KOOPERATİFÇİLİK NEDİR?, BAZI TANIMLAMALAR VE ORGANİZASYON YAPISI

1. KOOPERATİFÇİLİK NEDİR?, BAZI TANIMLAMALAR VE ORGANİZASYON YAPISI Prof.Dr.Murat YERCAN E.Ü.Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

2. Ders İçeriği 1)Kooperatifçilik nedir? Kooperatifçiliği anlatan önemli bir tanım 2)Kooperatifçiliğin doğuşu ve gelişimi 3)Neden Kooperatifçilik? -Tarımın örgütlenmeyi gerektiren özellikleri 4)Bir kooperatifin amaçları nelerdir? 5)Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel özellikleri 6)Bir örgütlenmeyi kooperatif yapan ilkeler 7)Kooperatif ile kậr amacı güden bir şirket arasındaki farklar 8)Tarımda görülen kooperatif tipleri 9)Türk Tarımında Örgüt Modelleri 10)Türk Tarımında Kooperatifler

3. 1)Kooperatifçilik nedir? • Kooperatifçilik = İşbirliği yapma • Kooperatifçilikte işbirliği; devlet yardımı olmaksızın tarafsız ve adil ilkelerle üretim, pazarlama, zararlardan korunma veya diğer hizmetlerin sağlanması için kişilerin oluşturdukları birleşmelerdir. Burada önemli olan konular; *Şahısların gönüllü birleşmesi, *zararlardan korunma, *devlet yardımının mutlaka gerekli şart olmaması, *tüm faaliyetlerde tarafsızlık ilkesinin ön planda olmasıdır.

4. Kooperatifin önemli bir tanımı • Oluşan faydaların kullanım esasına göre paylaşıldığı, ortağın mülkiyetinde ve ortağın kontrolünde olan bir işletmecilik türüdür. Burada öne çıkan özellikler şunlardır; *Ortaklar kooperatifin sahibidir. *Ortaklar onu kontrol eder ve yönetir *Kooperatifi kullanan ortaklar onun faydalarından yararlanır.

5. 2.Kooperatifçiliğin Doğuşu ve Gelişimi • İlk kooperatifçilik 1800 lü yıllarda İngilterede görülmüştür. Rochdale kasabasında kurulan bu kooperatif bugünkü modern kooperatifçiliğin temelini oluşturmuştur. Bu kurulan ilk kooperatif ortaklarının gıda ve diğer tüketim malları ihtiyacını karşılayan bir TÜKETİM kooperatifidir. • Aynı yıllarda da Fransa’da süt üreticileri bir araya gelerek bir süt üretimi ve pazarlama kooperatifi kurmuşlardır. • Almanya’da ise esnaf ve zanaatkarlar bir araya gelerek bir kredi kooperatifi kurmuşlardır. • Dolayısı ile bu tür organizasyonlar sanayii devrimi ve rönesansı yaşamış olan batı avrupa ülkelerinde ilk kez görülmeye başlamış ve daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır.

6. 3.Tarımın Kooperatifçiliği gerektiren özellikleri • 1)Tarım üreticisinin geliri genelde diğer kesimlere göre oldukça düşüktür. • 2)Tarım üreticisi genelde küçük parsellerde üretim yapar ve ortalama arazi genişliği bir aileyi geçindirecek düzeyde değildir • 3)Tarım kesiminde aile nüfusu fazladır ve tüm aile fertleri tarım işletmesinde çalışır. • 4)Bir çok tarım üreticisi bireysel davranışları ile zaten kendileri aleyhine olan Pazar koşullarını daha da çekilmez hale sokarlar • 5)Gelişmekte olan ülkelerde tarımda sermaye birikimi düşüktür. Makineleşme azdır. Bu da verimi olumsuz etkilemektedir. • 6)Gelişmekte olan ülkelerin tarımında alt yapı eksiklikleri tarımın hergeçen gün daha kötü ekonomik koşullar içine sürüklenmesine neden olur. • 7)Tarım dışındaki kesimlerde örgütlenme ve birlikte hareket daha iyi organize olmuştur. • 8)Daha birçok ekonomik nitelikli özellik, tarımda birlikte hareket etmeyi gerektirir(Doğaya bağımlılık, arz-talep esnekliklerinin düşüklüğü, vs)

7. 4.Kooperatifin Amaçları • Ekonomik Nitelikli Amaçlar Sosyal Nitelikli Amaçlar -Sermaye birikimi sağlamak -Ortakları için en iyi fiyata ulaşmak -Ortaklara en yüksek geri ödemeyi Yani risturn ödemesini sağlamak -Piyasada istikrar ve piyasa barışını Sağlamak -En yüksek ciroya(satış geliri) ulaşmak -Sermayenin tabana yayılmasına Katkıda bulunmak -Ortaklarına kendi-kendine yönetme Yeteneği(katılımcılık) sağlamak -İşgücüne istihdam imkanı yaratmak

8. 5.Kooperatifin Organizasyon Yapısı ve Temel Özellikleri Ortak İşletme Kooperatif İşletme Ortak İşletmede hedef maximum kậr dır Kooperatif işletmede ise maliyet fiyatına hizmettir.

9. Bu oluşumun temel özellikleri şunlardır; • 1) Kişiler topluluğudur ve ekonomik bir birimdir. Kesinlikle bir yardım kurumu değildir. • 2)Ortak-müşteri özdeşliği ve patron-müşteri özdeşliği söz konusudur. • 3)Geliştirme görevi vardır; ortaklarının daha rasyonel üretim ve tüketim koşullarının iyileştirilmesi,

10. 6.Bir Örgütlenmeyi Kooperatif yapan ilkeler • 1)Gönüllü ve açık üyelik • 2)Demokratik üye kontrolü • 3)Üyenin ekonomik katılımı • 4)Özerklik • 5)Eğitim ve bilginin geliştirilmesi • 6)Toplumsal özellik • 7)Kooperatifler arası işbirliği-entegrasyon

11. 7)Bir kooperatif ile kậr amacı güden bir firma arasındaki farklılıklar KOOPERATİFLERDE • ŞİRKETLERDE 1)Sermaye birliğidir, sermaye Önplandadır. 2)Temel amaç max. Kậrdır 3)Kontrol eldeki hisse oranına göredir. %50 den fazla hisseyi Elinde tutan firmayı yönetir. 4)Firmanın kậr düzeyi arttıkça Ortakların aldığı kậrda artar 5)Ortaklık sermaye oranına göre Kậrdan pay alınır 6)Bir kişi birden fazla hisse alabilir 1)Şahıs birliğidir. İnsan unsuru önplandadır. 2)Temel amaç maliyet fiyatına Hizmettir 3)Üyelik istisnalar dışında herkese Açıktır 4)Kontrol demokratiktir. Yönetim Gücü hisse ile ilgili değildir. 5)Ortak alış-veriş oranına göre kậr Dan pay alır. 6)Bir kişi bir hisse alır. Fazla hisse Genel kurul kararı ile belirlenir. Bunun üzerine çıkılması ortaklar için Mantıklı değildir.

12. 8. Tarımda görülen kooperatif tipleri • 1)Tarımsal Pazarlama Kooperatifleri; Ortağından ürünü alır, ya hiç işlemeden işleyici bir firmaya satar yada kendisi işleyerek tüketiciye ulaştırır. Kendisi işlerse ortağının kazancı daha çok olur. • 2)Tedarik Kooperatifleri; Ortağının ihtiyacı olan tarımsal girdileri onlara temin eden kooperatiflerdir. Bu girdileri ya üretici-sanayiciden temin ederek ortağına satar yada bunları kendi işletmesinde üreterek temin eder. Kendi üretirse kooperatif ortağı daha çok kazanır. • 3)Tarımsal Hizmet Kooperatifleri;Tarı üreticisine sulama suyu temin eder, suni tohumlama hizmeti verir, arazi tesfiye, drenaj hizmeti verir, tarım sigortası yapar. • Bu hizmetlerin hepsini birden yapan çok amaçlı kooperatiflerde vardır

13. TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Ziraat Odası Tarımsal Kooperatifler Köy. Hiz.Götürme Bir. Ve Sulama Birlikleri Çiftçi Birlik ve Dernekleri Kalkınma Vakıfları Üretici Birlikleri Sendikalar

14. 2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİSunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna gidilmiştir. • 2.1.Ekonomik Örgütlenme • 2.2.1.Kooperatifler • Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört) farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar; • a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri • Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır. Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK, KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve diğerleri.

15. b) Tarım Kredi Kooperatifleri;1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Kredi kaynaklarının çok büyük bir kısmını yabancı kaynaklar üzerine oturtmuş olan tarım kredi kooperatifleri, 2000 yılı itibariyle plasmanlarının sadece %12 sini kendi öz kaynaklarından karşılamıştır. Bu da, tarım kredi kooperatifçiliği için bir sorundur.

16. c) Genel Tarımsal KooperatiflerYukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1 Merkez birliği mevcuttur.

17. TÜRKİYEDE ÇİFTÇİNİN ÖRGÜTLENME DESENİ VE KOOPERATİF DIŞI ÖRGÜTLENME MODELLERİ Prof.Dr.Murat YERCAN

18. Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Tarım ve Köy İşl. Bak. Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme San. Ve Tic. Bak. ZiraatOdaları Tarımsal Kooperatifler *Sulama Birlikleri *Damızlık Yet. Birlikleri Çevre ve Orman Bak. Çiftçi Birlik ve Dernekleri Sendikalar Üretici Birlikleri TÜRKİYE TARIMININ ÖRGÜTLENME DESENİ

19. 1)TÜRKİYE’DE YETİŞTİRİCİ BİRLİKLERİ Ülkemizde şu anda dört(4) alanda örgütlenmiş damızlık yetiştirici birlikleri mevcuttur. Bunlar; Büyükbaş, Küçükbaş, Kanatlılar ve Arıcılık alanında faaliyet göstermektedirler. Bunlarda kendi aralarında örgütlenerek, merkez birliklerini kurmuşlardır.

20. Yetiştirici birliklerinin amaçları da çok üyelerinin mesleki ihtiyaçlarına dönük hizmetleri kapsamaktadır. Dernek zihniyeti ile kurulmuş olduklarını söylemek mümkündür. Ancak, ekonomik nitelikli bir çok konuda da faaliyet göstermeleri açısından yasal bir kısıtlama söz konusu değildir. Bu amaçları şu şekilde özetleyebiliriz; • Üyeleri arasında dayanışmayı sağlamak, • Üyelerinin mesleki eğitimlerini sağlamak, • Soy kütüğü faaliyetlerini yürütmek, • Üyelerine hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmeti vermek, • Ürünlerin satışı için her türlü tesisi kurma, kiralama ve işletmek, • Üyelerine mesleki alanda sigorta faaliyeti sunmak, • Üyelerinin kredi ihtiyaçlarını gidermek için kolaylıklar sağlamak şeklinde sıralanabilir.

21. 2)TÜRKİYE’DE ÜRETİCİ BİRLİKLERİ AB uyum yasaları doğrultusunda Tarım Bakanlığının zorlaması ile kurulmuş ve kurulmakta olan çiftçi örgütleridir. AB ortak tarım politikasının uygulanmasında Kullanılması düşünülen örgütlerdir. Devlet bu örgütleri kullanarak piyasa Mekanizmasına müdahale edecektir. Çiftçilere ödenecek destekler bu örgütler aracılığıyla yapılacaktır. Seçilmiş ürün veya ürün grupları bazında ve asgari ilçe düzeyinde kurulmaktadırlar. Meyvecilik konusunda 7 ürün grubunda, Sebzecilik Konusunda 3 ürün grubunda, Tarla bitkileri konusunda 7 ürün grubunda, Hayvancılık konusunda ise 7 ürün grubunda ve Organik ürün yetiştiricileri birliği Olarak kurulabilirler. Bitkisel ürün Birlikleri kurulacakları yerin toplam üretiminin en az %10 unu üyeleri ile sağlamalıdır. Hayvansal ürün birlikleri ise; Süt için en az yıllık 3600 ton pazarlanabilir süte, Kırmızı et için en az 320 ton ete, Yumurta için 16 milyon adet pazarlanabilir ürüne Sahip olması gerekir.

23. Üretici Birliklerinin Amaçları; *İlgili ürünle ilgili olarak piyasa araştırması yapmak, *Üyelerinin ürünlerine Pazar bulmak, *Üyelerine teknik bilgi desteği, yayım ve danışmanlık yapmak, *Ürünlerin tanıtımı ile ilgili faaliyetlerde bulunmak, *ürün depolama konusunda yardımcı olmak, *Ürünlere ilişkin ortak piyasa düzenlemelerini yürütmek, *Sözleşmeli üretim konusunda faaliyette bulunmak, gibi daha çok ürün ile ilgili üyelerine pazarlama kolaylığı üzerine yoğunlaşmış ve yine daha çok üyelerinin mesleki eğitimlerine yönelik hizmetler üstlenmiş bir yapısı söz konusudur.

24. TÜRK TARIMINDA ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİ Prof.Dr.Murat YERCAN Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Bornova-İzmir Murat.yercan@.ege.edu.tr

25. 1.GİRİŞ2.TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME 2.1.Kamu Örgütlenmesi 2.2.Üretici Örgütlenmesi 2.2.1.Ekonomik Örgütlenme 2.2.1.Mesleki Örgütlenme 2.3.Örgütlenme Sorunları3.AB’YE UYUM SÜRECİNDE ÖRGÜTLENMEYE İLİŞKİN YAPILMASI GEREKLİ İYİLEŞTİRMELER 3.1.Küreselleşme Süreci ve Örgütlenme İlişkileri 3.2.AB’de Örgütlenmenin Genel Çerçevesi 3.3.Türk Tarımında ve AB’de Örgütlenmenin Genel Hatları İle Karşılaştırılması 3.4.Yapılması Gerekli İyileştirmeler4.ÖZET VE SONUÇ

26. TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENME DESENİ TÜRK TARIMINDA ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ Kamu Örgütlenmesi Üretici Örgütlenmesi Mesleki Örgütlenme Ekonomik Örgütlenme Ziraat Odası Tarımsal Kooperatifler Köy. Hiz.Götürme Bir. Ve Sulama Birlikleri Çiftçi Birlik ve Dernekleri Kalkınma Vakıfları Üretici Birlikleri Sendikalar

27. 2.ÜRETİCİ ÖRGÜTLENMESİSunumda Üretici örgütlenmesi ve üretici örgütlenmesi içinde de ekonomik örgütlenme şekilleri daha detaylı bir şekilde ele alınarak, sonuçlarının karşılaştırılması yoluna gidilmiştir. • 2.1.Ekonomik Örgütlenme • 2.2.1.Kooperatifler • Ülkemizde Ekonomik örgütlenmenin içinde en büyük ağırlığı Kooperatifler çekmektedir. Bugün ülkemizde tarım kesiminde hizmet veren kooperatifler 4(dört) farklı yasa ile kurulup, yönetilmektedir. Bunlar; • a)Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri • Bu kooperatifler ülke tarımında büyük öneme sahip kooperatiflerdir. İşledikleri ürünler ülke ticaretinde son derece önemli ürünlerdir. Çoğu zamanda politikacılara hedef olmuş kooperatiflerimizdir. Şu anda 333 birim tarım satış kooperatifi 17 kooperatif üst birliğinde örgütlenmişlerdir. Birim kooperatiflere üye toplam 750 bin civarında çiftçi mevcuttur. Çalıştıkları ürünleri itibariyle birçoğu kendi sanayisini kurmuşlardır. Tarımsal Sanayinin güzel örneklerine sahiptirler. 2000 yılında çıkarılan 4572 sayılı kanun ile özerkliklerine kavuşmuşlardır. Ayrıca, bu kanun ile kendi şirketlerini kurma serbestisi de getirilmiştir. Bunlar kısaca; TARİŞ, FİSKOBİRLİK, ÇUKOBİRLİK, KOZABİRLİK, ANTBİRLİK, MARMARABİRLİK, GÜLBİRLİK, TRAKYABİRLİK ve diğerleri.

28. b) Tarım Kredi Kooperatifleri;1581 sayılı yasa ile kurulan tarım kredi kooperatifleri, günümüzde 2500 yaklaşan birim kooperatif ve 1,5 milyon çiftçi ortağı ile önemli kooperatiflerimizdendir. Bu kooperatifler 9(dokuz) bölge birliği ve merkez birliği şeklinde üst örgütlenmeye gitmişlerdir. Yaklaşık 27 bin köyde örgütlenmişlerdir. Ortaklarını borçlandırarak, nakdi ve ayni kredi vermektedir. Kredilerin çoğunu gereksinim duyulan girdiler bazında vermekte ve bu girdilerin bedeli kadar ortağını borçlandırmaktadır. Tarım alet ve makinaları, gübre, ilaç ve hatta bir çok tüketim mallarını ortaklarına temin etmektedir.

29. c) Genel Tarımsal KooperatiflerYukarıda saydığımız kooperatiflerin dışında kalan Pancar Kooperatifleri, Tarımsal kalkınma Kooperatifleri, Sulama kooperatifleri, Su ürünleri ve Yaş meyve sebze kooperatifleri’nin bulunduğu kooperatiflerdir. Bu kooperatifler 1163 sayılı Genel kooperatifler yasasına tabidirler. Bunlarla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ülkemizde tarımsal kalkınma kooperatiflerinin 2, sulama kooperatiflerinin de 1 Merkez birliği mevcuttur.

30. 2.2.2.Kalkınma VakıflarıÜlkemizde Vakıflar 903 sayılı yasaya göre kurulur ve yönetilirler. Ülkemizde birçok vakıf olmasına rağmen, bunların yaklaşık olarak on(10) kadarı tarımsal kalkınma vakıflarıdır. Bunlardan en önemlileri şunlardır; • Türkiye Kalkınma Vakfı; Özellikle süt inekçiliği, tavukçuluk, arıcılık gibi projeler uygulamaktadır. • Anadolu Kalkınma Vakfı; vakıf daha ziyade Van, Hakkari ve Erzurum illerinde faaliyet göstermektedir. Bu vakıf hayvancılık, el sanatları, meyve-sebze üretim projeleri uygulamaktadır.

31. 2.2.3.Köylere Hizmet Götürme Birlikleri - Sulama Birlikleri- Damızlık Sığır Yetiştirici BirlikleriBu organizasyonların kendine özgü bir yasası yoktur. Yasal gücünü mahalli idareler kanunu, köy kanunu gibi kanunlardan alırlar. Köylere hizmet götürme birliklerinin temel amacı kırsal kesimdeki alt yapı yetersizliklerini gidermek olmasına rağmen, tarımsal üretim ile ilgili bir çok alanda da faaliyette bulunmaktadırlar. Trakya bölgesinde bunların güzel örneklerine rastlamak mümkündür.Sulama birlikleri de DSİ nin sulama hizmetlerini devrettiği organizasyonlar olarak kurulmuşlardır. DSİ bugün sulama tesislerinin büyük bir bölümünü başta sulama birlikleri olmak üzere devretmiştir. Sulama Birlikleri de yasal gücünü mahalli idareler ve köy kanunlarından almaktadır.Her iki organizasyon modelinin de kendine özgü müstakil bir kanununun olmaması, farklı hukuksal sorunların çözümünü engellemektedir. Bu organizasyonlar, demokratik çitçi organizasyonları değillerdir. Bu oluşumlar tabanın tercihlerini yansıtmamaktadır.

32. Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birlikleri, Tarım Bakanlığı tarafından çıkarılmış bir yönetmelik uyarınca kurulmaktadırlar. • Temel amaçları, sığır yetiştiricilerinin kendi aralarında örgütlenerek üstün verimli hayvanlar yetiştirmelerini sağlamaktır. Bunu yaparken; soy kütüğü ve verim kayıtlarının tutulması, hayvan sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi, sigorta işlemlerinin yapılması, girdilerin sağlanması dır. • Köylere hizmet götürme ve sulama birliklerine nazaran nispeten daha demokratik ve bağımsız bir yapıları vardır. AB ülkelerindeki benzer organizasyonlarla eş değer fonksiyonlara sahiptirler.

33. 2.2.4.Üretici Birlikleri2004 yılının Haziran ayında çıkarılan 5200 sayılı kanun ve 2005 yılı başında çıkarılan yönetmelik ile Tarımsal Üretici Birliklerinin Kurulmasına izin verilmektedir. Bu birlikler ürün veya ürün grubu bazında ilçe düzeyinde kurulması öngörülen örgüt tipidir. Şu ana kadar kurulmuş bir üretici birliği mevcut değildir. Bu konuda çok büyük sıkıntılar mevcuttur. Bu tip bir örgütlenme modeli kooperatif-dernek arası bir örgütlenme modelini yaratmaktadır. Gerek kanunda ve gerekse de çıkarılan yeni yönetmelikte bu birliklerin kurulması ve çalışması ile ilgili çok fazla açık nokta ve yanıtlanması gerekli konu bulunmaktadır.AB deki üretici birlikleri dernek statüsünde çalışırlar ve başlıca görevleri; lobi faaliyetleri yürütmek, üyelerine danışmanlık hizmeti vermek, çiftçi kayıt sistemi ve veri tabanının hazırlanması, teknik ve ekonomik konularda üyelerine eğitim hizmeti vermek olarak sıralanabilir.Dernek statüsünde çalışacak olan Üretici Birliklerinin ‘dernekler kanunu’ göre ticaret yapması mümkün değildir. Oysa AB üretici örgütlerinin tanınma kriterleri içinde; üretici örgütünün ‘ürünlerin depolanması, paketlenmesi ve pazarlanması için teknik araçlar sağlamak’ zorunluluğu aranmaktadır. Ticaret yapması yasak olan bir organizasyonun bütün bunları nasıl gerçekleştireceği soru işaretidir. Ülkemizdeki birliklere kooperatiflerin bazı fonksiyonları da yüklenmiştir. Kooperatifçiliğin önündeki engeller aşılmadan ,Üretici Birliklerinin başarılı olabileceğini sanmıyorum.

34. Ülkemizdeki üretici organizasyonları AB Ortak Piyasa düzeni açısından incelendiğinde bazı ürün ve ürün grupları hariç bir çoğu için üretici organizasyonları hazırdır. Bunlar için yeni bir organizasyon modeli aramaya gerek yoktur.(TMO, TARİŞ, ÇUKOBİRLİK, TRAKYABİRLİK, MARMARABİRLİK, KOZABİRLİK, KARADENİZBİRLİK, FİSKOBİRLİK, Tütün Tarım satış Koop. Gibi).Ancak, diğer ürünler açısından(Pirinç, Patates, Meyve-Sebze, Hayvansal Ürünler) yeni organizasyon modelleri arama yerine, hukuki alt yapısı hazır olan kooperatif ve üst birliklerinin kuruluşunun teşfik edilmesinden başka yapılacak bir şey olduğunu sanmıyorum. Bu alanlarda da kooperatiflerin kurulmaları ve yaygınlaşması sağlanarak bu sorun çözümlenir di.Üretici Birlikleri ile yeni bir model arayışına girilmiştir. En azından, Bakanlık bundan sonraki süreçte yukarıda saydığım Birlikler kapsamına giren ürünler itibariyle Üretici Birliği Kurulmasına izin vermemesi gerekir.

35. 3.2.Çiftçi Birlik ve DernekleriBu organizasyonlar dernekler yasasına göre kurulan organizasyonlardır. Bölge ve ürün bazında kuruldukları gibi meslek adları ile de kurulmaktadırlar. Bunlardan en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz; Manisa Bağcılar Derneği, Ege Bölgesi Süt Hayvancılığı ve Süt Üreticileri Derneği, Ege Çiftçiler Derneği, Adana Çiftçiler Derneği, Muz Üreticileri Derneği(Muz-Der) gibi.Bu organizasyonlar daha çok teknik konularda üyelerine bilgi aktarımında bulunmak ve üyeleri arasında görüş-alışverişinde bulunmak ve mesleğin menfaatlerini korumak için kamu oyu oluşturma faaliyetlerinde bulunmak gibi görevler üstlenmektedirler.

36. 3.3.SendikalarÜlkemizde TÜRK-İŞ ve HAK-İŞ’e bağlı tarım ve orman işçileri sendikaları mevcuttur. Bunlar;TÜRK-İŞ HAK-İŞTarım-İş: 41046 üye Öz-Tarım İşOrman-İş: 75590 üye Tarım Orman İş Sen.: 18030 üyeAyrıca;Ege Bölgesinde çiftçi düzeyinde Tütün-Sen ve Üzüm-SenKaradeniz Bölgesinde Fındık-Sen sendikaları da mevcuttur.Bu sendikalar daha ziyade sözleşmeli tarım da sanayiciye taraf oluşturmada görev almak için kurulmuşlardır.

37. AVRUPA BİRLİĞİNDE KOOPERATİFÇİLİK HAREKETİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Prof.Dr.Murat YERCAN Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Bornova-İzmir murat.yercan@ege.edu.tr

38. 1.DÜNYA’DA VE AB’DE KOOPERATİFLERİN BAZI ÖNEMLİ EKONOMİK BAŞARILARI • Belçika’da eczane kooperatiflerinin ilaç piyasasındaki payı %19,5 dur. • Brazilya’da kooperatifler ülkenin toplam ulusal hasılasının %40 ını üretmektedirler. Tarım ürünleri ihracatının %6 sını gerçekleştirmektedir. • Kolombiya’da sağlık kooperatifleri nüfusun %16 sına sağlık hizmeti vermektedir. Kahve piyasasının %34 kooperatiflerin elindedir. • Danimarka’da tüketici kooperatifleri perakende pazarının %37 sine sahiptirler. • Finlandiya’da kooperatifler et ürünlerinin %74 ünden, süt ürünlerinin %96 sından, yumurta üretiminin %50 sinden, ormancılık ürünlerinin %34 ünden ve bankacılık sektöründeki toplam mevduatın %34 ünden sorumludurlar.

39. Fransada toplam mevduatın %60 na kooperatifler hakimdir. Toplam perakendeci firmaların %25’i kooperatifitir. • Macaristanda, kooperatifler ulusal gıda ve perakende satışlarının %14’üne sahiptirler. • Kenyada, kooperatifler ulusal gelirin %45’ini üretmişlerdir. Kahve piyasasının %70’ine, süt piyasasının %76 sına, pamuk piyasasının %95 ine sahiptirler. • Kore balıkçılık kooperatiflerinin Pazar payı %71 dir. • Yeni Zelanda da, kooperatifler ulusal gelirin %22 sini üretmektedirler. Kooperatifler süt piyasasının ve ihracatının %95 ine sahiptirler. Et piyasasının %70 ine, kimyasal gübre piyasasının %70 ine ve çiftlik girdilerinin %50 sini temin etmektedirler. • İngilterede turizm sektöründeki seyahat şirketlerinden en büyüğü bir kooperatiftir.

40. İstihdama Katkı • Kooperatifler tüm dünya çapında 100 milyondan fazla kişiye istihdam imkanı sağlamaktadırlar, • Kolombiyada, kooperatifler 109 000 kişiye iş imkanı sağlamakta ve 379 000 işçide işçi üretim kooperatiflerinde işçi-patron olarak çalışmaktadır. Kooperatifler sağlık sektörüne %23, ulaşım sektörüne %18, sanayi sektörüne %13, finans sektörüne %11, ve tarım sektörünede %9 oranında istihdam sağlamaktadırlar. • Fransada21 000 kooperatif 4 milyondan fazla iş imkanı sağlamaktadır. • Almanyada8106 kooperatif 440 000 kişiye istihdam sağlamaktadır. • Italyada70 400 kooperatif işletme 1 milyon kişiye istihdam sağlamaktadır.

41. AB’DE TARIMSAL ÖRGÜTLENMENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ COGECA COPA CEJA

42. COGECA (AB TARIMSAL KOOOPERATİFLER GENEL KOMİTESİ)AB bünyesinde kooperatiflerin üst birliğidir.Üye ülkelerden toplam 39 kooperatif üst kuruluşu üyesi vardır. Bu organizasyon kendi özel konularını, Avrupa Komisyonunda, Bakanlar Konseyinde, Avrupa Parlementosunda, Ekonomik ve Sosyal Komitede ve Bölgesel Komitede sunar ve tartışılmasını sağlar.COGECA, Kooperatifler ve tarım ile ilgili topluluk politikalarının geliştirilmesi ve hazırlanmasında taraf teşkil etmektedir.COGECA, Kooperatifler arası ilişkilerin geliştirilmesi faaliyetlerinde bulunmaktadır. İhracat ve ithalat yapan kooperatiflerin listesini hazırlamakta, 500 den fazla kooperatifin faaliyetlerinin istatistiklerini tutmakta, kooperatifçilik ile ilgili çalışmalar(vergilendirme, kooperatif hukuku, kooperatif eğitimi) yapmakta ve sempozyumlar düzenlemektedir.

43. COPA (AB TARIMSAL ORGANİZASYONLAR KOMİTESİ)25 ülkeden toplam 59 çiftçi örgütü üyesi mevcuttur. Bunların içinde ziraat odaları , sendikalar, çiftçi birlikleri ve hatta kooperatifler gibi bir çok çiftçi örgütü vardır.COPA, çok fonksiyonlu ve sürdürülebilir avrupa tarım modelinin geliştiricisi ve savunucusudur.COPA Avrupa komisyonunda temsil edilmektedir. COPA komisyon üyeleri ile OTP ve piyasa düzenleri ve yıllık ürün fiyatları konusunda tartışmalarda bulunmak üzere toplantılar yapar.

44. CEJA (AVRUPA GENÇ ÇİFTÇİLER KONSEYİ)Bünyesinde 22 ulusal organizasyon vardır. 1 milyona yakın genç çiftçiyi temsil etmektedir.CEJA Avrupa komisyonunun 24 tarımsal komitesine düzenli olarak katılmaktadır.CEJA; Avrupa’da kırsal alan ve tarımın geliştirilmesinde etkili olmak, Genç çiftçilerin koşullarını iyileştirmek, Genç çiftçiler arası iletişimi sağlamak, Genç çiftçilerin eğitimi ile ilgili çalışmak, Tarımın rolü konusunda toplumu bilgilendirmek

45. AB bir bütün olmasına rağmen tek tip bir örgütlenme deseni bulmak mümkün değildir. AB’de her ülkenin kendine özgü bir örgütlenme modeli mevcuttur. DANİMARKA

46. Danimarka’da çiftçi örgütlenmesinin gelişimi dört önemli çiftçi kuruluşunun incelenmesi ile açıklanabilir. • 1)Danimarka Çiftçi Birlikleri Federasyonu • Ülkemizdeki Ziraat Odaları ile eş değer kuruluşlardır. Amacı; Danimarka tarımının ekonomi içindeki önemini korumak ve teknik bilgi ve yönetimle tarımın gelişmesine katkıda bulunmaktır. Federasyon, diğer tarımsal kuruluşlarla birlikte parlementerlere tarım hakkında bilgi verir ve siyasi partilerle düzenli toplantılar yapmaktadırlar. • 2)Danimarka Çiftçi Aileleri Birlikleri • Bu organizasyon da Ülkemizdeki Ziraat Odalarının eşdeğeri olan bir modeldir. Amacı; Çiftçilerin genel menfaatlerini savunmak ve üyelerine ekonomik, sosyal, kültürel, teknik konularda yardımcı olmaktır.

47. 3)Danimarka Kooperatifleri Federasyonu1899 yılında kurulmuş bir organizasyondur. Federasyon 25 üye kuruluştan meydana gelmektedir. Bunların içinde Tarımsal işleme ve pazarlama kooperatifleri ile birlikte bankacılık, sigortacılık, balıkçılık alanlarında faaliyet gösteren bir çok şirket de federasyona üyedir. Amacı; üyelerinin her türlü girdilerini temin etmek ve ürünlerinin pazarlanmasını sağlamaktır. 4)Danimarka Tarım KonseyiBu konsey yukarıda sayılan organizasyonların üstünde olan bir oluşumdur. Danimarka tarımında yatırımlar, pazarlama, teknik ve ekonomik işbirliğinin sağlanması ve üyelerinin ortak çıkarlarının korunması konularında çalışmaktadır. Ülke tarım politikasının saptanması ve uygulanmasında konseyin büyük etkinliği bulunmaktadır.

48. FRANSAFransa’da çiftçi örgütlenmesi çok çeşitli ve geniş kapsamlıdır. Çiftçi örgütlenmesini genel olarak altı(6) ana grup altında toplamak mümkündür.

49. Ulusal Çiftçi Birlikleri FederasyonuBirçok çiftçi kuruluşunun birleşmesinden oluşmaktadır. Ülkemizde yeni kurulması planlanan üretici birlikleri niteliğinde ve onların bir federatif örgütlenmesi niteliğindedir. Bünyesinde ürün bazında örgütlenmiş Buğday üreticileri Birliği, Sığır yetiştiricileri birliği gibi organizasyonlar bulunmaktadır. Mesleki örgütlenme niteliği olan bir yapılanmadır.-Ziraat Odaları BirliğiEn önemli görevi tarımın ve üyelerinin çıkarlarını hükümetle diyalog kurarak korumaktır. Üyelerinin mesleki sorunlarının çözümü, işletmecilik konuları, teknik girdilerin sağlanması ve tarımla ilgili yasal düzenlemelerin yapılması bu birliğin başlıca çalışma alanlarıdır.-Ulusal Genç Çiftçiler Federasyonu80 bin üyesi mevcuttur. Federasyonun amaçları; genç çiftçiler arasındaki ilişkiyi geliştirmek, genç çiftçilerle ilgili tarım politikalarında politikalar oluşmasını sağlamaktır.

50. -Ulusal Tarımsal Kooperatifler FederasyonuBu federasyon, kooperatif ve kooperatif birliklerinin Çok amaçlı bölgesel federasyonlarını, ürün bazında uzmanlaşmış ulusal federasyonlarını kapsamaktadır.-Ulusal Tarımsal Kredi FederasyonuBu federasyon bölgesel mevduat bankalarından oluşmaktadır.-Ulusal Çiftçiler Karşılıklı Yardımlaşma FederasyonuBu federasyon da bölgesel karşılıklı yardımlaşma ofislerinden oluşmaktadır.