T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI

1. T.CSELÇUK ÜNİVERSİTESİFEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI MODERN ÜRETİM SİSTEMLERİ DERSİ DEĞER AKIŞI HARiTALANDIRMA (VALUE STREAM MAPPING) Öğr. Ü. : Yrd. Doç. Yakup Kara Hazırlayanlar : Sezgi Akdeniz Seda Hezer Konya 2008

2. İÇİNDEKİLER • 1.YALIN ÜRETİM • 2.DEĞER AKIŞI • 3.DEĞER AKIŞI YÖNETİMİ4.DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMA 4.1 Değer Akışı Haritalandırmanın Adımları 4.1.1 Bir Ürün Ailesinin Seçilmesi 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi 4.1.3 Gelecek Durum Haritasının Çizilmesi 4.1.4 Faaliyet Planının Hazırlanması • 5.HiDROLiK KAPAK AKISINA DEGER AKISI HARTALANDIRMA UYGULAMASI 5.1 Ürün Ailesinin Seçimi 5.2 Sistem Tanımı: Hidrolik Kapak Deger Akısı 5.3. Mevcut Durum Analizi 5.4 Gelecek Durumun Tasarımı • 6. SONUÇ VE DEGERLENDiRME

3. 1.Yalın Üretim • Yalın Üretim, Tam Zamanında Üretim ya da Stoksuz Üretim olarak da bilinen Toyota üretim sisteminin temel felsefesi, üretim ortamındaki her türlü israfın ortadan kaldırılarak, maliyetlerin düşürülmesi ve kalitenin yükseltilmesi ile işletmeye rekabet üstünlüğü sağlayacak çıktıların elde edilmesidir. Bu ifadedeki israflar sadece üretimdeki fiziksel israfları değil, bununla birlikte yönetimle ilgili bütün israfları da kapsamaktadır.

5. 2.DEĞER AKIŞI Değer akışı her bir ürün için esas olan ana akışlar boyunca bir ürünü meydana getirmek için ihtiyaç duyulan, katma değer yaratan ve yaratmayan faaliyetlerin bütünüdür. Her ürün için geçerli olan ana akışlar şunlardır: Hammaddeden müşteriye üretim akışı, Kavramdan kuruluma tasarım akışı (ürün geliştirme süreci)

6. 3.DEĞER AKIŞI YÖNETİMİ Değer akışı yönetimi, sistematik veri toplama ve analizi aracılığıyla, yalın başlangıçları planlama ve birleştirme sürecidir.

7. 3.DEĞER AKIŞI YÖNETİMİDeğer Akışı Yönetimi Şunları İçerir; • İnsanları, yalın araçları, metrikleri ve raporlama ihtiyaçlarını, yalın işletmeye ulaşmak için birleştirir. • Yalının desteklenmesini sağlar. • Herkesin yalın kavram hakkındaki anlayışları anlamalarını ve sürekli iyileştirilmelerini sağlar. • Atölyede, kontrol edilmiş süreç akışını olası kılar. • Gerçek bir yalın tasarımı ve uygulama planı üretir. • Sürecin düzgün akışını gerçekleştirmek için bir yalın koordinatöre ihtiyaç duyulur.

8. 3.DEĞER AKIŞI YÖNETİMİDeğer Akışı Yönetimi şunları içermez; • Sadece kaizen takımları kurmak ve sonucunu beklemek • Malzeme ve bilgi akışını göstermek için sadece değer akışını haritalamak • Kendi kendini yönlendiren iş takımları yaratmak ve sonucunu beklemek • İyileşme koordinatörlerini veya yalın koordinatörleri saptamak ve onlara iyileştirmeleri için sorumluluk vermek

9. Scrap Manufacturing Process Kaizen Lightning Burst Outside Source/ Customer Buffer or Safety Stock Manual Information Flow Data Box Electronic Information Flow I Inventory Production Kanban Truck Shipment o o o Withdrawal Kanban Finished Goods to Customer Signal Kanban Push Arrow Kanban Post Supermarket 4.DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMA • Değer akışı haritalandırma, ürünün geçtiği değer akışı boyunca oluşan malzeme ve bilgi akışının görülmesine ve anlaşılmasına yardımcı olan bir kağıt kalem tekniğidir.

10. 4.DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMA • Değer akışı haritalandırma ile anlatılmak istenen çok basit bir şeydir; müşteriden tedarikçiye ürünün üretim yolu izlenmeli, malzeme ve bilgi akışında yer alan her prosesi dikkatli bir şekilde sembollerle çizilmeli daha sonra bir dizi kritik anahtar soru sorarak akışın nasıl akması gerektiğini gösteren gelecek durum haritası çizilmelidir.

11. 4.DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMADeğer akışı gerekliliği şöyle ifade edilebilir; • Üretimdeki tek bir prosesten, montaj, kaynak, vb., daha fazla görülmesine yardım eder. Akış görülebilir. • İsrafların daha fazlasını görmenizi sağlar. Haritalandırma, değer akışı yollarındaki israf kaynaklarını görmenize de yardımcı olur. İSRAF

12. 4.DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMADeğer akışı gerekliliği şöyle ifade edilebilir; • Üretim prosesleri ile ilgili ortak bir konuşma dilinin oluşmasını sağlar. • Akışla ilgili kararlar görünür olduğu için üzerinde tartışılabilir. Aksi takdirde, sahada alınan bir çok kararlar ve detaylar hatalı olabilir. • Yalın kavramlar ile teknikleri birbirine bağlıdır. • Uygulama planı için temel oluşturur. Değer akışı haritaları, “kapıdan – kapıya” bütün akışın nasıl işleyeceğinin tasarlanmasına yardım ederek –birçok yalınlaşma çalışmasında eksik olan parça budur-, yalın uygulama için birer plan oluştururlar. • Bilgi ve malzeme akışları arasındaki ilişkiyi gösterir.başka hiçbirşey bunu yapamaz. • Katma değer yaratmayan adımlar, temin süresi, katedilen mesafe, stok seviyesi gibi sayısal değerler üreten bir çok nicel teknikten ve yerleşim planları hazırlamaktan daha faydalıdır.

13. 4.DEĞER AKIŞI HARİTALANDIRMA • Değer akışı haritalandırma ilk önce Toyota Üretim Sistemi uygulamacıları tarafından yalın sistemleri kurma aşamasında mevcut, gelecek ve ideal durumların tanımlanması için kullanılmıştır.

14. b u r a d a n b a ş l a y ı n start here 4.1 Değer Akışı Haritalandırmanın Adımları • Ürün ailesinin seçilmesi • Mevcut durumun çizilmesi • Gelecek durumun tasarlanması • Faaliyet planının hazırlanması Değer akışı haritalandırmanın temel adımlarıdır.

15. Şekil – 1 Değer akışı haritalandırma adımları

16. 4.1.1 Bir Ürün Ailesinin Seçilmesi • Müşterilerin bir fabrikada üretilen tüm ürünlerle değil, kendi spesifik ürünleriyle ilgilenmeleri nedeniyle haritalandırma için tek bir ürün ailesi üzerinde odaklanılması gerekmektedir. Küçük ve tek ürünlü bir fabrika olmadıkça, bütün ürün akışlarının tek bir haritada gösterilmesi oldukça karmaşık olmaktadır.

17. 4.1.1 Bir Ürün Ailesinin Seçilmesi • Değer akışı haritalandırma, tek bir ürün ailesi için, fabrika içinde kapıdan-kapıya, proses adımları(malzeme ve bilgi) boyunca yürümek ve onları çizmek demektir.

18. 4.1.1 Bir Ürün Ailesinin Seçilmesi • Bir ürün ailesi, benzer proses adımlarından geçen ve özellikle üretimin son aşamalarındaki proseslerde ortak ekipman kullanan ürünler grubudur. • Seçtiğimiz ürün ailesinin ne olduğu • Ürün ailesi içinde kaç tane farklı bitmiş parça numarası olduğunu • Müşteri tarafından ne kadar ve ne sıklıkta istendiği açıkça yazılmalıdır.

19. Tablo -1 Bir ürün ailesi seçilme örneği

20. 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi • Yalın düşüncede ifade edildiği gibi, herhangi bir iyileştirme çalışmasına başlamanın en kritik noktası, ürünün müşteri tarafından algılanan değerinin açık bir şekilde tanımlanmasıdır. Aksi takdirde, değer akışını, müşterinin istediğinden farklı bir şey sunacak şekilde iyileştirme riskine sahip olunur. Bu nedenle haritalandırma müşteri istekleri ile başlar.

21. 4.1.2 Mevcut Durum Haritası ÇizimiMevcut durum haritasının çizimi için şu adımlarından yararlanılır; • Müşteriyi, Tedarikçiyi ve Üretim Kontrolü temsil eden ikonların çizilmesi • Müşteri ikonun altına bir bilgi kutusu çizilmesi • Nakliye ve parça kabul verilerinin girilmesi • Tüm operasyonların çizilmesi • Proses özelliklerinin girilmesi • Bilgi akışlarının gösterilmesi

23. Şekil – 3Zaman Ekseni Sembol Tipleri 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi

24. 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi • C/T (Cycle Time): Çevrim Süresi • C/O(Changeover):Kalıp Değiştirme Süresi • Uptime : Makine Kullanım Oranı • EPE (Every part every):Üretim Parti Büyüklüğü • Operatör Sayısı • Ürün Çeşitliliği Sayısı • Ambalaj / Kasa Büyüklüğü • Çalışma süresi (molalar hariç) • Hurda oranı

25. 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi • Çevrim Süresi(C/T) • Bir proses tarafından parça veya ürün tamamlanma sıklığıdır. Ayrıca, bir operatörün bir çevrim içinde üstlendiği iş elemanlarını yerine getirmesi için geçen süresi olarak da ifade edilebilir.

26. 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi • Katma Değer Süresi (VA Time) • Müşteri parasını ödemeye istekli olduğu şekilde ürünü dönüştüren iş elemanlarını süresidir.

27. 4.1.2 Mevcut Durum Haritası Çizimi • Akış Süresi(L/T) • Bir parçanın, bir proseste veya değer akışında başlangıçtan hareketi boyunca geçen süredir. İşaretli bir parça başlangıçtan bitişe doğru hareket ederken zamanın ölçülmesidir.

28. Tablo – 2Değer Akışı Haritalandırma Sembolleri

29. Tablo – 3 Değer Akışı Haritalandırma Sembolleri

30. Tablo – 4 Değer Akışı Haritalandırma Sembolleri

31. Tablo – 5 Değer Akışı Haritalandırma Sembolleri

32. Tablo – 6 Değer Akışı Haritalandırma Sembolleri

33. Tablo – 7 Değer Akışı Haritalandırma Sembolleri

34. 4.1.3 Gelecek Durum Haritasının Çizilmesi • Şu ana kadar gerçekleştirilen işlemlerle mevcut durum haritası kurulmuş durumdadır. Bir sonraki adım gelecek durumu tasarlamaktır. • Gelecek durum haritasındaki ikonların pozisyonları mevcut durum haritasındaki gibi çizilir.

35. Şekil – 4 Gelecek Durum Haritası Örneği

36. 4.1.4 Faaliyet Planının Hazırlanması • Faaliyet planı, mevcut durumdan tasarlanan yeni duruma geçisin nasıl, ne zaman ve kimler tarafından gerçeklestirilecegini açıklar. Gelecek durum ile ilgili planlar hayata geçirildikçe belirli bir zaman içerisinde yeni bir mevcut duruma dönüsecektir ve böylece yeni bir gelecek durum haritası çıkartılarak haritalandırma prosesi tekrarlanacaktır. Diger bir deyisle deger akısı sürecinde bir “sürekli iyilestirme” saglanmaktadır.

37. 5.HiDROLiK KAPAK AKIŞINA DEĞER AKIŞI HARiTALANDIRMA UYGULAMASI • Uygulamanın yapılmıs oldugu UZEL Makine A.S, üretim hacmi açısından dünyanın en büyük 10 traktör üreticisinden birisi olmasının yanı sıra, dizel motor üretimi ve otomotiv sistemleri sektörlerinde de lider bir kurulustur.

38. 5.HiDROLiK KAPAK AKIŞINA DEĞER AKIŞI HARiTALANDIRMA UYGULAMASI • Firma, müsterilerinin beklentilerine daha iyi cevap verecek farklı çözümler üretmeye devam ederken aynı zamanda ürün ve hizmetlerinin uluslararası yetkinlik ve kalite standartlarını karsılayacak düzeyde olması konusunda da son derece hassastır. Bu nedenle, müsteri memnuniyetini saglamak ve düsük maliyetli üretimi gerçeklestirmek için firmada yalın üretime geçisi hedefleyen bir proje baslatılmıstır. UZEL Makine A.S tarafından üretilen hidrolik kapak ürün ailesine iliskin deger akıs sürecinin iyilestirilmesi için gerçeklestirilen deger akıs haritalandırılması çalısması sunulmustur. UZEL Makine’nin yıllık ortalama üretim miktarı 17000 traktörün %18’i ihraç edilmektedir.

39. 5.1 Ürün Ailesinin Seçimi • UZEL A.S.’de baslatılan yalın üretim projesi kapsamında daha önce yapılan çalısmada “çamurluk komplesi ürün ailesi” için deger akısı haritalandırma uygulanmıs ve bu ürün ailesine ait deger akıs süreci üzerinde yapılacak iyilestirmeler yöneticilere sunulmustur • İkinci asamada ise, hidrolik kapak üretim hattı üzerindeki aksaklıkların traktör son montaj hattını olumsuz yönde etkilemesi nedeni ile yöneticiler ile yapılan toplantılar sonucunda bu hat için deger akısı haritalandırma uygulanmasına karar verilmistir. • Uzel makinede otuzbir çesit hidrolik kapak ve her traktörde bir adet hidrolik kapak bulunmaktadır. Hidrolik kapağın hammaddeleri pik döküm ve sifero dökümdür.

40. Burada gösterilen hidrolikkapaklar, traktör arkasına baglanan ekipmanlara (pulluk, ilaçlama ve tırmık, vb.) hareket veren üç nokta askı sistemli mekanizmalardır.

41. 5.2 Sistem Tanımı: Hidrolik Kapak Değer Akışı • UZEL A.S., hidrolik kapaklar için üç tedarikçi ile çalısmakta ve tedarikçilerini A ve B olmak üzere iki kategoriye ayırmaktadır. A kategorisindeki tedarikçilerden dökülmüs olarak tedarik edilen hidrolik kapaklar, hiçbir kontrolden geçirilmeden üretim hattına veya ambara alınmakta, B kategorisinden gelenler ise ilk önce tesellüm ambarına giris yapmaktadır.

42. 5.2 Sistem Tanımı: Hidrolik Kapak Değer Akışı • Haritalandırma çalısmasında ele alınan tedarikçi firma, en büyük tedarikçi konumunda olması, haftalık olarak küçük partiler halinde teslimat yapılmasına karsın malzeme kalitesinde ve miktarında daha fazla sorun yasanması dolayısıyla B kategorisindedir. bu nedenle gelen her parti teste tabi tutulmaktadır.

43. 5.2 Sistem Tanımı: Hidrolik Kapak Değer Akışı Yarı mamul ambarından iki CNC tezgahının bulundugu talaslı imalat prosesine gönderilen hidrolik kapaklar üzerinde sırayla, • Yüzeylerin kaba islenmesi, • Merkezleme (pim) deliklerinin islenmesi, • Baglantı yüzeylerinin islenmesi, • Deliklerin delinmesi, • Kılavuz çekimi, • Hassas çapların borlanması (hassas çap isleme) operasyonları gerçeklestirilmektedir.

44. 5.3 Mevcut Durum Analizi • Üretime iliskin veriler toplanırken stok tespit edilen alanlarda tek tek sayım yapma ve bu sayımı dogrulayarak olası hataları engellemek amacıyla SAP R/3’de stok takip ekranlarından sayım bilgilerini teyid etme olmak üzere iki yöntem izlenmistir. • Toplanan bilgiler ısıgında hidrolik kapak ürün ailesi için mevcut durum şekildeki gibi haritalanmıştır.

45. Şekil - 5Hidrolik Kapak Ürün Ailesi Mevcut Durum Haritası

46. 5.3. Mevcut Durum Analizi • Hidrolik kapak mevcut durum haritası, ana tedarikçiden malzeme tedariki ile hidrolik kapak komplesinin UZEL’in son montaj hattına teslimi arasında hidrolik kapakların kapıdan kapıya akısı ile sınırlandırılmıstır. • Lojistik departmanı, SAP R/3 ERP paketini kullanmakta ve siparisleri “lk Gelen Önce - İGÖ” kuralına göre islemektedir. İmalat proseslerine haftalık ve/veya aylık çizelge ve sevkiyata günlük çizelge göndermektedir. Hem bayilerden aylık olarak hem de son montaj hattından gelen siparisler doğrultusunda ana tedarikçiye iki aylık tahmini şiparişleri ve üç haftalık kesinleşmiş şiparişleri göndermektedir. • Döküm hidrolik kapaklar, tedarikçiden haftada bir alınmaktadır. Parçalar, hidrolik kapak hattında girdi muayenesi, talaslı imalat, pas önleyici kaplama ve ön montaj olmak üzere dört proses boyunca ve 40 birimlik tasıma partileri ile itme sistemine göre akmaktadır.

47. Şekil – 5 Mevcut Durum Haritası • Ön montaj prosesi günde tek vardiya ve 10 operatörle çalısmaktadır ve bir hidrolik kapak komplesi için çevrim süresi 30 dakikadır. Analiz sırasında prosesin önünde 684 hidrolik kapagın biriktigi ve bes hidrolik kapak komplesinin de son montaja gönderilmek üzere bekledigi gözlenmistir.

48. Şekil – 5 Mevcut Durum Haritası • Kaplama prosesi ise bir vardiyada tek operatörle ve günde iki vardiya olarak çalısmaktadır. Bu proses, diger ürünlerin ortak kullanımındadır. Kaplama prosesinin çevrim süresi 4 dakikadır.

49. Şekil – 5 Mevcut Durum Haritası • Kaplama prosesinin önünde toplam 40 hidrolik kapagın biriktigi gözlenmistir. Talaslı imalat prosesinde tüm makinaların kullanım oranları % 90’dır ve her makina önünde bir operatör çalısmaktadır.

50. Şekil – 5 Mevcut Durum Haritası • Talaşlı imalat prosesindeki iki CNC tezgahında üç çesit operasyon gerçeklestirilmektedir. Prosesin toplam çevrim süresi 34 dakikadır. • Prosesin önünde toplam 770 birimlik envanter biriktigi gözlenmistir. Talaslı imalatprosesinde tüm operatörler ve makinalar günde iki vardiya çalısmaktadır.