IKLIM BILGISI

1. IKLIM BILGISI Yrd. Doç. Dr. Serpil SAVCI Bozok Üniversitesi Biyosistem Mühendisligi Bölümü

2. NEM Havada bulunan su buhari nem olarak tanimlanir.

3. NEMI OLUSTURAN ETKENLER Yeryüzündeki okyanuslardan, denizlerden göllerden, akarsulardan buz ve toprak yüzeylerinden buharlasma ve bitkilerin terlemesi ile atmosfere geçen su tanecikleri hava kütlesi içerisine karisarak atmosferdeki hava nemini olusturur.

4. NEM Iklimin olusmasinda ve çesitli iklim tiplerinin ortaya çikmasinda atmosferdeki su buharinin miktari ve dagilimi önemli rol oynar.

5. Hava Içerisindeki Su Buhari; Yagislarin olusmasini saglar Havayi yumusatarak nefes almayi kolaylastirir Atmosferde koruyucu bir örtü görevi yaparak dünyanin çabuk sogumasini önler Cildin çatlamasina engel olur Hava içerisindeki bakterilerin yasamasini saglar.

6. ATMOSFERDEKI SU BUHARI Hidrosfer Dünya’daki toplam su miktarinin yaklasik olarak 1360 106 km3 oldugu kabul edilmektedir.

8. HAVANIN NEM KAPSAMI Yeryüzündeki kaynaklardan buharlasarak atmosfere karisan su, havanin su buhari tasima yetenegine bagli olarak belirgin bir degere eristikten sonra uygun sartlarda yogunlasir. Belirli bir hacimdeki havanin tasiyabilecegi maksimum su buhari miktari havanin sicakligina baglidir. Sicaklik arttikça havanin tasiyabilecegi su miktari da artar. Ancak hava basinci degismedigi durumlarda nem miktarindaki artis yüksek sicakliklarda daha fazla olmaktadir.

9. DURGUN HAVADA BULUNAN SU BUHARI MIKTARININ SICAKLIKLA DEGISMESI

10. HAVANIN NEM KAPSAMI Hava Kütlesinin Sicakligina bagli olarak tasiyabilecegi maksimum nem miktarina Doyma Noktasi denir.Bir hava kütlesi doyma noktasina; Hava kütlesinin sicakligi sabit kalip, su buhari kapsami arttiginda Hava kütlesinin su buhari kapsami sabit kalip, sicakligi azaldiginda olmak üzere Iki sekilde erisilebilir.

11. HAVANIN NEM KAPSAMI Su buhari ile doygun olan hava, daha fazla su buhari alamaz, su buhari verildigi taktirde yogunlasma baslar ve su zerreleri havanin berrakligini kaybettirerek gözle görülür bir hal almaya baslar.

12. HAVANIN NEM KAPSAMI Doygun bir havanin yogunlasmaya basladigi andaki sicakliga Çiglenme Sicakligi veya Çiglenme Noktasi adi verilir. Herhangi bir sicaklikta havanin tasiyabilecegi nem miktari ile havada bulunan nem miktari arasindaki farka Doyma Açigi denir. Doyma açigi, doyma noktasindan havada bulunan su buhari miktarinin çikartilmasiyla bulunur.

13. HAVA NEMININ IFADE SEKILLERI Havada bulunan su buhari miktari dört sekilde açiklanabilir: Mutlak Nem Bagil Nem Özgül Nem Buhar Basinci

14. MUTLAK NEM Havanin birim hacminde bulunan su buharinin agirligina mutlak nem denir. Mutlak nem su buharinin yogunluguna esit olmaktadir. Mutlak nem birimi g/m3 olup, sicak bölgelerden soguk bölgelere gidildikçe mutlak nem miktari azalir.

15. BAGIL NEM Hava içinde bulunan su buhari miktarinin, havanin ayni sicaklikta tasiyabilecegi maksimum su buhari miktarina orani olup % olarak ifade edilir. Bagil nem havada bulunan su buharinin ayni sicaklik ve basinçta doyma noktasina göre, miktarini gösterir. Bagil nem % 100 olunca hava doyma noktasina ulasir.

16. ÖZGÜL NEM Nemli havanin birim agirliginda bulunan su buharinin agirligina denir.

17. BUHAR BASINCI Havayi olusturan gazlarin ve su buharinin yaptigi basinçlarin toplami hava basincini verir. Su buharinin yaptigi basinç mm-civa sütunu olarak ifade edilmekte ve bagimsiz olarak hesaplanabilmektedir. Buhar basinci havanin basincina esit olunca kaynama meydana gelir. Bu nedenle basincin artmasi halinde kaynama sicakligi da artar. Doymus durumda bulunan hava içindeki su buharinin yaptigi basinca Doymus Buhar Basinci denir.

18. HAVA NEMININ ÖLÇÜLMESI Havanin içerdigi nem miktari, mutlak nemin veya çiglenme noktasinin özel aletler ile ölçülmesiyle bulunur.

19. MUTLAK NEMIN ÖLÇÜLMESI Nemliligin belirlenebilmesi için, havanin içinde bulunan su buhari basincinin ölçülmesi gerekir. Bu amaçla psikrometre denilen alet kullanilir. Psikrometre biri kuru digerinin haznesi saf su ile islatilan bir fitille sarili iki termometre ve bir aspiratörden olusur.

20. PSIKROMETRE

21. Psikrometrenin termometrelerinden kuru termometre dogrudan dogruya hava sicakligini gösterir. Haznesi islak bir fitil veya bezle sarili olan islak termometrenin çevresinde aspiratör yardimi ile yaklasik 2 m/s’lik hizla hava akimi olusmaktadir. Böylece islak termometrenin haznesindeki suyun buharlasmasi saglanmakta ve buharlasma sonunda bir sicaklik düsmesi olmaktadir. Bu durumda kuru termometrenin gösterdigi deger, islak termometrenin gösterdiginden daha yüksek olmaktadir.

22. Islak termometrenin çevresinde olusan buharlasma havadaki su buharinin azligi oraninda daha fazla olacagindan, özellikle kuru havada kuru ve islak termometrelerin gösterdigi degerler arasindaki fark büyük olacaktir.

23. Havadaki su buhari miktarinin fazla olmasi halinde buharlasma miktarinin daha az olmasi nedeniyle termometrelerin gösterdigi degerler arasindaki fark da az olacaktir. Hava su buharina doygun oldugu zaman her iki termometre degerleri birbirine esit olacaktir.

24. BAGIL NEMIN ÖLÇÜLMESI Havanin içerdigi bagil nem miktari higrometre ile ölçülür. Higrometre ile bagil nemin ölçülmesinde, yagdan arindirilmis insan saçinin nemli ortamda uzama ilkesinden yararlanilir. Hava nemli oldugunda saçlar uzamakta kuru oldugunda kisalmaktadir.

25. Saçin hava nemine göre degisik uzama miktarlarindan yararlanarak havanin bagil nemi ölçülür. Saçta olusan boy degisimi bir kol ile ayarli bir skala üzerine çizilmektedir. Bu skaladan havanin bagil nem degeri % olarak okunur.

26. HIGROMETRE

27. ÇIGLENME NOKTASININ ÖLÇÜLMESI Çiglenme noktasinin bulunmasi özellikle don olaylarinin önceden saptanmasi açisindan önem tasir. Çiglenme sicakligi Polymetre veya Çiglenme aynasi ile ölçülür.

28. POLYMETRE

29. Çiglenme aynasi, eterin buharlastirilmasi ile sogutulan bir aynadir. Ayna üzerinde çiglenme olusuncaya kadar sogutulur ve o andaki sicaklik okunur. Metal aynanin gösterdigi sicaklik çiglenme sicakligidir. ÇIGLENME NOKTASININ ÖLÇÜLMESI

30. HAVANIN NEMININ DEGISIMI Hava içerisinde bulunan su buhari miktari; Enleme Cografik yapiya Kara ve denizlere Gece ve gündüze Mevsimlere Yükseklige göre degisir.

31. Havanin içinde bulunan su buhari miktari yüksek enlemlere dogru bir azalma göstermesine karsilik, yükseldikçe sicakligin azalmasi nedeniyle bu durum ortadan kalkar ve enlem derecesi ile bagil nem miktari artar. Ancak 30. enlem çevresinde devamli olarak hava çökelmesi meydana geldiginden ekvatordan söz konusu enleme dogru bagil nem miktarinda bir azalma olur. HAVANIN NEMININ DEGISIMI

32. Yeryüzünden fazla miktarda buharlasmanin olmasi nedeniyle hava nemi toprak yüzeyine yakin kisimlarda fazla miktarda bulunur. Karalarda sabah, sicakligin en düsük oldugu gün dogusu sirasinda bagil nem en yüksek, sicakligin en yüksek oldugu ögleden sonra en düsük degere ulasir. HAVANIN NEMININ DEGISIMI

33. Okyanuslarda bagil nem oraninda günlük ya da yil içinde büyük degisiklik göstermez. Karasal bölgelerde sicakligin yüksek olmasi nedeniyle, mutlak nem fazladir. Kutuplarda ise sicakligin düsük olmasina karsilik, bagil nem degeri yüksektir. HAVANIN NEMININ DEGISIMI

34. Kis aylarinda bagil nemde yükselme, yaz aylarinda azalma görülür. Su buhari basinci bagil nemin aksine, havanin soguk oldugu zamanlarda daha düsük, sicak oldugu zamanlarda ise daha yüksektir. HAVANIN NEMININ DEGISIMI

35. BULUTLAR Bulut, çok küçük su damlaciklari, buz kristalleri ya da her ikisinin karisimindan meydana gelen ve tabani yer yüzeyinden yukarida olan kümelerdir. Bulutu olusturan sivi zerrelerinin çapi takriben 200 mikron olup, bundan daha büyük olan damlalar çisenti ya da yagmur grubuna girer.

36. Iklim ve tarim açisindan bulutlar, oldukça önemlidir. Iklime etki eden önemli faktörlerin basinda günes ve güneslenme gelir. Bulutluluk ise güneslenmeyi azaltan bir etkendir. Diger taraftan yagislarin da bulutlardan meydana geldigi bir gerçektir. BULUTLAR

37. Bulutluluk miktarinin ölçümü gözle yapilir. Bu miktar tespiti Sinoptik ve Klimatolojik rasatlarda farklidir. Sinoptik rasatlarda gökyüzü 8 kisima bölünürken, Klimatolojik rasatlarda 10 kisima bölünür. Bu parçalarin kaçinin bulutla kapli oldugu tespit edilir. BULUTLAR

38. Gökyüzü tamamen kapali ise, Sinoptik rasatlarda 8/8, Klimatolojik rasatlarda 10/10; Gökyüzü yari yariya kapali ise sinoptik rasatlarda 4/8, Klimatolojik rasatlarda 5/10 seklinde belirtilir. BULUTLAR

39. YÜKSEKLIKLERINE GÖRE BULUTLARIN SINIFLANDIRILMASI Bulutlar yüksekliklerine göre üç sinifa ayrilir: Yüksek Bulutlar Orta Bulutlar Alçak Bulutlar

40. YÜKSEK BULUTLAR Cirrus Cirrocumulus Cirrostratus

41. ORTA BULUTLAR Altocumulus Altostratus

42. ALÇAK BULUTLAR Stratocumulus Stratus

43. DIKEY GELISMELI BULUTLAR Bunlarin disinda tabani alçak bulutlar seviyesinde, tepeleri orta veya yüksek bulutlar seviyesinde olabilen dikey gelismeli bulutlar vardir. Cumulus Cumulonimbus Nimbostratus

44. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI Cirrus (Sirüs) (Ci): Beyaz renkte lif lif (saç gibi) ya da ipek parlakliginda münferit gölgesi olmayan, küçük buz kristallerinden meydana gelmis ince bulutlardir.

45. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI Cirrocumulus (Sirrokümülüs) (Cc): Kum taneleri veya küçük damlaciklar halinde oldukça küçük kümeciklerden meydana gelmis ince, beyaz ve gölgesiz bulutlardir.

46. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI Cirrostratus (Sirrostratus) (Cs): Gökyüzünü tamamen veya kismen kaplayan ve genellikle hale olayi meydana getiren lif lif saç gibi veya düz görünüste seffaf ve beyazimsi bulutlardir.

47. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI Altocumulus (Altokümülüs) (Ac): Genellikle gölgeli, beyaz ve gri renge sahip bulut örtüsü ve kümeleridir. Bu bulutlar kismen lif halinde yayilmis oldugu gibi ayri ayri durumda olan tabakalar, yuvarlak kütleler ve tomurcuklardan meydana gelir. Bu bulutlarin ince kisimlarinda bir çesit Gökkusagi veya Taç olayi meydana gelir.

48. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI Altostratus (Altostratüs) (As): Semayi kismen ya da tamamen kapatan,çizgili lif veya düzgün görünüsteki grimsi veya mavimsi renkteki bulutlardir. Günes veya ay daima donuk bir sekilde görülür. Bilhassa kalin kisimlari isigi hiç geçirmez. Bazi ince kisimlarinda ise günes sanki buzlu cam arkasinda görünüyormus gibi sekil alir. Genel olarak bu bulutlardan meydana gelen yagislar yagmur, kar ve buz paletleri seklindedir.

49. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI Nimbostratus (Nimbostratüs) (Ns): Koyu gri renklidir. Çok kalin olduklarindan günes veya ay isigini hiç geçirmezler, günes ve ay görünmez. Yatay ve dikey olarak çok genis sahalari kaplarlar. Bu bulutlar su damlalari, yagmur damlalari, kar kristalleri, kusbasi kar taneleri ve bunlarin karisimindan meydana gelir. Bu bulutlardan meydana gelen yagislar yagmur kar ve buz paletleri seklindedir.

50. Stratocumulus: Gri veya beyazimtrak renkte veya her iki renge birden sahip olan bulutlardir. Bu bulutlar, su damlalari, yagmur damlalari, kar paletleri, ender hallerde de kar kristalleri veya kar pullarindan meydana gelirler. Ince olduklari zaman taç ve bir çesit gökkusagi meydana getirirler. Yagmur, kar ve kar paletleri seklinde yagislar meydana gelir. BULUTLARIN ÖZELLIKLERI

51. Stratus (Stratüs) (St): Genellikle gri renkte muntazam görünüme sahip bulutlardir. Yeryüzüne kadar indiklerinde sis olarak tanimlanirlar. Bu bulutlarin en belirgin yagisi çisentidir. Bunun yaninda buz prizmalari ve kar yagislari da meydana gelir.

52. STRATUS

53. Cumulus (Cu): Üst kisimlari karnibahar görünümünde tesekkül eden küme, kubbe veya kuleler halinde dikine olarak gelisen genel olarak yogun durumda bulunan bagimsiz bulutlardir. Günesle aydinlanan kisimlari çogu zaman parlak beyaz görünümlüdür. Yagmur ve saganak seklinde yagislar görülür.

54. Cumulonimbus (Cb): Dag ve kuleler biçiminde büyük bir dikine uzanisa sahip yogun ve koyu bir buluttur. En önemli özelligi simsek ve gök gürültüsüdür. Saganak seklinde yagmur, kar, kar paletleri buz paletleri ve dolu seklinde yagis görülür.

55. CUMULONIMBUS

56. KAYNAK KITAP Meteoroloji I, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Halkla Iliskiler ve Yayin Ünitesi Yayinlari, 1994, Ankara. Prof. Dr. Turhan AKÜZÜM Doç. Dr. Süleyman KODAL Doç. Dr. Mevlüt BEYRIBEY Doç. Dr. A. Zeki ERÖZEL Doç. Dr. Ali TOKGÖZ Yrd. Doç. Dr. Fatih SELENAY Doç. Dr. A. Nejat EVSAHIBIOGLU Doç. Dr. Fazli ÖZTÜRK Yrd. Doç. Dr. Engin YURTSEVER