GÜVENLİK FELSEFESİ VE KAVRAMI

1. GÜVENLİK FELSEFESİ VE KAVRAMI Doç. Dr. Atilla SANDIKLI

2. Takdim Planı • Tarihsel ve Felsefi Arka Plan • Soğuk Savaş Dönemi Güvenlik Yaklaşımları • Soğuk Savaş Sonrası Güvenlik Yaklaşımları • Güvenlik Kavramının Tanımlanması • Güvenlik Kavramının Temel Özellikleri

3. TARİHSEL VE FELSEFİ ARKA PLAN

4. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Thucydides • Pleponezya Savaşı’nın nedeni Atina’nın güçlenmesinin Sparta’da yarattığı kuşku ve güvenlik kaygısıydı. • Güç dengesindeki bozulma kuşku ile birleşince savaş için yeterli sebep olmuştu. • Çalışmalarında silahlanma yarışı, ittifak, caydırma, güç dengesi ve strateji gibi birçok kavramın uygulamasına raslanmaktadır. • Adalet ve insanlık gibi kavramları devletin çıkarları ve zorunluluklar karşısında gereksiz ve lüks bulmaktadır.

5. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Ibn-i Haldun (1332-1406) • Göçebe toplumlarda bir devlet teşkilatı olmadığı için topluluğun her bireyi, her an olabilecek bir saldırıya karşı tetikte ve atik olmalıdır. • Sürekli güvenlik sorunu yaşadıklarından, yabancılara karşı çekingen, ancak kendilerine güvenen, savaşçı ve cesur kişilerdir. • Bu toplumlar şehir yaşamının rehavetine dalmış yerleşik toplumlar için daima tehlike oluştururlar.

6. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Ibn-i Haldun (1332-1406) • İbn-i Haldun’da şehir kavramı, göçebe iken sağlanan artı ürün sayesinde refaha ulaşan halkın lüks tüketime yönelme isteği ve güvenlik endişesinin bir sonucu olarak ön plana çıkmaktadır. • Şehir, belli bir refah düzeyine ulaşmış halkın güvenliğini sağlamak ve daha rahat yaşama ulaşmak amacıyla istikrarlı bir yapıda hayatlarını sürdürme isteğinden ortaya çıkmaktadır.

7. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan NiccoloMachiavelli (1469-1527) • Uluslararası sistem devamlı bir çıkar çatışmasına dayanan kaotik bir ortamdır. • Tüm devletler birbirleri için tehdit durumundadır. • Her devlet güvenliğini karşı tarafı bastırmak veya karşıdan gelen baskıları bertaraf etmek olarak algılar.

8. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan NiccoloMachiavelli • Devletin güvenliği iyi yönetimle sağlanabilir. • Devletin iyi yönetilebilmesi için iyi yasalara, yasaların iyi işletilebilmesi için de iyi bir orduya gerek bulunmaktadır. • Güvenlik, güvenliği sağlayan kişilerin iktidara bağlılığıyla bir tutulmaktadır. • Prens merhametli, dindar, namuslu, insani görünmelidir fakat gerektiğinde tersini yapabilmelidir.

9. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Thomas Hobbes (1588-1679) • İnsan davranışlarından yola çıkarak uluslararası sistemi açıklamaya çalışmıştır. “İnsan insanın kurdudur.” • Eşitlik güvensizliğin, güvensizlik ise çatışmanın temel sebebidir. • Savaş doğal bir durumdur.

10. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Thomas Hobbes (1588-1679) • Üstün otoritenin olmadığı doğa durumunda, her devletin birbirleriyle savaş halinde bulunduğu, anarjik bir ortam vardır. • Böyle bir ortamda doğru- yanlış, haklı-haksız, adalet-adaletsizlik,gibi kavramlar görecelidir. • Herkes herşeye onu muhafaza etmeye gücü yettiği sürece sahip olabilir.

11. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Hugo Grotius (1583-1645) • Uluslararası sistem mutlak bir çatışma ortamı olmasa da anarşiktir. Sebebi anarşiyi önleyecek devletler üstü bir otorite olmamasıdır. • Devletin Güvenliği; -Uluslararası sistemi düzenleyen güvenlik sistemleriyle,-Dışarıdan gelen tehlikeye karşı kendini savunmasıyla ilişkilidir. • Savunma ile güvenlik arasında ilinti kurmuştur.

12. Tarihsel ve Felsefi Arka Plan Edward HallettCarr (1892-1982) • Çatışma zorunlu bir haldir. • Uluslararası rekabetin aktörü devlettir ve devletlerin çıkarları birbirleriyle uyuşmaz. • Aktörler arası bir uyuşma söz konusu olmadığına göre, idealizmin savunduğunun aksine evrensel bir barış kurulması imkansızdır. • Evrensel barışı istemek, sisteme egemen olanların kendi değerlerini yayma girişiminden başka bir şey değildir.

13. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ GÜVENLİK YAKLAŞIMLARI

14. Realizm ve Neo-Realizmin Güvenlik Anlayışı • Realizm ve müteakiben Neo-Realizm, • dünya üzerinde meydana gelen olayları olması gerektiği gibi değil, • olduğu gibi görüp araştırmayı hedefleyen bir teoridir.

15. Realizm Güvenlik Anlayışı Realizmin beş temel tezi vardır ve güvenlik anlayışı bu beş temel öğe üzerine oturur: • Uluslararası sistemin temel aktörleri egemen devletlerdir. • Sistemin parçaları hangi aktörlerden oluşursa oluşsun sistem anarşiktir. Bu anarşik durum daha ziyade belirsizlik durumudur. • Bu anarşik düzende devletlerin amaçlarını gerçekleştirmek için tek engelleri diğer devletlerin güçlerinin sınırıdır.

16. Realizm Güvenlik Anlayışı • Devletlerarası bir uyum beklemek mümkün olmadığından, devletler çıkarlarını her zaman maksimize etmek durumundadırlar. • Savaşlar genel anlamı ile çıkar çatışmaları sonucunda güvenlik ve güç için yapılırlar. Savaşlar devlet siyasetinin bir uzantısı durumundadırlar.

17. Realizm Güvenlik Anlayışı • Realizm, uluslararası ilişkilerde insana ve özelliklerine büyük önem verir. • Realizme göre insan, çıkarcı, menfaatçi, hırslı, güç tutkunu, kısacası kötüdür. • İnsan doğasına dayandırılan realizm, devletlerin dış politikasını belirleyen ana unsurun tıpkı insanlarda olduğu gibi, diğerlerine hakim olma arzusu olduğunu iddia eder.

18. Realizm Güvenlik Anlayışı • Uluslararası politika güç için sürekli bir çatışma içerisindedir. • Anarşi ortamı içerisinde amaç; güç toplamak ve gücü ulusal çıkarlar çerçevesinde kullanmaktır. • Bu maksatla askeri gücü önemli bir etken olarak görmektedirler. Sağlıktan ticarete ve endüstriye kadar her şey askeri gücün elde edilmesi içindir.

19. Realizm Güvenlik Anlayışı • Realizme göre önemli olan, mutlak güç değil göreceli güçtür. Bu noktada egemen bir devletin gücü, ancak başkaları ile kıyaslandığında ortaya çıkar. • Bu anarşik yapıda devlet askeri gücüne güvenmek ve onu yeterli düzeyde tutmak zorundadır. • Ekonomik konular askeri konulara göre ulusal güvenliği daha az ilgilendirmektedir. • Moral ve ahlaki davranışlara güvenilmemelidir.

20. Realizm Güvenlik Anlayışı • Uluslararası sistemin doğasını çatışmacı bir içerikle tanımlayan realizme göre, sistemin devamlılığı ise ancak güç dengesinin devletlerin kuşatıcı üst kimliği olmasıyla mümkündür. • Güç dengesi, aslında devletlerin kendileri için bir tehdit olmamaları için, diğer devletlerin gücünü kontrol altında tutmaya çalışmasıdır ki, askeri ittifaklar kurmak bu anlamda önemli bir argümandır.

21. Realizm Güvenlik Anlayışı • Sürekli bir güvensizlik ortamı • Güvende olmama hali • ArnoldWolfers: «Güvenlik; kazanılan değerlere yönelik bir tehdidin olmaması hali» • Realist Güvenlik Algısı: «güç-tehdit-güvensizlik» • Çünkü aktörler, kazandıkları değerleri koruma adına güçlü olmak zorundadırlar

22. Realizm Güvenlik Anlayışı • «Devletler gerekli ulusal güce sahip olabilmek için sürekli askeri hazırlık içinde bulunmalıdırlar» • Makyavel “Bir prens için barış zamanı savaşa hazırlanmak için geçen süredir” «Bir prensin savaşa hazırlanmaktan başka işi olmamalıdır.» • Platon “Çoğu kişinin barış dediği şey sadece laftan ibarettir. Gerçekte ise her şehir devlet, doğası gereği, daima tüm diğer şehir devletlerle ilan edilmemiş bir harbin içindedir.”

23. Realizm Güvenlik Anlayışı • Morgenthau’ya göre uluslararası sistem anarşik bir yapıda seyretmektedir. Geleneksel güvenlik anlayışı savaş ve barışa endeksli bu doğrultuda güçler dengesini esas alan bir anlayış içerisindedir. • Bu doğrultuda güçlü ekonomiler ve açık pazarlar anarşik ortamda güçlünün kendini daha da güvende hissetmesi açısından önemli köşe tasları olmaktadır.

24. Realizm Güvenlik Anlayışı • Realist bakış açısı çatışmaları ve savaşları güvenlik çalışmalarının en temel kavramları olarak görür. • Güvenliği en basit ifadesi ile devletlerin silahlı bir tehdidi bertaraf edebilme gücü olarak tanımlarlar. • Bu noktada devletin güvenliği aynı zamanda bireyin güvenliği olarak düşünülür.

25. Realizm Güvenlik Anlayışı • Güvenlik demek askeri açıdan güçlü olmak demektir. Üst otoritesiz ve anarşik olan yapı ve bu ortamda yaşamaya mahkûm devletler ister istemez güvensizlik yaratmaya yatkındırlar. • Devletler kendilerinden güçsüz devletlerle çok iyi anlaşabilirken kendilerine eşit güçteki devletle her zaman gerilmeye müsait bir ilişki içinde olurlar.

26. Realizm Güvenlik Anlayışı • Bunun sebebi de devletlerin kendileri kadar güçlü olan devletleri her zaman potansiyel bir tehdit olarak görmeleridir. • Güvensizliğin hâkim olduğu bu ortamda devletler sürekli “güvenlik ikilemi” yaşarlar ve “güç dengesi” peşinde koşarlar. • Güvenlik ikilemi ve güçler dengesi uluslararası ilişkiler açısından çok önemli iki kavramdır.

27. Realizm Güvenlik Anlayışı • Güvenlik ikilemi bir devletin kendi güvenliğini arttırmak için yaptığı girişimlerin istemeden diğer devlet için tehdit oluşturması durumudur. • Bunun en önemli sebebi, bir devlet güvenliği için savunma hamlesi yaparken diğer devlet bunu potansiyel bir tehlike olarak algılamaktadır. İste bu durum güvenlik ikilemi olarak adlandırılmaktadır.

28. Realizm Güvenlik Anlayışı • Güçler dengesi ise mevcut durumu korumak ya da yıkmak amacı ile devletlerin giriştikleri güç mücadelesine verilen genel addır. • Devletlerin uluslararası arenadaki yerlerini korumak ya da daha da güçlendirmek amaçlı giriştiği dengeleme politikasıdır. • Bu politikanın en önemli pratiği savaşlardır. • Realizme göre, kalıcı bir güçler dengesi imkânsıza yakındır ve değişen teknoloji ve imkânlar doğrultusunda güçler dengesi sürekli değişme potansiyeli olan bir olgudur.

29. Realizm Güvenlik Anlayışı • Realistler uluslararası işbirliğinin etkin bir sistem yaratmayacağını iddia etmektedirler. • Realistlere göre her devlet eşittir, sistem bu denkliğe göre işler ve hiçbir aktör diğerlerine bir şey dikte edemez. • Realist görüş içinde de iki farklı yaklaşım söz konusudur: Defansif (Savunucu) Realizm Ofansif (Saldırgan) Realizm

30. Realizm Güvenlik Anlayışı • Defansif (Savunucu) Realizm: Yapılanma tehdit algısı üzerindedir. • Sistemi dengede tutan, aktörlerin birbirini ne kadar tehdit olarak algıladıklarına bağlıdır. • Her aktör diğerlerinin gücünü yok etmeye değil, olası tehditlere karşı önlem almaya sarf etmektedir. • Ofansif (Saldırgan) Realizm: Temel amaç aktörün gücünü sürekli artırmasıdır. Tehdit algısı bir kenara bırakılmıştır.

31. Realizm Güvenlik Anlayışı • Realistler, uluslararasıilişkilerineredeysetamamiyleulus-devletlerarasındakigüçveçıkarmücadelesiolarakgördüklerindendolayı, uluslararasıhukukveörgütlerinetkisivemümkünolanuluslararasıişbirliğininçapıkonularındapek iyimser değillerdir. • Bir realist içinbütünülkelerinnihaihedefidüşmanveanarşikortamdagüvenliğinisağlamaktır.

32. Realizm Güvenlik Anlayışı • Bu nedenlebütünpolitikalarıulusalgüvenliğisağlayacakgüçhesaplarıylabelirlenir. Durumlarındanmemnunolandevletlerdışpolitikalarındastatükoyukorumayaçalışırlarken, memnunolmayanlariseyayılmacıdışpolitikaizlerIer. • Politikanın gerçeklerinebağlıolarakittifaklaryapılırvebozulur, dostluklarkurulurveyaeskidostlarreddedilebilir.

33. Neo-Realizmim Güvenlik Anlayışı • Uluslararası ortamın anarşik, rekabetçi ve çatışmacı yapısını kabul etmekle birlikte, devletlerarası işbirliği sürecini de tamamen reddetmemektedir. (StephanWalt) • Uluslararası aktörlerin davranış ve güvenliklerini belirleyen yapı uluslararası sistemdir. • Neo Realizm, klasik olandan farklı olarak ulus devlet yapılarının güvenliği ile birlikte uluslararası sistemin güvenliğini de göz önünde bulundurarak güvenlik halkasını genişletmiştir.

34. Neo-Realizmim Güvenlik Anlayışı • Neo Realistler askeri-stratejik konuların yanına ekonomik konuları da eklemişlerdir. • Ekonominin uluslararası ilişkilerin belirleyicilerinden biri olduğunu kabul ederler.

35. Neo-Realizmim Güvenlik Anlayışı • Yapı olarak tanımlanan sistemin devletlerin dış politikası üzerinde sınırlayıcı ve belirleyici etkisi üzerinde durması, • uluslararası politikada davranışsal düzenlilikler olduğunu varsayması, • dış politikalardaki benzerliklere dikkat çekmesi, • bilim felsefesinin ilkelerini önemsemesi, • tarihçi bir yaklaşım yerine yapısalcı bir yaklaşım benimsemesi ve • anarşi kavramına yüklediği anlam bakımından Neo Realizm klasik realizmden farklılık gösterir.

36. Neo-Realizmim Güvenlik Anlayışı • Realistler uluslararası politikayı kabaca devletlerarası bir etkileşim süreci olarak görür. • Neo Realistler devletlerarası etkileşime bakarken yapısal nedenleri ve birim düzeyindeki nedenleri ayrı ele alır. • Realist düşünce sadece sonuca bakarak bunun devletlerin etkileşiminin bir ürünü ya da doğal sonucu olarak değerlendirir. • Neo Realistlerde sebep-sonuç, amaç-araç ayrı değerlendirilir.

37. Neo-Realizmim Güvenlik Anlayışı • Uluslararası politikanın temel aktörünün devlet olarak görülmesi, • devletlerin üniter yapılar olarak değerlendirilmesi, • devletlerin ve devlet adamlarının rasyonel davrandıklarının varsayılması ve • devletlerin bencil ve kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden birimler olarak kabul edilmesi, hem klasik realizmin hem de neo-realizmin ortak varsayımları ve özellikleridir.

38. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Savaş doğal değil, yıkıcılığından ötürü faydasızdır. • Savaş kaçınılmaz ya da önlenemez değildir. • Savaşların önlenmesi için gizli diplomasi önlenmelidir. • Çatışma yanlış algılamalardan kaynaklanır. • Salt çıkar ve güvenlik kavramları üzerine kurgulanmış sistemler savaş riskini artırır • NormanAngel: ‘Savaşta galip gelenler bile büyük zarara uğrarlar’

39. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Savaşinsan doğasından değil toplumdaki çarpıklıklardan kaynaklanır. • Mantık verasyonelhareketdünyayı iyi bir yer haline getirebilir • Barış ve işbirliği üzerinde durulmaktadır. • Uluslar arası işbirliğini sürekli kılacak devletlerarası teşkilatlar kurulmalıdır. • Uluslar arası hukuk kuralları oluşturulmalıdır. • Devletlerin savaşma yetenekleri asgariye indirilmelidir.

40. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Devletlerarası problemleri çözüme kavuşturabilecek bir yargı sistemi kurulmalıdır. • İktisadi İlişkiler geliştirilmelidir. • Birey-Toplum ilişkisi kapsamında çıkarların uyumu sağlanmalıdır. • Sosyolojik Liberalizm- Ortak değerler, kimlik, işbirliği savaş ihtimalini ortadan kaldırır. • Kurumsal Liberalizm- Devletlerin uluslararası örgütler kanalıyla kurdukları bağlantı, ortaya çıkan rejimdir. • Cumhuriyetçi Liberalizm- Demokratik Ülkeler ve Barış (Demokratik Barış Kuramı)

41. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Ortaklaşa (Kolektif) Güvenlik üzerinde durulmalıdır. • Çok taraflı araçlar içeren daha geniş katılım sağlanmalıdır. • Çıkar ve güvenlik kavramları açıklanmalı ve çözümlenmelidir. • Uluslararası niteliği olan, herkesçe kanıksanmış, ortak çıkarları ve ortak değerlerinin farkında, bir dizi ortak kurala bağlı bir toplum. • İyi için Kötü’ye karşı anlayışı. • İşbirliği odaklı Güvenlik. • Birey-Devlet ve Sistem Güvenliği.

42. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Liberal kuramlar bireyin güvenlik ve özgürlüğünün korunmasında temel oyuncu olarak devleti ele almaktadırlar. • Liberal kuramcılar realistlerin aksine uluslararası ilişkileri “sıfır toplamlı oyun” yerine “mutlak kazanç” modeliyle açıklamaktadır. Buna göre devletler çatışma yerine işbirliğine yöneldiklerinde daha fazla kazanç elde edeceklerdir. • Liberallere göre uluslararası hukuk norm ve kurallarının tesisiyle kolektif güvenliğin sağlanması olasıdır.

43. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Liberal kuramlar kapsamında aşağıdaki kuramların güvenlik anlayışları ele alınmaktadır: • İşlevselcilik ve Yeni İşlevselcilik • Çoğulculuk (Plüralizm) • Ulusaşırıcılık (Transnasyonalizm)

44. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı İşlevselcilik güvenlik çalışmalarını bütünleşme ekseninde ele alırken aşağıdaki argümanları ortaya koymaktadır: • Siyasal kaygı gütmeyen işlevsel uluslararası örgütler ön plana çıkarılmalıdır. • Ulus-devletler belli işlevlere sahip uluslararası kurumlara yetki devrinde bulunmalıdır.

45. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı İşlevselci Kuramın Güvenlik Anlayışı: • Teknik konular siyasi amaçların önünde yer almalıdır. • Bir alanda işlevsel amaçlı kurulan örgütlenme zamanla genişleyerek başka alanlara da yayılmalıdır. • Devletler uluslararası kurumlar aracılığıyla işbirliği ve uzlaşı içerisinde hareket etmelidirler.

46. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Yeni işlevselcilik spillovermodelini ortaya koymaktadır. • Bu modele göre oyuncuların ekonomik ve teknik alanlarda meydana getirdikleri ortaklıklar süreç içerisinde kültürel ve siyasi bir nitelik kazanacaktır. • Spillover modelinde oyuncuların karşılıklı güvenlik sorunsalına çözüm oluşturmak ve çoğulcu bir güvenlik topluluğu yaratmak amaçlanmaktadır.

47. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Çoğulcu ve ulusaşırıcı kuramlar uluslararası ilişkiler disiplinin ana sorunsallarına çoğulcu bir anlayışla yaklaşmakta ve analiz düzeyi olarak küresel sistemi ele almaktadır. • İki kuram da realizmin devlet merkezli ve uluslararası sistemi amaçlamakta tek yönlü yaklaşımlarını eleştirmektedir. • Bu kuramcılar uluslararası sistemin yapısının karmaşıklığından hareketle güvenlik kavramını çeşitlendirmek gerektiğini savunmaktadırlar.

48. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Çoğulcu yaklaşımlar küreselleşme süreciyle birlikte uluslararası sistem bünyesinde güvenlikle ilişkilendirilebilecek sorunların salt devletler arasında uzlaşı ve işbirliğiyle çözülemeyeceğini vurgulamaktadır. • Uluslararası güvenlik sorunlarında Devlet dışı aktörlerin etkinliği artmaktadır. • Devletler üniter yani yekpare değildirler. • Kararlar çeşitli aktörler arasında rekabet ve uzlaşma süreci sonunda alınmaktadır.

49. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Çoğulcular aynı zamanda güvenlik kavramının salt askeri temellere ve dayandırılamayacağını bu bağlamda ekonomik, ticari, mali, kültürel, çevresel, bilimsel ve teknolojik unsurların da günümüz güvenlik paradigmasının ayrılmaz bir parçası olduğunu savunmaktadırlar. • Enerji, Eğitim, sağlık, göç konuları güvenlik kavramına dahil olmuştur.

50. Liberal Kuramların Güvenlik Anlayışı • Joseph Nye’in“sert güç” (hard power) ve “yumuşak güç” (softpower) tipolojileri güvenlik kavramının çoğulcu bir anlayışla ele alınmasının somut bir göstergesidir. • Sert güç bileşenleri askeri, ekonomik ve siyasi alanları kapsarken; yumuşak gücü daha çok sosyo kültürel değerler ve siyasi-demokratik kurumlar oluşturmaktadır.