ZASTAPENOST NA DIABETES MELLITUS VO OP[TINA KUMANOVO ZA PERIOD 2001-2005 GODINA

1. ZASTAPENOST NA DIABETES MELLITUS VO OP[TINA KUMANOVO ZA PERIOD 2001-2005 GODINA PREZENTACIJA NA SPECIJALISTI^KI TRUD NA D-R RADMILA MAKSIMOVSKA SIMONOVSKA OD SLU@BATA ZA SOCIJALNA MEDICINA VO ZAVODOT ZA ZDRAVSTVENA ZA[TITA VO KUMANOVO Kumanovo, 2008 godina

2. Spored definicijata na Svetska zdravstvena organizacija (SZO), diabetes mellitus pretstavuva sindrom na hroni~na hiperglikemija {to nastanuva kako rezultat na dejstvuvaweto na genetskite faktori i na mnogubrojnite faktori na sredinata, ~esto dopolnuvaj]i se eden so drug.Se raboti za kompleksno i ireverzibilno metabolno i endokrino poremetuvawe {to e rezultat na mnogu faktori od okolinata i nasledstvoto, koi ~esto deluvaat zaedno. Dijabetot e zaboluvawe koe nastanuva kako rezultat na apsoluten ili relativen nedostatok na insulin {to e pri~ina za poremetuvawe na metabolizmot na jaglenite hidrati pred se, a sekundarno na metabolizmot na mastite i proteinite, {to rezultira so rast na {e}erot vo krvta.Bolesta e neizle~iva taka da neophodno e lekuvawe do krajot na `ivotot

3. Klasifikacija:∙Insulin- zavisen diabetes mellitus (IZDM- Tip 1 )Se javuva kaj mladi do ~etiriesetgodi[na vozrast so avtoimuna etiologija, ima akuten po~etok, so sklonost kon ketoacidoza i kaj niv postoi zavisnost od insulin(prekinot na insulinskata terapija doveduva do ketoacidoza, koma i smrt).∙Ne- insulin-zavisen diabetes mellitus (NIZDM - Tip 2 )Se javuva naj~esto preku ~etiriesettata godina, faktorite na okolinata - gojaznosta, na~inot na ishrana, slabata fizi~ka aktivnost imaat va`na uloga kaj predisponirani lica. Ovoj tip na dijabetes e so blag po~etok, bez sklonost kon ketoacidoza. Za regulirawe na {e}erot ne e neophoden insulin (insulin nezavisen dijabet ), no so tek na vremeto nekoi od pacientite preminuvaat na insulin poradi podobro regulirawe na glikemijata i spre~uvawe na komplikaciite.∙Malnutriciski diabetes mellitus (MDM)Asociran e so nutritiven deficit i infekcii.

4. ∙Gestacijski dijabetes mellitus (GDM)Se javuva za prvpat vo tek na bremenosta. ∙Sekundaren diabetes mellitus (SDM)Se javuva vo sklop na drugi odredeni bolesti predizvikani od genetski defekti , zaboluvawa na egzokriniot pankreas kako {to se toksi~ni, medikamentozni, hormonski, infekcii, abnormalnosti na insulinot i negovite receptori.

5. Etiologija i patogeneza:Pri~ina za nastanuvawe na bolesta pretstavuva apsoluten ili relativen nedostatok na insulin.Nedostatok na insulin mo`e da nastane poradi pove}e pri~ini:- Pankreas (prirodna pomala vrednost ili kletki se pomalku osetlivi na insulin ili ste~eno o{tetuvawe na Langerhansovi ostrovca) - Obesitas- Akutni infekcii i trauma- Psihi~ki traumi i vozbuduvawa- Hirur{ki intervencii, medikamentozna terapija- Avtoimuno zaboluvawe

6. Komplikacii na bolesta:Akutni: Dijabeti~na ketoacidozaHiperosmolarna neketoti~na komaLaktatna acidozaHipoglikemijaHroni~ni (Angiopathia diabetica):Mikrovaskularni komplikacii (microangiopathia diabetica) - dijabeti~na retinopatija - dijabeti~na nefropatija - dijabeti~na nevropatijaMakrovaskularni komplikacii (macroangiopathia diabetica) - koronarna arteriska bolest - cerebrovaskularna bolest - periferna arteriska bolest na dolni ekstremiteti

7. Socijalno-medicinski aspekt na {e}ernata bolest:- golema ra{irenost; diabetes mellitus e relativno ~esta bolest, a brojot na zaboleni postojano }e se zgolemuva poradi toa {to: * se prodol`uva prose~no traewe na `ivotniot vek na ~ovekot taka da pogolem broj na lu”e }e do`iveat vozrast koga dijabetot e osobeno ~est; * poradi poobilna ishrana i namalena fizi~ka aktivnost ]e se zgolemi brojot na debeli lica, a debelinata pridonesuva za razvoj na dijabet; * napredokot vo lekuvawe na dijabetot }e go prodol`i `ivotot na bolnite, pa i brojot na bolni }e bide pogolem.

8. Vlijanie na socijalno-ekonomskite uslovi vo razvoj na bolesta;- Dolgotrajno i skapo lekuvawe koe gi nadminuva mo`nostite na poedinecot; bolnite imaat potreba za po~esto koristewe na ambulantno-poliklini~ko i bolni~ko lekuvawe, potreba od pove}e lekovi i pomo{;- Namaluvawe na produktivnosta poradi ~esti otsastva od rabota;- Pojava na invalidnost kako rezultat na komplikaciite koi gi ostava bolesta;- Predvremeno umirawe

9. Globalni procenki i proekcii za brojot na zabolenite od dijabetes vo svetot 1994-2010

10. Cel na trudotDa se sogledaat osnovnite socijalno-medicinski aspekti i epidemiolo{ki karakteristiki na {e}ernata bolest na podra~jeto na op{tinata Kumanovo - odreduvawe na stapka na prevalencija, stapka na incidencija na bolni od insulin zavisen tip 1 i insulin nezavisen tip 2 dijabet na podra~jeto na Kumanovo so novoformiranite op{tini Lipkovo i Staro Nagori~ane za periodot 2001-2005 godina.

11. Spored sobranite podatoci 2,8% od naselenieto vo Kumanovo i novoformiranite op{tini e zaboleno od {e}erna bolest.

12. Incidencija na dijabet vo Kumanovo vo period 2001- 2005 godina

13. Distribucija na zaboleni prema tip na dijabet po godiniZastapenosta na Tip 1 dijabetes se dvi`i od 1,3% do 4,5% vo odnos na vkupno zaboleni od dijabetes

14. Distribucija na zaboleni po pol 2001-2005

15. Distribucija na zaboleni spored vozrast 2001-2005 godina

16. Distribucija na bolni od dijabet spored nacionalna pripadnost

17. Distribucija na zaboleni spored familna anamneza

18. Komplikacii povrzani so dijabetot se registrirani kaj vkupno 485 pacienti ili kaj 33,7% od vkupno registrirani vo sledeniot petgodi{en period. Od komplikacii naj~esti se oftalmi~ni komplikacii, cirkulatorni promeni na dolnite ekstremiteti od razli~en stepen, koronarna arteriska bolest, cerebrovaskularna bolest, o{tetuvawa na bubrezi,a imalo pojava na akutna komplikacija od tipot na ketoacidoza i hipoglikemija

19. Distribucija na bolni spored terapija

20. Lekuvani od dijabet vo ambulantno-poliklini~ka dejnost vo dejnosta op{ta medicina

21. Okolu 1% od vkupniot broj na hospitalizirani bolni vo Op{ta bolnica Kumanovo se bolni od {e}erna bolestBolni od dijabet se hospitalizirani poradi komplikaciite od bolesta i toa naj~esto na oddelenieto za vnatre{ni bolesti, o~ni bolesti i hirurgija.

22. PREVENTIVNI MERKI Preventivni merki za spre~uvawe na {e}ernata bolest se sodr`ani vo: -pravovremeno otkrivawe na bolesta preku usoglasena programska rabota na osposobeni zdravstveni ustanovi, a osobeno vo tekot na masovni i sistematski pregledi; - kompletna dijagnosti~ka i terapevtska postapka, vklu~uvaj]i ja i potrebnata socijalno-medicinska pomo{ kaj novootkrienite bolni vo bolnica ili vo posebno specijalizirana ustanova za dijabet; - kontrolni pregledi na zabolenite i obezbeduvawe specifi~ni lekovi i dijagnosti~ki pomagala; - zdravstveno vospitni merki vo lekuvaweto na {e}ernata bolest; - izgradba na doktrinarni stavovi; - javno informirawe za zna~eweto na te`inata na zaboluvaweto;

23. Vo ramki na PRIMARNATA PREVENCIJA od osobeno zna~ewe e :* regulirawe na telesnata te`ina kaj gojaznite lica;* soveti vo vrska so ishranata;* borba protiv pu{ewe;* spravuvawe so zgolemeniot holesterol i trigliceridi;* umerena fizi~ka aktivnost;* izbegnuvawe na dijabetogeni lekovi;Vo SEKUNDARNA PREVENCIJA naj~esto koristena e:* skrining metoda i toa osobeno kaj lica so zgolemen rizik, gojazni, pozitivna familijarna anamneza, `eni so pre~ki vo bremenost, `eni koi primaat oralno kontraceptivni sredstva* blagovremeno lekuvawe na bolesta so {to se spre~uva invaliditetot poradi komplikaciite.* samoza{tita na pacienti preku edukacija za bolesta.

24. TERCIERNA PREVENCIJA opfa}a: * merki za rehabilitacija na zabolenite - psihi~ka, fizi~ka i socijalna so cel da se namalat sekvelite, * da se skrati period na nasposobnost, * da se spre~i invalidnosta, * da se obezbedi pokvaliteten `ivot na zabolenite, * da se spre~i preranata smrt, * da se namalat tro{ocite za za{tita.

25. ZAKLU^OK>Vkupniot broj na zaboleni vo op{tina Kumanovo so sekoja naredna godina se zgolemuva;>Zaboleni od tip 1 insulinozavisen dijabet vo op{tina Kumanovo vo period 2001-2005 godina se 2%, a zaboleni od tip 2 insulinonezavisen dijabet se 98%;>Zaboluvaweto po~esto se javuva kaj `enskoto naselenie 55,7%;>Najgolem broj na novozaboleni se nad {eesetgodi{na vozrast 52%; > 69,2% od zabolenite vo 2001-2005 godina `iveat vo gradot;>Od vkupno zabolenite najmnogu zaboleni se Makedonci 58,50%, potoa Albanci 25,70%, Srbi 12% i Romi 3,8%;>Me”u zabolenite spored profesija najzastapeni se doma}inki i nevraboteni 45,7%, potoa penzioneri 25,2%, rabotnici 23,6% i drugi;>65,1% od zabolenite negiraat prisustvo na bolesta kaj rodnini;

26. >33,7% od zabolenite imaat komplikacii >Alkohol konsumiraat 13,9%; Tutun upotrebuvaat 26,1%;>Spored terapijata koja ja primaat 24% se samo na dietalen re`im, 58% oralna terapija i dietalen re`im i 18% se na insulin; >Site zaboleni se educirani za svojata bolest; >Pogolem del od zabolenite ~lenuvaat vo Zdru`enieto na dijabeti~ari na Kumanovo.

27. Skoro site zaboleni se educirani za svojata bolest, za na~inot na ishrana i na~inot na odnesuvawe vo vrska so primawe na terapija, prepoznavawe na simptomite na komplikacii i brzo reagirawe, korista od fizi~ka aktivnost, zamena na rizi~no odnesuvawe so zdravo odnesuvawe, samokontrola na nivo na {e}er vo krv i urina, nega na stopala, na~in na oblekuvawe, op{ta higiena. Edukacija na zabolenite se vr{i vo grupi ili poedine~no vo Dispanzerot za dijabet vo Kumanovo koj pove}e od desetina godini funkcionira kako samostojna specijalisti~ka ambulanta. Vo dispanzerot sega rabotat dva specijalisti po op{ta medicina, tri medicinski sestri i eden laborant.

28. Vo op{tinata funkcionira i Zdru`enie na dijabeti~ari vo koe ~lenuvaat golem del od zabolenite. Ovaa zdru`enie vo sorabotka so vrabotenite vo Dispanzerot za dijabet ima golema uloga vo organizirawe na akcii za novootkrivawe na zaboleni osobeno vo selskite sredini, edukacija na zabolenite preku predavawa so prisustvo na eminentni stru~ni lica, izdavawe na spisanija, bro{uri, letoci za zapoznavawe so bolesta i postojano potsetuvawe na zabolenite za nivnata bolest i kako da `iveat so nea i da imaat ekonomski i socijalno produktiven `ivot. ^esto se izveduvaat ekskurzii zaradi dru`ewe i odredena umerena fizi~ka aktivnost.

29. PREDLOG MERKI So noviot Zakon za teritorijalna organizacija na edinicite na lokalnata samouprava op{tinite imaat pogolemi ingerencii na nivo na primarnata i preventivnata zdravstvena za{tita taka da intersektorska sorabotkata e neophodna. Taa treba da se sostoi vo toa da se izgotvat proekti so koi pozitivno }e se vlijae na zdravjeto na poedinecot, a pred se na razvojot na po{irokata zaednica. Vo tie proekti me”u drugo treba da se sodr`at i merki naso~eni kon zaboleni od {e}erna bolest na teritorija na op{tina Kumanovo, Lipkovo i Staro Nagori~ane:- Edukacija na naselenieto za podigawe na svesta za dijabetot, mo`nite rizik faktori kako i komplikaciite {to mo`at da nastanat;- Podigawe na op{tata i pred se zdravstvenata kultura kaj naselenieto;- Preku soodvetna ishrana kontrola na gojaznosta kako zna~aen faktor vo nastanuvaweto na dijabetesot;

30. - Razvoj na programi za otkrivawe i kontrola na dijabet vo sorabotka so zaednicata, pred se vo ruralnite sredini; sproveduvawe na rutinski skrining testovi;- Rano otkrivawe i blagovremeno zapo~nuvawe na lekuvawe so celspre~uvawe na podocne`nite komplikacii na bolesta;- Organizirana obuka i edukacija na zabolenite od {e}ernata bolest; - Obezbeduvawe gri`a za deca dijabeti~ari od strana na specijalizirani timovi;- Usovr{uvawe na postoe~kiot centar za dijabet;- Organizirawe na sovetuvali{ta za dijabeti~ari, sovetuvali{ta za izbor na profesija, slu`ba za pomo{ na dijabeti~ari, dom za stari dijabeti~ari- Pottiknuvawe na nezavisnost, ednakvost i samoodr`livost kaj zabolenite od dijabet;- Obezbeduvawe na kvalitet na laboratoriskite i tehni~kite proceduri za dijabeti~arite.