. Gezonde seks, SOA, anticonceptie, zwanger en dan?

27. Aandachtspunten • Correcte risico-inschatting • Correcte kennis en ‘besef werkelijkheid’ • Niet alleen angst zaaien, ook oplossingen bieden! • Naast kennis ook vaardigheden • Communicatie over veilig vrijen • Hoe & waar anticonceptie te verkrijgen • Chlamydia • Zeer besmettelijk, geen symptomen, evt. onvruchtbaarheid • Verscheidenheid aan anticonceptie • Meer dan alleen de pil: http://anticonceptievoorjou.nl • Alleen bescherming soa door condooms! • Morning after pil

28. Werkvormen en materialen Werkvorm 1 t/m 3: 2.1 Krasloten 2.2 Stoplichtenspel 2.3 Condoomdemonstratie Alternatief: o.a. anticonceptie-grabbelton (zie www.langlevedeliefde.nl/les/anticonceptie) Materiaal: • Docenten instructies 2.1 t/m 2.3 • Leerlingenblad 2.1 t/m 2.3 • Krasloten • Oefendildo en oefencondooms • Anticonceptie koffer en gelamineerd e folder ‘Wel seks, geen zorgen’. • Visitekaartjes GGD Sense spreekuur • Filmpjes via Lang Leve de Liefde: • Anticonceptie met hormonen(6.08 min.) Bevruchting en zwangerschap (4.36 min.) • Soa's(3.13 min.) Tienermoeder (2min39)

29. Werkvorm 2.1 Krasloten Per tweetal 3 krasloten Plenaire nabespreking

30. Leerlingenblad 2.2 Soa kun je ook hebben zonder klachten! SOA-TEST IS ZONDER WATTESTAAF IN PENIS!

31. . Middelen om niet zwanger te worden: Aanvullend materiaal Anticonceptie grabbelton Kieswijzer anticonceptie: http://anticonceptievoorjou.nl Filmpje tienermoeder (2min39): http://youtu.be/xCAkTN0QVk0

32. . Middelen om niet zwanger te worden: Verwijzen naar sense! GGD: telefoonnummer: 088- 355 6600 www.sense.info Filmpje over soa spreekuur: http://youtu.be/sb81RnZsseo (9 minuten, zeer informatief) Trailer over sense: http://vimeo.com/39615553# (1’45 minuten)

33. Werkvorm 2.3. Condoomdemonstratie • Verpakking, datum, keurmerk checken • Openen zonder nagels, mes of schaar • Condoom eruit duwen (geen nagels) • Checken dat condoom goede kant op zit • Topje dichtknijpen (zonder lucht erin) • Op penis zetten en helemaal afrollen • Na seks uit de vagina voordat penis slap wordt, en condoomrand vasthouden zodat condoom niet afglijdt • Voorzichtig van de penis afhalen • Knoop erin zonder te knoeien • Niet door wc spoelen, maar netjes weggooien in vuilnisbak • Zie ook filmpjes: • http://www.sense.info/voorbehoedmiddelen/condooms/ • www.sense.info/vrijen/veilig-vrijen/ • http://www.sense.info/voorbehoedmiddelen/ condooms/condoomgebruik/

34. DOEL: Kennis: - Jongeren kunnen aangeven wat de invloed is van media, internet en groepsdruk. - Jongeren kunnen aangeven hoe zij zich kunnen verweren tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag (via internet). Houding: - Jongeren zijn zich bewust van de risico's bij confrontaties met seksueel getinte berichten via bijvoorbeeld de media en internet. Vaardigheden: - Jongeren kunnen onderling het gesprek aangaan over grenzen, wensen, groepsdruk en de risico's van seksueel getinte media en internet. Les 3. Seks, grenzen, media en internet

35. Aandachtspunten • Vaardigheden om vertrouwen binnen seksuele relatie op te bouwen • Erkennen dat niet iedereen (altijd) hetzelfde wil • Duidelijke communicatie • ‘Nee' kunnen zeggen en 'nee' kunnen accepteren • Mogelijke ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag • Benoemen tijdens de les • Ruimte geven (tijdens en na de les) • Rol docent: signlaeren en doorverwijzen

36. Werkvormen en materialen Werkvorm 1 t/m 3 3.1 Stellingen over seks, grenzen, media & internet 3.2 Filmpje over seks & internet + discussie 3.3 Stoplichtenspel Materiaal - Docenten instructies 3.1 t/m 3.3 - Leerlingenblad 3.1 t/m 3.3 - DVD & Handleiding Let's talk of filmpje UP2U - Rode en groene geplastificeerde kaartjes

37. Werkvorm 3.2 Filmpje Cyberseks Van DVD Let’s Talk: • Nr 23 Filmpje webcamseks • Nr 26 Filmpjecyberseks En/of filmpje met keuzemomenten UP2U: http://youtu.be/U8vLgoCCAZE

38. Tips voor veilig internet • Op internet weet je nooit zeker met wie je te maken hebt • Geef nooit je persoonlijke gegevens aan anderen • Spreek niet zomaar af met iemand die je alleen van internet kent • Als je een afspraak maakt via internet, ga dan nooit alleen, of spreek af op een openbare plek en zorg dat iemand weet waar je bent • Denk na over wat je op internet zet en wat je doet voor een webcam. Als een (naakt)foto eenmaal op internet staat blijft dat er voor altijd op staan! • Als iemand vervelende dingen vraagt, weiger of blokkeer de afzender en reageer niet meer. Laat je niet chanteren maar zoek hulp • Verspreiden van materiaal zonder toestemming, bedreigen en stalken is strafbaar!! Ook door je vriend(in), en ook als je het materiaal vrijwillig aan die persoon hebt gegeven.

39. Les 4. Genotsmiddelen en seks DOEL: Kennis: - Jongeren hebben kennis over de invloed van alcohol en cannabisgebruik in combinatie met het thema seksualiteit. Houding: - Jongeren zijn zich bewust van de veranderende houding in combinatie met middelengebruik. Vaardigheden: - Jongeren kunnen ideeën en meningen vormen over genotsmiddelen en seksualiteit en deze ook onderling met elkaar uitwisselen.

40. Voorblad Werkvorm 1 t/m 3 4.1 Stoplichtenspel over genotsmiddelen en seks 4.2 Filmpje over drugs/alcohol en discussie 4.3 Stellingen over genotsmiddelen en seks Materiaal - Docenten instructies 4.1 t/m 4.3 - Leerlingenblad 4.1 t/m 4.3 - DVD Findout of internet filmpjes UP2U - Rode en groene geplastificeerde kaartjes Aandachtspunten * Invloed genotsmiddelen op relationeel en seksueel vlak * Omgaan met weerstandbij leerlingen

41. 4.2 Filmpje over drugs en discussie DVD FIND- OUT: Aflevering: 'Blowen is dat nou crimineel?' En/of filmpje UP2U: http://youtu.be/pnaronxzTKc Filmpje over alcohol en seksueel grensoverschrijdend gedrag en groepsdruk, met keuzemomenten >>>Via www.langlevedeliefde.nl/mbo lesbrief bij dit UP2U filmpje

42. Les 5: Reflectie en evaluatie lessen, vragenlijst Optioneel • Kennistoets leerlingen • Evaluatie leerlingen • Filmpjes spreekuur op school en soa spreekuur • Vragenlijst afnemen Na de lessenserie: • Evaluatie docenten

43. Vragen voor, tijdens of na de les? Als docent kun je contact opnemen met de GGD: • soasense@vggm.nl • 088-355 5332

44. Doorverwijzen leerlingen Vragen over seks en soa: • www.sense.info • SOA/sense op de GGD, afspraak via 088-355 6600 GGD: • JGZ/Soa/Sense spreekuur op school ikv Les(s) & More • JGZ arts ikv schoolverzuim spreekuren (via Zorg advies team) Iriszorg: www.irisz.nl

45. Nog vragen? Veel succes en plezier bij het voorbereiden en geven van deze lessenserie!