ROMOWIE tradycje, normy i zasady, kultura, edukacja

1. ROMOWIEtradycje, normy i zasady, kultura, edukacja

2. Historia wędrówek grup Romów XIV w. Polska X w. Indie Pendżab XI w. Persja XIV w. Węgry XI w. Armenia XIII w. Bałkany

3. Pochodzenie nazwy Nazwą własną tego ludu jest: ROMA Cyganaminazwano ich w XI wieku, uznając, że należą oni do sekty wróżbitów i kuglarzy zwanych Atiganoi, która wtedy również wędrowała po tamtych terenach. Tak więc pomyłkowe skojarzenie z Atiganoi stanowi źródłosłów funkcjonujących do dziś w różnych językach nazw: Zigeuner, Zinkali, Zinkari, Cikany, Cigany, Tsiganes.

4. Pierwsza wzmianka o Cyganach w Polsce pochodzi z Krakowa i datowana jest na rok 1401. Charakter tego i następnych dokumentów wskazują, że stosunki z Cyganami układały się wówczas bezkonfliktowo. Zajmowali się oni rzemiosłem, handlem i mieszkali pośród innych mieszkańców wsi i miast.

5. Cyganie po II wojnie światowejw państwach obozu socjalistycznego W 1952 r. władze PRL rozpoczęły akcję zmierzającą do osiedlenia Cyganów, natomiast nakaz osiedlaniaobowiązywał od 1965 r. Ostatni, składający się z kilku wozów tabor, widziano podobno w 1978 r. Za pomocą surowych przepisów osiedlano ich, przymusem usiłując zmienić tradycje, narosłe przez wieki nawyki i normy obyczajowe. Nie licząc się z odmiennością kulturową, odbierano im siłą to, co stanowiło o ich tożsamości.

6. Zakazując wędrówki, uniemożliwiano Romom zarobkowanie w tradycyjny sposób – gdyż kotlarze, kowale i handlarze nie mogli już swobodnie docierać do miejsc, w których oczekiwano na ich usługi. Dodatkowo rozwój nowoczesnych technologii oraz zachodzące w świecie zmiany przemysłowo – ekonomiczne przyczyniły się do gwałtownego zanikania tradycyjnych cygańskich profesji. Burząc brutalnie podstawy bytu Cyganów, w zamian proponowano im, jako ludziom niewykształconym, niskopłatną pracę niewykwalifikowanych robotników.

7. Romowie dziś Barwy flagi romskiej odwołują się do barw nieba i ziemi.Stylizowane czerwone koło pośrodku nawiązuje do symbolu słońca, nieskończoności, wiecznej wędrówki – jaki widnieje na fladze Indii.

8. Romowie dziś - Romowie w Polsce Romowie górscy (Bergitka Roma, Cyganie Górscy, Romowie Karpaccy, Romowie Wyżynni) Polska Roma (Polscy Romowie, Cyganie Nizinni) Lowarzy(Lowara - Koniarze)Kelderasze(Kelderari – Kotlarze) Sasytka Roma(Niemieccy Romowie) Po 1989 r. – przybysze z Rumunii i Jugosławii Sinti Chaładytka Roma (Ruscy Romowie)

9. ROMOWIE GÓRSCY Bergitka RomaŻyją na południu Polski: w woj. małopolskim,dolnośląskim, śląskim, opolskim. Sami mówią o sobie „amare Roma” – „nasi Romowie”. Zarzucili wędrowanie wiele pokoleń wcześniej.Kultywują swoje tradycje, ale w pewnej mierze przejmująsposoby życia jak w społeczeństwie polskim: ubiór, edukacja, zdobywanie kwalifikacji i zatrudnienie na stałych etatach. Niegdyś z wielkim powodzeniem zajmowali się kowalstwem. W okresie PRL-u pracowali przy wielkich budowach socjalizmu, w Nowej Hucie i na Śląsku. Ci, którzy pozostali w podkarpackichwioskach, zatrudniani byli do tłuczenia kamieni przy budowie szos oraz kolejki na Kasprowy Wierch. Po zmianach polityczno społecznych po 1989 r. niewykształceni i bez kwalifikacji jako pierwsi stracili pracę. Obecnie ich sytuacja ekonomiczna jest bardzo zła.

10. POLSKA ROMAPojawili się w Polsce w XVI w. uciekając przed prześladowaniami w Niemczech. Wędrowali przez wieki po Polsce, nie opuszczając jej granic, aż do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Dzielą się na podgrupy np.Warmijaki, Galicyjaki, Kaliszaki, Trojany, Lesiaki, Berniki. Podgrupy dzielą się na grupy rodowe, a te z kolei na rodzinne.

11. KELDERASZE, LOWARZY Przybyli do Polski w II poł. XIX w. wędrując z terenu dzisiejszej Rumunii. Żyją na całym świecie i są często uważani za romską elitę. Nazwa Kelderasze pochodzi od rumuńskiego słowa „caldarar” – kotlarz.Nazwa Lowarzy pochodzi od węgierskiego słowa „lo”, czyli koń. Zajmowali się oni przede wszystkim handlem końmi. Kelderasze to grupa szczególnie zamożna, obrotna i przedsiębiorcza, mająca królewskie ambicje. Lowarzy wyróżniają się znacznym bogactwem i pretendują do miana cygańskiej arystokracji, co ma związek z hierarchią rodową i istnieniem przywódców, którzy w historii byli nazywani królami.

12. Zasadnicza różnica między Polska Roma a Kelderaszami i Lowarami polega na tym, że ci ostatni przez wieki wędrowali po całej Europie. Kelderasze uważają Polska Roma za gorszych od siebie, bowiem podkreślają kosmopolityzm wędrowania oraz uprawianie tradycyjnych cygańskich profesji i rzemiosł, czego polscy Cyganie Nizinni na ogół już nie potrafią. Kelderasze uważają, że język Polska Roma jest „zepsuty”, bo pełen zapożyczeń, podczas gdy ich własny dialekt zawiera wiele słów węgierskich i rumuńskich. Ten antagonizm między grupami nie wyklucza małżeństw.

13. CHAŁADYTKA ROMANazwa wiąże się z obszarami, po których wędrowali, czyli z Kresami Rzeczypospolitej utraconymi przez Polskę po II wojnie światowej. SASYTKA ROMATrasy ich wędrówek wiodły głównie przez tereny będące pod wpływem kultury i języka niemieckiego – przez Pomorze i Prusy Wschodnie.

14. Co znaczą pojęcia:romanipen, gadźipen i manuśipen Romanipen (cygańskość, romskość) wyznacza granice między światem Romów i gadźów. Jest to zbiór zasad etycznych, do przestrzegania których zobowiązany jest każdy Rom, który chce, by obdarzano go szacunkiem. Romanipen zobowiązuje do manifestowania swojej romskości, do posługiwania się językiem romani w rodzinie i w kontaktach z innymi Cyganami, do przestrzegania przyjętych w danej grupie obyczajów, obrzędów i rytuałów. Gadźipenjest zbiorem wszystkiego, co nie jest godne prawdziwego Roma.

15. Granica romanipen jest dla nie-Cygana nieprzekraczalna. Ludzie, którzy z jakichś względów stają się Cyganom bliscy, przestają być nazywani gadźe i stają się godni, by nazywać ich manuśami. Manuśipen to człowieczeństwo w sensie przynależności gatunkowej, a manuśznaczy człowiek, ale człowiek właściwy, czyli zasługujący na szacunek, postępujący godnie. Wejście nie-Roma w cygański świat przez małżeństwo nie powoduje, że staje się on Romem. Dopiero jego dzieci wychowywane w zgodzie z romanipen będą uznawane za pełnoprawnych Romów.

16. Normy i zasady wynikające z romanipen nakaz przestrzegania obowiązującego w danej grupie kanonu wyglądu zewnętrznego: kobieta nie może chodzić w spodniach, krótkich spódnicach, odsłaniających ramiona lub wydekoltowanych bluzkach, nie wolno jej nosić krótkich włosów i stosować silnego makijażu (wyjątek gdy występują na scenie); mężczyzna nie może mieć zbyt długich czy farbowanych włosów, nie może nosić krótkich, bądź zbyt obcisłych spodni; kobiety i mężczyźni nie mogą obnażać się na plaży.

17. patyw (patiw, paciw) zasada szacunku, czci i godności : 1. szacunek okazywany gościom, wspólnota jedzenia i picia; są z niej wyłączeni nieczyści, zwłaszcza ci, którzy wykonują nieczyste zawody: lekarza, pielęgniarki,policjanta, hydraulika, sprzątacza, grabarza, 2. obowiązek przestrzegania czystości i moralnego prowadzenia się przez kobiety. ćaćipen zasada prawdy: Rom, któremu udowodniono kłamstwo traci dobre imię, nazywany jest wtedy chochano.

18. lojalność wobec grupy zabrania angażowania do rozstrzygania cygańskich sporów osób spoza romskiego świata np. policji, prokuratury,sądu. phuripen zasada starszeństwa - szacunek wobec starszych kako (wujku), bibi (ciociu), tume (wy).

19. Skalania kodeks mageripena– katalog rzeczy, których Romom nie wolno robić; jego podstawą jest podział romskiego świata na sfery czyste i nieczyste, jednak pojęcie nieczystości dotyczy brudu moralnego. brudnym moralnie, skalanym (magerdo, prasto) staje się Rom postępując niezgodnie z obowiązującymi w grupie zasadami, a także przez fizyczny kontakt z nieczystymi ludźmi, częściami ciała i przedmiotami. osoba skalana jest niejako wyklęta i zostaje wyłączona z życia publicznego; z kimś takim nie można jeść, pić, a nawet jeśli skalanie jest ciężkie, przebywać pod jednym dachem – bowiem magerdo(skalany) ma moc kalania i przenoszenia swojej hańby na stykające się z nim osoby i używane przedmioty.

20. Skalania dzielą się na wielkie i małe; skalania wielkie – bare mageripena może nakładać i zdejmować tylko Śero Rom; dotyczą one najcięższych przewinień przeciw grupie jak zabójstwo, kradzież, donosicielstwo na Romów do niecygańskich instytucji. Ci, którzy je popełnili, nazywani są ćorachano, (złodziej), phukano (kapuś, donosiciel), chochano (oszust, kłamca) i wykluczeni są ze społeczności dożywotnio. Hańba skalanego spada również na jego rodzinę, jeżeli nie podporządkuje się ona karze i nie odseparuje od winowajcy.

21. Inne wielkie skalania nie powodują dożywotniego wykluczenia z grupy, a jedynie czasową separację. Są to między innymi: dźuwlitko mageripen – kobiece skalanie, podźitko mageripen – spódnicowe skalanie, terachitko mageripen – trzewikowe skalanie. Dotyczą one nieczystości, jaką może spowodować niedozwolony kontakt z dolnymi partiami ciała kobiety i okrywającymi je częściami garderoby. Podlegają im również niedozwolone formy życia seksualnego. Jeśli kobieta nawet tylko dotknie mężczyznę butem, czy spódnicą - już uczyni go w ten sposób nieczystym. Z tego też powodu Romowie unikają zamieszkiwania na niższych piętrach bloków – by nie przebywać w pomieszczeniach nad którymi chodzą kobiety.

22. Rodzina duża, wielodzietna, wielopokoleniowa, szeroko rozgałęziona małżeństwa romskie nadal zawierane są bardzo wcześnie:dziewczynki: trzynasto - czternastoletnie,chłopcy: szesnasto - siedemnastoletni Sposoby zakładania rodziny: • Małżeństwo aranżowane przez rodziców:po pertraktacjach ze swatami – przedstawicielami kandydata na męża, odbywa się ślub, którego udziela szanowany Rom. Wiąże on młodym ręce chustą i zobowiązuje do życia w zgodzie i wzajemnym poszanowaniu.

23. 2. Porwanie dziewczyny przez chłopaka, gdy chłopak wie, że upatrzona dziewczyna go nie chce (następnego dnia przywozi ją do domu rodziców). Z reguły rodzice dziewczyny uznają małżeństwo za zawarte, choć nie przynosi im zaszczytu, że nie dali rady córki „upilnować”. 3. Sfingowane porwanie, gdy oboje młodzi chcą być razem, ale rodzice się nie zgadzają.

24. Po ślubie żona na ogół przenosi się do domu męża, ale młodych małżonków zaczyna się traktować jako osoby dorosłe dopiero po tym, gdy urodzi im się dziecko, a oni sami udowodnią otoczeniu, że potrafią zadbać o swój byt. Romskie rodziny zorganizowane są w sposób patriarchalny. Kobieta zajmuje się wychowaniem dzieci, dba o czystość, gotuje. Mężczyzna podejmuje najważniejsze decyzje, musi zapewnić rodzinie jak największą zamożność. Posłuszeństwo i szacunek okazywany rodzicom jest bezwzględnym obowiązkiem każdego dziecka.

25. Kto pilnuje przestrzegania tradycji

26. Początki edukacji Romów w Polsce W drugiej połowie lat sześćdziesiątych, gdy stanęły tabory, jednym ze środków mających „ucywilizować” Romów, było egzekwowanie obowiązku szkolnego dzieci romskich. Wielu Cyganów przyjęło to jako formę represji wobec swojej społeczności. Do nowej dla siebie sytuacji nie byli w żaden sposób przygotowani ani romscy uczniowie, ani ich nieromscy koledzy, ani nauczyciele. Dochodziło do zderzeń i konfliktów kulturowych, w wyniku których narastała niechęć do Cyganów jako ludzi leniwych, niesystematycznych, nieprzestrzegających obowiązujących norm. Romowie zaś, doświadczając niezrozumienia, a czasem agresji – jak mogli tak unikali szkoły.

27. Dla Romów szkoła jest elementem świata gadziówi sukcesy czy porażki jakie odnosi w niej romskie dziecko,również należą do tego świata, a przez to nie mają żadnego wpływu na budowanie pozycji dziecka w romskiej społeczności.

28. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych zaczęły powstawać na południu Polski klasy romskie, których inicjatorem i twórcą był przede wszystkim ks. Stanisław Opocki, ówczesny duszpasterz Romów w diecezji tarnowskiej – obecnie Krajowy Duszpasterz Romów. Klasy te działały początkowo nieformalnie, a potem, po utworzeniu programów nauczania, uzyskały akceptację Ministerstwa Edukacji Narodowej i zaczęły działać w całej Polsce jako eksperyment pedagogiczny. Ich twórcom chodziło przede wszystkim o nauczenie dzieci języka polskiego, ponieważ jego nieznajomość jest główną przeszkodą w integracji ze środowiskiem polskim.

29. Problemy w edukacji Romów Słaba znajomość języka polskiego - trudności w zrozumieniu poleceń. Dzieci trafiają do szkół bez odpowiedniego przygotowania w klasie zerowej. Obyczaj zakazuje dzieciom przebierania się w strój sportowy na zajęciach wf i na basenie. Kilkunastoletnie dziewczęta maja problem z wyjazdem na kilkudniową wycieczkę z powodu obawy rodziców, że może nastąpić porwanie córki.

30. Brak motywacji do nauki – w niewykształconych rodzinach szkołę traktuje się jako zło konieczne, zagrożenie dla trwałości romanipen. Brak wzorów do naśladowania – dla wielu Romów pojawienie się Cygana z maturą wzbudza podejrzliwość, czy aby nadal zasługuje na miano ćaćo Rom (prawdziwy Rom). Rodzice nie są w stanie pomóc dzieciom w nauce, często będąc na wywiadówce nie rozumieją słów nauczyciela.

31. Dzieci romskie mają zaniżone poczucie własnej wartości: żyją w środowisku zamkniętym,są dwujęzyczne,często są traktowane wrogo,nie mają wsparcia w domu w nauce. Wsparcie uzyskują w świetlicy terapeutycznej.

32. Jak rozwiązać te problemy Rządowy Program na rzecz społeczności romskiej w Polsce:sprawy edukacji,walki z bezrobociem, zdrowia, sytuacji bytowej,przeciwdziałanie przestępstwom na tle etnicznym,podtrzymywanie i propagowanie kultury romskiej,propagowanie wiedzy o Romach w społeczeństwie polskim.

33. Rolaasystenta romskiego:łącznik między szkołą, domem romskim i świetlicą. Asystent romski to osoba wybrana z grupy romskiej. Obdarzona jest zaufaniem tego środowiska i dlatego może reprezentować dzieci romskie. Współpracuje z pedagogiem szkolnym, psychologiem, nauczycielami poszczególnych przedmiotów, dyrektorem szkoły. Rozwiązuje problemy wychowawcze i edukacyjne. Ma stały kontakt z rodziną, gdzie na bieżąco przekazuje informacje dotyczące sukcesów i porażek dziecka. Pomaga też rozwiązywać inne problemy, dużo rozmawia, tłumaczy.

34. Asystent romski ma za zadanie zmienić mentalność i nastawienie do edukacji, zachęcić rodziców do wspierania dzieci, pokazać jak ważna jest edukacja dla przyszłości ich dzieci. Wspiera dzieci szczególnie uzdolnione. Współpracuje z nauczycielami ze świetlicy szkolnej i świetlicy terapeutycznej, informując ich o problemach edukacyjnych dzieci romskich.

35. Wykorzystano: 1. „Romowie przyszłość bez uprzedzeń” Informator. Jacek MilewskiWydawca: Stowarzyszenie „Integracja” Suwałki 2. „Romowie - co każdy nauczyciel wiedzieć powinien”.pod redakcją Jacka MilewskiegoWydawca: Stowarzyszenie „Integracja” Suwałki