تکنیکهای ایمنی آنالیز مقدماتی خطر PHA ( Preliminary Hazard Analysis )

1. تکنیکهای ایمنی آنالیز مقدماتی خطر PHA ( Preliminary Hazard Analysis )

2. مقدمه : • تکنیک آنالیز مقدماتی خطر PHA ( Preliminary Hazard Analysis ) برای اولین بار در اوایل دهد 50 میلادی در ایالت متحده آمریکا برای آنالیز ایمنی موشکهای با پیش برنده مایع بکار گرفته شد . روش توسط صنایع هوانوردی این کشور بصورت قانونمند درآمده و بوسیله شرکت بوئینگ تحت نام فعلی نامگذاری شد . پس از این کاربرد این تکنیک به صنایع مختلف منجمله صنایع شیمیائی ، هسته ای و غیره گسترش یافت . • آنالیز مقدماتی خطر یک روش آنالیز نیمه کمی است که به منظور اهداف زیر صورت می پذیرد : • شناسایی خطرات بالقوه و رویدادهای اتفاقی که ممکن است به بروز حادثه ای منجر شود . • رده بندی رویدادهای شناسایی شده بر حسب ریسک آنها • تعیین کنترلهای لازم برای خطرات و شناسایی اقدامات اصلاحی این تکنیک ممکن است به شیوه های مختلفی اجزا گردد که ماهیت هر کدام تفاوتهایی با همدیگر خواهد داشت . بعضی از انواع این روش عبارتند از : • رده بندی سریع خطرات (RRR) • شناسایی خطر (HAZID)

3. آنالیز مقدماتی خطر ترجیحاً یک آنالیز اولیه ایمنی بر روی سیستم ، محصول یا سازمان بوده و اهداف عمده آن عبارتند از : • شناسایی عناصر ، شرایط خطرناک و علل آن • شناسایی اثرات این عناصر و شرایط خطرناک بر روی زیرسیستمها ، سیستم و کل پروژه • طبقه بندی سطح شدت هر کدام از عناصر و شرایط خطرناک • شناسایی اقدامات اصلاحی برای حذف عناصر و شرایط خطرناک یا به حداقل رساندن اثرات آنها • داده های بدست آمده از PHA یک ورودی مفید و موثر برای سایر فعالیتهای ایمنی در راستای شناسایی موارد زیر به شمار می رود : • مناطق بالقوه مشکل آفرین مرتبط با بخشهای سخت افزاری ، نرم افزاری یا فصل مشترک آنها • الزامات دستورالعملی یا طراحی ایمنی • الویت بندی فعالیتهای ایمنی • موارد نیازمند به تست ، آنالیزهای بیشتر یا مطالعات توازن با توجه به موارد فوق می توان گفت PHA یک آنالیز ایمنی سیستماتیک است که برای شناسایی مناطق ایمنی بحرانی جهت ارزیابی خطرات مهم و شناسایی الزامات طراحی ایمنی سیستم مورد استفاده واقع می شود.

4. با انجام این مطالعات لیستی از خطرات غیر قابل چشم پوشی و یک ارزیابی از ریسکهای باقیمانده پس از اعمال اقدامات پیشگیرانه فراهم می شود . این فهرست شامل ارزیابی کیفی و نه کمی از ریسک می باشد که اغلب به صورت لیست جدول بندی شده از اقدامات پیشگیرانه با تعریف کیفی میزان اثربخشی قابل پیش بینی ارائه می گردد . همچنین می توان گفت که آنالیز مقدماتی خطر یک روش برای آنالیز ایمنی سیستمها به شمار می رود که در ارزیابی و مستندسازی ریسک خطرات سیستمهای جدید و یا تغییر یافته کاربرد دارد . بنابراین می توان گفت که PHA به مفهوم آنالیز و ازریابی خطرات معمول در سیستم و ارائه پیشنهاداتی در راستای کنترل آنها می باشند . لازم به ذکر است PHA باید بصورت مداوم مورد تجدید نظر قرار گرفته و در طول چرخه عمر پروژه مورد بازبینی واقع می شود .

5. لیست مقدماتی خطر PHLPreliminary Hazard List) ) یک روش مقدماتی شناسایی خطرات موجود مرتبط با طراحی سیستم است که با استفاده از ابزارهایی نظری چک لیستها ، ماتریس خطر ، توصیف و تشریح تجهیزات ، گزارش حوادث و رویدادها ، بررسی سوابق مشاغل مشابه ، مروز گزارشات قبلی و موارد نظیر آن به شناسایی خطرات اقدام می کند . پس از بررسی کلیه اطلاعات موجود می توان اقدام به تهیه لیست مقدماتی خطر کرد . یک PHL خوب را می توان برای تشکیل پایه و اساسی برای اجرای یک مطالعه PHA بیش از پیش گسترش داد .

6. فرآیند اجرای PHA • شاید اجرای PHA یکی از مهمترین آنالیزها در جریان ارزیابی ایمنی سیستمها باشد زیرا این مطالعه معمولاً اولین تلاش جدی برای تشخیص و تعیین خطرات یک سیستم جدید و در بعضی موارد سیستم های تغییر یافته است که می توان به عنوان پایه ای برای کنترل خطرات تلقی شود که همین امر مستلزم انجام مطالعات کاملتر و با استفاده از تکنیکهای دقیق تر مورد استفاده زیر سیستم و آنالیز سیستم می باشد . • اطلاعات مورد نیاز برای آنالیز مقدماتی خطر می تواند شامل موارد زیر باشد هر چند که این گفته نبایستی محدودیتی در استفاده از سایر اطلاعات در دسترس بنماید : • پیکره بندی ، نقشه ها ، سناریوها ، مشخصه ها و آنالیزها ی سیستمهای واقعی یا پیشنهادی • آنالیزهای خطرات انجام شده • اطلاعات حوادث • تجربیات سیستمهای مشابه • نتایج مطالعات توازن (Trade Studies) • منظور و هدف از تولید محصول و کارکرد آن • محیطی که محصول در آنجا مورد استفاده قرار خواهد گرفت • تجهیزات و سخت افزارهایی که همراه با محصول به کار گرفته می شوند . • معیارهای عملیاتی برای مصرف کننده نهایی محصول • مهمترین ابزار مورد استفاده در انجام آنالیز مقدماتی خطر چک لیستهای خطر است که در آنها انواع خطرات معمول در سیستم ها خلاصه شده است .

7. ساده ترین دستورالعمل انجام PHA شامل مراحل زیر می باشد : • 1- شناسایی منابع با ارزش برای محافظت پرسنل ، تسهیلات ، تجهیزات ، بهره وری و ... • 2- تعریف سطوح ریسک قابل قبول و گستره مورد ارزیابی ، لازم است مفروضاتی نظیر اینکه ارزیابی در مرحله ساخت یا طراحی سیستم اعمال می شود یا اینکه اقدامات پیشگیرانه اجرا شده اند در نظرگرفته شود . • 3- شناسایی و تائید خطرات سیستم . لازم به ذکر است خطر به عنوان فعالیت یا وضعیتی تعریف می شود که ضرر یا صدمه بالقوه ای برای هدف ایجاد می کند . • 4- ارزیابی احتمال و شدت بدترین مورد قابل درک برای هر خطر و هدف. • 5- ارزیابی ریسک خطرات شناسایی شده با استفاده از ماتریس ارزیابی ریسک . • 6- طبقه بندی ریسکهای شناسایی شده از نظر قابل قبول یا غیر قابل قبول بودن و توسعه اقدامات پیشگیرنده در صورت قابل قبول نبودن آنها . • 7- بکارگیری اقدامات کنترلی با توجه به اولویت بندی زیر : • طراحی ایمن • سیستمهای ایمنی اکتیو • وسایل ایمنی انفعالی • وسایل هشدار دهنده • دستورالعملها و آموزش • 8- ارزیابی مجدد ریسک پس از اجرای اقدامات پیشگیرانه • 9- تعیین اینکه آیا اقدامات پیشگیرانه خطرات جدیدی را ایجاد می کنند ؟ کارآیی سیستم را پایین می آورند ؟ اگر خطرات اضافه شده یا کاهش کارآیی غیر قابل قبول باشد ، لازم خواهد بود اقدامات پیشگیرانه جدیدی وضع شده و ریسک مجدداً مورد ارزیابی قرار گیرد .

8. اجرای مطالعه PHA همانند سایر تکنیکها با مزایا و محدودیتهایی همراه است که مهمترین آنها عبارتند از : • مزایا : • گزارشی از خطرات مهم سیستم و ریسکهای متناظر آنها فراهم می کند . • یک ارزیابی منطقی از نقاط ضعف سیستم درزمان مناسبی که اجازه کاهش ریسک در طراحی وجود دارد ارائه میدهد • یک تشریح و یک بازنگری نسبتاً سریع از مهمترین ریسکهای مربوط به سیستم فراهم می کند . محدودیتها : • PHA قادر به ارزیابی خطرات ترکیبی یا نحوه بروز خطای همزمان نمی باشد بنابراین ممکن است یک نتیجه گیری غلط به صورت قبول ریسک کل سیستم به دلیل قابل قبول بودن ریسک خطر تک تک عناصر گرفته شود . • اگر اهداف یا فازهای عملیاتی نامناسب یا ناکافی انتخاب شود ارزیابی دچار خطا خواهد شد از طرف دیگر اگر اهداف یا فازهای زیادی انتخاب شود ، سطح فعالیتها گسترده و هزینه بر خواهد شد .

9. نمونه ای از چک لیست ارزیابی خطر • 1- الکتریکی • برق گرفتگی • سوختگی • گرم شدن بیش از حد • شعله ور کردن مواد قابل احتراق • 2- مکانیکی • لبه های تیز • تجهیزات گردنده • تجهیزاتی با حرکت رفت و برگشتی • 3- فشار پنوماتیکی و هیدرولیکی • فشار بیش از حد • ترکیدن لوله ها • دریچه های اطمینان درست نصب نشده • تنظیم نامناسب دریچه های تخلیه • پس زنی • 4- شتاب و ثقل • ضربه • سقوط اشیاء • 5- دماهای بالا یا پائین • منابع حرارتی • سوختگی ناشی از سطوح سرد و گرم • تخلیه فشار • 6- آتش سوزی • سوخت • منابع شعله • اکسید کننده ها • 7- تشعشات • یونیزان • آلفا • بتا • گاما • اشعه ایکس • نوترون

10. غیر یونیزان • لیزر • مادون قرمز • ماوراء بنفش • مایکروویو • 8- فیزیولوژیکی • دماهای بسیار بالا یا پائین • گرد و غبارات و بوهای اذیت کننده • فشارهای بالا • خستگی • صدا • ارتعاش • جهش زا • خفگی آور • 9- فاکتورهای انسانی و ارگونومی • خطای انسانی • عمل ناخواسته • عمل دیر یا زود • نقص در عمل • خستگی • درخشندگی • 10- فازهای ماموریت • حمل و نقل • تحویل • نصب • کالیبراسیون • کنترل

11. پایان