Ofiara przestępstwa typologie

1. Ofiara przestępstwa typologie

2. Typologie i typy ofiar Typy ogólne (wg Hansa von Hentiga) Ludzie młodzi i starzy Kobiety Niedorozwinięci psychicznie lub z zaburzeniami psychicznymi Ociężali umysłowo Imigranci i członkowie mniejszości Typy „psychologiczne” (wg Hansa von Hentiga) Depresyjne Żądne zysku i zachłanne Lubieżne i rozpustne Terroryzujące otoczenie Samotne Uwikłane w szczególnie trudne sytuacje 3. Niektóre z powyższych typów von Hentigujmował terminem „ofiary – przestępcy”(to np. ci terroryzujący otoczenie, umawiający się na tzw. ustawki/pojedynki)

3. Typy ofiar Inne obejmował terminem „ofiary potencjalnej” Podobnego pojęcia-„Urodzona ofiara”–używali Henri Ellenberger, Ezzat Fattah (lata 50. i 60.) - ze wzgl. na cechy biologiczne, fizjologiczne, społeczne, psychologiczne, moralne „Ofiara uciążliwa” (można ją kojarzyć z ofiarą – przestępcą, choć niekoniecznie; to osoba nadmiernie się z czymś narzucająca, „nie dająca żyć”, np. szantażysta; sprawca nie widzi innego sposobu na pozbycie się problemu, jak wyeliminowanie osobnika) „Ofiara niewygodna” (to z kolei osoba krzyżująca lub mogąca pokrzyżować czyjeś plany: świadek czy współsprawca przestępstwa, wspólnik w interesach, małżonek nie godzący się na rozwód itp.)

4. Ofiara a proces wiktymizacji Ofiara może sprzyjać wiktymizacji, jak i utrudniać ten proces. A zatem: Zachowanie ofiary jest jedną ze zmiennych niezależnych determinujących decyzję sprawcy „Rozpoznanie”tej zmiennej pozwala zapobiegać wiktymizacji „Udział” ofiaryw przestępstwie może wpłynąć na decyzje o kompensowaniu strat poniesionych przez ofiarę Zachowanie ofiary(przed, w trakcie, po popełnieniu przestępstwa) może też wpływać na karę wymierzaną sprawcy

5. Typy ofiar wg Benjamina Mendelsohna Ofiara niewinna (np. oczekujący na przystanku samochodowym, poszkodowany w wyniku wjechania w ten przystanek pirata drogowego, nieraz pijanego…) Ofiara własnej ignorancji (osoby wyzywająco się zachowujące, ubierające, przebywające w „niebezpiecznych” miejscach, przechadzające się po zmroku); Pyt.: czy można uznać za taką ofiarę policjanta zasztyletowanego na przystanku tramwajowym w Warszawie? Ofiara winna w takim stopniu, jak sprawca (np. ci, którzy idą na „ustawki”; a niektórzy z poprzedniej kategorii?) Ofiara bardziej winna niż sprawca (np. awanturnik na zabawie, dyskotece, inicjujący bójki, sytuacje konfliktowe) Ofiara wyłącznie winna przestępstwa (np. pirat drogowy)

6. Typy ofiar wg Stephena Schafera osoby, które nie pozostają w żadnym związku ze sprawcą,a sprawca wykorzystuje jedynie okazję, osoby, które ze sprawcą łączą stosunkiwspółuzależnienia, np. rodzinne (przemoc domowa), osoby prowokujące,które swoim ubiorem, zachowaniem, niefrasobliwością przyczyniają się do przestępstwa, ofiary przyspieszające,często inicjatorzy zdarzeń przestępczych, osoby słabe biologiczniez uwagi na wiek, płeć, zdrowie, ofiary słabe społecznie,które traktowane są jako mniej wartościowe (łatwiej je poświęcić lub „nie żal” im dołożyć) ofiary samowiktymizacji(to osoby, które uprzednio były sprawcami przestępstwa i doświadczają naznaczenia; także osoby naiwne, żądne łatwych zysków – zob. tombak), ofiary polityczne - cierpią z rąk oponentów politycznych.

7. Kobiety i homoseksualiści jako ofiary • W przypadku przemocy domowej, gwałtu, molestowania i napastowania seksualnego - dominują jako ofiary kobiety, jako sprawcy - mężczyźni (przewaga fizyczna i społeczna). • Np. do początku lat 90.brytyjskie prawo nie uznawało gwałtu małżeńskiego (argumentacja patriarchalna – wychodząc za mąż kobieta godzi się być powolną mężowi) • Być może pod wpływem zmiany regulacji, w latach 90. w WB wzrosła liczba zgłoszonych policji przypadków gwałtów, których sprawcami byli członkowie rodziny, partnerzy (gwałty „partnerskie”) lub przyjaciele, nowi znajomi („koleżeńskie”) • Panuje opinia, że z natury słabsze fizyczniekobietynie powinny dodatkowo prowokować, nie powinny „kusić losu” • Podobnie podchodzi się do homoseksualistów. „Trudno – są, to są, ale niech się z tym nie obnoszą, nie prowokują” 7

8. Fazy i rodzaje wiktymizacji Wiktymizacja pierwotna: stawanie się ofiarą w wyniku przestępstwa/doznanie szkody (materialnej, fizycznej, psychicznej) Wiktymizacja bezpośrednia (dotyczy ofiary przestępstwa) Wiktymizacja pośrednia(dotyczy osób bliskich ofiary oraz osób pokrzywdzonych w sytuacji zagrożenia przestępstwem lub zapobiegania mu) Wiktymizacja wtórna: doznanie dodatkowych (nowych) szkód, krzywd w wyniku reakcji społecznej (niezinstytucjonalizowanej, ale też zinstytucjonalizowanej – organa ścigania, uwaga na media i ich „zdolność” wiktymizacji!!!)

9. Rola ofiary w inicjowaniu postępowania karnego: Ok. 3/4 postępowańprzygotowawczych to skutek obywatelskich zawiadomień o przestępstwie (głównie zawiadomień od ofiar) Uwaga– ofiary zgłaszają jednak jedynie ok. 1/3 przypadków przestępstw!!! W przypadku przestępstw przeciwko osobie motywami zgłoszenia są: chęć ujrzenia sprawcy w roli ukaranego oraz chęć zapobiegnięcia powtórzeniu przestępstwa W przypadku przestępstw przeciwko mieniu motywami są: uzyskanie odszkodowania, rekompensaty Uwaga: Wiedza na temat udziału przestępstw zgłoszonych w rzeczywistej liczbie przestępstw pozwala szacować rozmiary przestępczości nieujawnionej (czyli tę ciemną liczbę przestępstw – zob. też pomiar wiktymizacji) Ofiara a wymiar sprawiedliwości

10. Zmienne zwiększające i zmniejszające ryzyko wiktymizacji (badania w 14 krajach) Stopień ryzyka wiktymogennego zwiększają: wiek poniżej 30. roku życia wysoki status społeczno-ekonomiczny miejsce zamieszkania – duże miasto (powyżej 100 tys.) „wyjściowy” styl życia przynależność do grup mniejszościowych Stopień ryzyka wiktymogennego zmniejszają: wiek powyżej 55 lat niski status społeczno-ekonomiczny zamieszkiwanie w małym mieście domatorski styl życia

11. Strach przed przestępczością Strach to reakcja(konglomerat różnych myśli, odczuć i zachowań) na obiektywne, rozpoznawalne, zewnętrzne zagrożenie. Jest to zatem konstrukcja składająca się z trzech składników. Pierwszy z nich to: emocjonalny, którego wskaźnikami są: subiektywne poczucie bezpieczeństwa (jak bezpiecznie czujesz się tu i tu, czy jest miejsce w twojej miejscowości, gdzie nie czujesz się bezpiecznie itp.) strach przed wiktymizacją (czy obawiasz się, że staniesz się ofiarą przestępstwa takiego lub innego...)

12. Strach przed przestępczością b. składnik behawioralny, którego wskaźnikiem są: środki ostrożności stosowane przez jednostkę w celu uniknięcia wiktymizacji: * środki obronne (np. instalowanie dodatkowych zabezpieczeń w domu, obejściu; pyt.: jakie urządzenia spośród wymienionych i w jakiej liczbie posiadasz w swoim domu/mieszkaniu) * środki uchylania się (unikanie określonych miejsc, sytuacji, kontaktów ocenianych jako niebezpieczne; pyt.: czy zdarza ci się i jak często wracać piechotą po zmierzchu do domu bądź przebywać tu lub tam)

13. Strach przed przestępczością c. składnik kognitywny, którego wskaźnikami są: ocena rozwoju przestępczości(czy masz odczucie/sądzisz, że problem przestępczości w twojej okolicy w ostatnich kilku latach..., w ciągu najbliższych kilku lat...) ocena ryzyka (prawdopodobieństwa) wiktymizacji (czy uważasz, że w ciągu najbliższych X miesięcy możesz stać się ofiarą takiego lub innego przestępstwa...) Uwaga: Ocena ryzyka wiktymizacji to coś innego niż strach przed nią; strach ma wielkie oczy...