ON EGIN ZERNOLAKO JARRAITZAILE GUZTIOI!!JEJE

1. ON EGIN ZERNOLAKO JARRAITZAILE GUZTIOI!!JEJE MUNDUKO JANARIAK

2. Munduko elikagaiak

3. Oinarrizko elikagaiak

4. Proteinak Lipidoak Karbohidratoak

5. Dieta orekatua

6. Dieta orekatua • Gosari orekatua al da? • Zer gertatutako litzateke ogirik jango ez bagenu? • Eta ogiaren ordez 75 g txurro jango bagenitu? eguneroko jan behar duguna.

7. Ogia Karbohidratoek (ogiak, oreak, patatak, arrozak, lekaleek... hamaikatxo elikagaik dituzte elementuok) gizendu egiten gaituztela eta nutrizio alorretik baliorik ez dutela sinestearren, eskas kontsumitzen ditugu; areago, hainbat osasun-erakundek aholkaturiko gutxieneko kopuruetatik oso-oso azpitik gabiltza oraino. Elikagai horiek zeinahi dieta orekatutan funtsezkoak dira eta ia-ia eguneko otordu guztietan kontsumitu behar ditugu. Bizitzeko premiazkoa dugun energiaren erdia edo, karbohidrato ugari duten elikagaietatik atera behar dugu. Irin, ur eta gatzez (ez beti, gatzik gabea ere badago eta) bakarrik osatua, ogiak dituen osagaietatik bakar batek ere ez du zerikusirik "mendebaldeko patologiak" (obesitatea, diabetesa, gaitz kardiobaskularrak, etab.) nozitzeko arriskua larritzearekin.

8. Gosaria Gure egungo elikadurak duen funtsezko arazoetako bat, otorduak egunean zehar oso gaizki banatuak egitea da, gizarte "garatuetako" bizimodu azkarregiak agindua, gehienetan. Gosaria egun osoko janaririk garrantzizkoenetako bat den arren elikabideaz egin diren hainbat inkestatan agertzen den bezala, goizeko lehenbiziko janaldian ez dugu behar bezainbeste elikagai (kalorien ikuspegitik zein hazkurri hutsarenetik) hartzen. Tradizio modernoan, janari arina izan da gosaria gure artean. Duela hamarkada batzuk, jaikitzean laborariek lanean hasi aurretik zer edo zer hartzen zuten eta, ondoren, "gosari txiki" bataiatu zen hari esker, organismoak eskatzen zuena betetzen zen goiz partean: hestekiek, gaztak, ogiak, arrautzek eta alkoholdun edariren batek (ardoa edo uxuala, esaterako) osatzen zuten bazkari bitarteko hark. Egun, aitzitik, kafea, fruta zukua edo gailetatxoren bat hartutakoan gosaldu egin duela uste du jende askok, hori elikabide orekatutik aski urruti baldin badago ere. Era berean, goiz partean ez da hamarretakorik egiten, laneko ordutegi zorrotzak aginduta, maiz. Beraz, ia erabat bazterrean ahantzita utzi dugun gosari horixe bihurtzen zaigu egun luzeari buru egiteko lagun, depositua bete glukosa arituko bagara.

9. Denetik ezin denean jan Indizea • Diabetesa • Laktosarekiko intolerantzia • Alergia oboalbuminari • Zeliakia

10. Diabetesa a) Gure gorputza milioika zelulez osotuta dago eta bizirik jarraitzeko energia behar dabe. Hartzen dogun janaria, digestio aparatuan glukosa izeneko azukre bihurtzen da. Hortik odolera pasatu eta azkenean zelulen barrura sartzen da energia emanez. Azkeneko hau gertatu ahal izateko baldintza bi bete behar dira: zelulek sarbide nahiko, eta egoera onean, edukitzea eta sarbide horiek zabaltzeko gai den sustantzia bat egotea (intsulina). Hauetako baldintza bat betetzen ez denean azukrea ezin da sartu zeluletara eta pilatzen da odolean. Orduantxe esaten da Diabetes gaixotasuna agertu dela. Diabetesa ez da kontagiosoa baina bai kronikoa, hau da, ez dela inoiz osatzen.

11. Gaur egungo populazioa garai hartakoaren ondorengoa da, eta, beraz, ez da arraroa laktosa digeritzeko ahalmenik ez duten pertsona helduak topatzea. Esnea hartzen badute, laktosa digeritu ezinik geratzen dira, ondoezik. Sintoma arruntenak sabeleko mina, haizeak, botagura eta diarrea dira, besteak beste. Baina duela 9.000-8.000 urte, gizakiak abereak etxekotu zituen. Orduan, gizon-emakumeek eskura zuten esnea, eta abantaila bihurtu zen elikagai hori digeritzeko gai izatea. Hortaz, mutazioren bati esker esnea digeritzeko ahalmena zutenen alde laktosarekiko intolerantzia

13. Alergia Oboluminari Haurretan elikagairik alergenikoenetako bat da arrautza. Zuringoan dagoen albumina izeneko proteina da alergia sortarazteko ahalmen handienekoa. Dena den, arrautzaren kontrako erreakzioak zuringoak, gorringoak edo biek batera sortaraz ditzakete. Alergiarik nozitzekotan dietatik arrautza eta arrautzaz eginikoak erabat kendu behar dira.

14. Zeliakia Glutena onartzen ez duen organismoa da zeliakoa eta zeliakia, berriz, gaixotasun kroniko aski arrunta. Kontua da zeliakoaren hesteek glutena (laboreetan eta, beraz, irinean dagoen proteinetako bat) ez dutela ongi asimilatzen. Espainiako Zeliakoen Elkarteen Federazioaren (FACE) arabera, sortzen den 200-300 haurrerako bakar batek nozitzen du patologia hori eta Espainian digestio-prozesu kronikorik hedatuena den arren, infradiagnostikatua dago: lau paziente zeliakotik batek baino gutxiagok omen daki gaitza nozitzen duela. Zeliakoek ezin dezakete hartu gari-, garagar-, olo-, zekale- edo malta-irina duen elikagairik, glutendun elikagaiak hartzeak elikagaien mantenugaiak xurgatu eta organismora pasatzen dituzten heste-biloan lesio progresiboa eragiten dietelako. Glutenak bilo hori kaltetzen duenez, zeliakoak okerreko nutrizioa du eta, hortaz, hainbat gaixotasun pairatzen ditu. Ondorioak benetan larriak izan daitezke: minbiziak edo krisi zeliakoak.