T ürkiye de Arazi Düzenleme Çalışmaları

1. Türkiye de Arazi Düzenleme Çalışmaları HAZIRLAYAN AYKUT ŞAHİN 081205017

2. ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI Ülkemizde tarım arazileri çeşitli nedenlerle küçülmüş, parçalara bölünmüş, verimliliği, karlılığı olması gerekenden çok aşağılarda kalmıştır. İşletme büyüklüklerinin istenen değerlerin altına düşmesi, ekonomik tarım yapılmasını imkânsız hale getirmektedir. Bunu önlemenin yolu: öncelikle tarım arazilerindeki daha fazla parçalanmayı ve bozulmayı önleyici; yasal, hukuksal düzenlemeler yapmak; sonrasında da bugüne kadar oluşmuş küçülmelerin, parçalanmaların, düzensizliklerin (şekil bozuklukları gibi) iyileştirilmesidir. Bunu yapmanın yolu, arazi toplulaştırması dediğimiz çalışmanın yapılmasıdır.

3. Arazi toplulaştırması, tarımsal arazileri niteliklerine göre sınıflandırarak, bir kişiye ait, farklı alanlardaki küçük arazi grupları yerine, o arazinin toplamını karşılayacak kadar, en az miktarda parça arazinin (mümkün olursa tek bir parçanın), o kişiye verilmesidir. Böylece iş gücünden, akaryakıttan, tarla sınırlarındaki kayıplardan kar edilmiş olur; ayrıca toprağın işlenebilme süresi ve kalitesi artar. Yapılacak diğer iyileştirme (drenaj, katkı v.b.), sulama, gübreleme ve ilaçlama gibi yatırımlar daha ucuza mal edilebilir. Arazi toplulaştırılması ile küçük arazileri birbirinden ayıran, kullanılmayan arazi şeritleri azaltılarak, bunlarında tarımda kullanılması sağlanmış olur. Arazi toplulaştırması yapmak kolay değildir. Arazi toplulaştırmasını gerçekleştirebilmek bir dizi teknik, sosyal ve ekonomik çalışmaların yapılmasını gerekmektedir.

4. ARAZİ TOPLULAŞTIRMASI NEDİR? • Arazi toplulaştırılması; aynı şahsa veya çiftçi ailesine ait, çeşitli nedenlerle, ekonomik üretime imkan vermeyecek biçimde veya toprak muhafaza ve zirai sulama tedbirlerinin alınmasını güçleştirecek derecede; parçalanmış, dağılmış, şekilleri bozulmuş dağınık, küçük arazi parçalarının ve hisselerinin bir araya getirilerek, muntazam şekiller halinde birleştirilmesi, bütünleştirilmesi ve işletmelerin yeniden düzenlenmesi işlemi olarak tarif edilebilir. • Geniş anlamda, yapılan bu çalışma ile çiftçi ailesinin yaşam düzeyini yükseltecek, tüm teknik, ekonomik ve sosyal tedbirleri almaktır. Bu sayede Toprak Muhafaza ve Zirai sulama ve arazi ıslahı tedbirleri daha kolay ve ucuza mal olabilecektir.

5. Arazi toplulaştırma neleri kapsar? 1. Fazla parçalanmış, dağılmış arazilerin modern işletmecilik esaslarına göre birleştirilmesi. 2. Tarla içi yol şebekesinin, sulama tesislerinin ve yüzey tahliye sisteminin inşası. 3. Gerekli arazi tesviyesi ve toprak ıslahının yapılması. 4. Köylerin yerlerinin yeniden düzenlenmesi, çevre planlanması. 5. Kırsal alanın, doğal hayatın korunması ve yeşil alanların düzenlenmesi. 6. Kırsal alandaki yerleşim yerleri ve toprakların, rüzgâr ve su erozyonu, sel taşkınları gibi doğal afetlerden korunması için gerekli önlemlerin alınması.

6. Arazi toplulaştırma neleri kapsar? 7. Spor sahaları, parklar, yüzme havuzu, bayram-pazaryeri, çocuk bahçesi, okul, sağlık ocağı ve kooperatif binası gibi sosyal hizmet tesisleri için gerekli arazilerin, toplulaştırma planları içinde kamulaştırma yapılmadan temin edilmesi. 8. İşletmelerin ıslahı, yeniden düzenlenmesi, verimli bir şekilde çalışmalarının temini için gerekli tedbirlerin alınması. 9. Köy içi yollarının tanzimi içme suyu, kanalizasyon, elektrik, telefon gibi hizmetlerinin planlanması, iskân, arsa isteklerinin karşılanması.

7. TÜRKİYEDE ARAZİ TOPLULAŞTIRMASINI GEREKLİ KILAN NEDENLER VE MEVCUT DURUM • Nedenler? Ekonomi uzmanları, bir ülkede genel olarak ekonomik sektörlerde çalışan nüfus oranlarına bakarak ülke ekonomisinin gelişmişlik düzeyini belirlemektedir. Gelişmiş ülkelerde tarım sektöründe çalışan nüfus, diğer sektörlerde çalışan nüfusun oranının çok gerisinde (%10’u), gelişmeye devam eden ülkelerde ise tarım sektöründe çalışan nüfus oranı (%80’i) fazladır (Tablo 1 ve 2). Bilindiği üzere sanayileşme ve şehirleşme hareketleri sonucun da ülkelerin kalkınmasına ve gelişmesine paralel olarak, tarım kesiminde çalışan nüfus giderek azalmakta ve gelişmiş ülkelerde olduğu gibi %10’un altına düşebilecektir.

8. TABLO 1. SEKTÖREL DAĞILIM TABLO 2. ÜLKELERİN TARIM SEKTÖRÜDE ÇALIŞAN NÜFUS ORANI

9. Bu Güne Kadar Ülkemizde Yapılan Çalışmalar Ülkemizde arazi toplulaştırma çalışmalarına ilk olarak 1961 yılında Konya ili Çumra ilçesi Karkın Köyü’nde başlanmış olup, 1962 yılına kadar çalışmalar sürdürülmüş, toplulaştırmanın teknik ve hukuki yönden arz ettiği özellikler nedeniyle yeterli mevzuatın ve yetişmiş teknik elemanların bulunamayışı gibi faktörler sonucunda çalışmalara bir süre ara verilmiş ve bilahare çalışmalara yeniden başlanmış, DPT ile Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO)’nın Antalya Bölgesinde müştereken yürüttükleri proje kapsamında “Arazi Toplulaştırma” çalışmaları yapılmıştır. 1967 yılında Manisa ve İzmir iller ine bağlı Salihli, Turgutlu, Manisa ve Menemen ovalarında sulamanın geliştirilmesi ve tarımsal üretimin arttırılması amacıyla geniş ölçüde çalışmalara başlanmıştır.

10. Bu Güne Kadar Ülkemizde Yapılan Çalışmalar • 1970 li yılların sonuna kadar Türkiye bir tarım ülkesi olmaya devam etmiştir. 1980 li yıllarda başlatılan sanayi ve hizmet sektöründeki gelişmeler sonuç verdi ve Türkiye sanayi ve hizmet sektöründe Avrupa Birliği ülkeleri ile rahatlıkla rekabet edebilir bir duruma gelmiştir. Aynı şeyler tarım sektörü için kolaylıkla söylenemez. Bunun en önemli nedeni sanayi ve hizmet sektörlerinde olduğu gibi tarım sektörüne de yapısal iyileştirmeler için destek verilmemesidir. Tarım sektöründe destekler daha çok çiftçilere doğrudan yardımlar şeklinde olmuştur. Yapısal iyileştirmeler yapılmadan sağlanan bu yardımlar çiftçilerin ayakta kalmasında çok önemli bir yer tutmaktadır. Ancak kalıcı çözümleri de oluşturamamaktadır. Tarım sektörünün de AB ülkeleri ile rekabet edebilir bir duruma gelebilmesi için öncelikle tarımsal yapının iyileştirilmesi gerekmektedir. Bu alanda en önemli araç ise arazi toplulaştırması dır. Bu nedenle arazi toplulaştırması çalışmalarının bir an önce tamamlanması gerekmektedir.

11. Mevcut durum Tabloda görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde ve batı toplumlarının tamamına yakınında tarım kesiminde çalışan nüfus oranı, ekonomide çalışanlar içerisinde %3-5’i arasındadır (Tablo 2). Tablo 2’de görüldüğü gibi ülkemizde, tarım sektöründe çalışan nüfus oranı %42’dir. Türkiye gelişimini sürdüren ve günümüzde “Geçiş Dönemi” yaşayan bir ülkedir. Ülkemizde tarımla uğraşan nüfus yıllara göre artış göstermesine rağmen, bu sayının genel nüfusa oranı, sürekli azalmaktadır

12. Mevcut durum Türk tarım sektöründe göze çarpan en önemli problemlerden biri işletmelerin parçalı ve dağınık bir mülkiyet yapısına sahip olmasıdır. Parsel sayısı 1 olanlarının oranı %9.46 ile en düşük orana sahip, 2-9 parsel arasında değişen parçalı mülkiyetlerin oranı %70.84, 10’dan fazla parçalı mülkiyetler ise 19.70’lik oranlara sahiptir (Tablo 3). Yukarıdaki oranlardan da anlaşılacağı gibi Tarım sektöründe faaliyet gösteren çiftçiler, Yaklaşık 4.000.000 parsele bölünmüştür (Tablo 3).

13. Tablo 3. ülkemizdeki işletmelerin parçalılığı Çok parçalı tarlaların, işletme maliyetleri fazla olmasından dolayı istenilen verim alınamamaktadır. Çünkü konumları, büyüklükleri, nitelikleri ve şekilleri birbirinden farklı arazilerde sağlıklı bir tarım yapılamamaktadır. Böylece istenilen verim elde edilememektedir. Yapılan araştırmalarda Türkiye genelinde bir çiftçinin yaklaşık 6 adet farklı büyüklükte ve nitelikte parsele sahip olduğu belirlenmiştir. Çiftçiler sahip oldukları bu tarlaların ancak 4 tanesini işleyebildiği belirtilmektedir. He çiftçinin ortalama 2 parselini işlemediği düşünülürse, ülkemizin gerek ekonomik gerekse istihdam bakımından önemli bir kayba uğradığı Görülecektir.

14. T.C. DÖNEMİNDE ARAZİ DÜZENLEME ÇALIŞMALARINA İLİŞKİN ESASLAR Türkiye de tarımsal yapıyı düzenleme amaçlı kurallar Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktadır. Osmanlıdaki mülkiyet rejiminin ve şartlarının da bir gereği olarak tarımsal hayata ilişkin iki temel kural benimsenmişti. • Mevat arazinin ihya edilerek tarım yapılabilir duruma getirilmesi halinde mülkiyetinin edinilebilmesi. • Nadasa bırakma, askerlik ve uzun süreli hastalık gibi kabul edilebilir bir özrü olmaksızın arka arkaya 3 yıl süreyle boş bırakması durumunda, toprağın çiftçinin elinden alınacağı. Bu kurallar, tarım yapmaya müsait fakat bakıma muhtaç olan arazilerin tarımsal hayata kazandırılmasını teşvik eden ve aynı zamanda bir yolla mülkiyeti kazanılmış bir tarımsal değerin, sürekli kullanılmasını zorunlu kılan ve ülke topraklarının sürekli kullanımını sağlamaya çalışan düzenlemelerdir.

15. T.C. DÖNEMİNDE ARAZİ DÜZENLEME ÇALIŞMALARINA İLİŞKİN ESASLAR Hemen hemen tüm yasal düzenlemelerde, TOPRAK DAĞITIMI’nın temel özelliklerden olduğu görülmektedir. Uygulama sonuçları bunu gösterdiği gibi, arazi iyileştirme amaçlı kapsamlı bir bütüncül yaklaşımın olmadığı, çalışmalarda, benzer karakterli ve zamana uyumlu hale getirme çalışması ile yetinildiği düşünülmektedir.

16. Türkiye’de Günümüzde Yapılan Düzenleme Çalışmaları Günümüzde 3083 sayılı yasa ve ATT ’ ne göre iki farklı kurumca, farklı hedefleri ve kuralları olan, uygulama sonrasında da farklı tercihlere sahip çalışmalar yapılmaktadır. Karmaşa?

17. Düzenleme Çalışmalarındaki Hedefler Ve Uygulamalar ATT ye göre yapılan çalışmalarda, çiftçilerin kabulü ile düzenleme çalışmaları yapılabilmekte ve çalışmalarda yol, sulama-kurutma hizmetleri ile birlikte arazilerin toplulaştırılması temel hedef olarak seçilmektedir. 3083 sayılı yasaya göre yapılan çalışmalarda ise, arazilerin bir araya toplanmasından farklı olarak topraksız veya az topraklı çiftçilerin topraklandırılması için kiralama çalışmaları, belirlenen normların üstündeki toprak sahiplerinin fazla topraklarının kamulaştırılması için belirlenmesi, köy yerleşim yeri gelişme alanlarının düzenlenmesi kavramları da hedef olarak seçilmiştir.

18. Arazi Toplulaştırma Tüzüğüne Göre Yapılan Çalışmalar ATT’ ye göre yapılan çalışmalarda yol ve sulama hizmetleri ile salt arazi toplulaştırması çalışmaları yapılmaktadır. ATT ye göre yapılan arazi toplulaştırma çalışmalarının yıllara göre dağılımı

19. Arazi Toplulaştırma Tüzüğüne (ATT) Göre Yapılan Çalışmalar Ülkemizde yapılan çalışmaların bir çoğu tarla sınırlarının düzeltilmesi ve tarla içi iyileştirme (yol, sulama, kurutma vs.) faaliyetlerinin yürütülmüş olduğu gözlenmektedir. Fakat yapılan bu uygulamalardan çıkan sonuçlar çağdaş ülkelerdeki arazi toplulaştırmalara pek benzememektedir. ATT’ye göre yapılan toplulaştırma çalışmalarının ilerde tekrar düzenlemeye girmeyeceği söylenemez.

20. 3083 Sayılı Yasaya Göre Yapılan Çalışmalar 3083 sayılı yasaya göre Tarım Reformu Genel Müdürlüğünce sulama hizmeti götürülecek alanlarda isteğe bağlı veya zorunlu olarak toplulaştırma çalışması yapılmaktadır. Hedefleri; • Ülke topraklarının verimli işletilmesini sağlamak • Az topraklı ya da topraksız çiftçilerin devlet toprakları ile topraklandırılması • Zorunluluk halinde arazilerin diğer amaçlara tahsisinin düzenlenmesi, • Gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine ait dağıtım normunu geçen toprakların kamulaştırılması için belirlenmesi.

21. 3083 Sayılı Yasaya Göre Yapılan Çalışmalar 3083 sayılı yasanın en çok uygulanma şansı yakalanan hedefleri yerleşim yeri gelişme alanı çalışmalarıdır. Bu çalışmalardan köy yerleşim yeri gelişme alanı oluşturma çalışmaları mevcut hazine veya mera alanlarından yer tahsis edilerek parselasyon çalışması yapılması ve sonuçta da parsellerin tahsisi şeklinde ele alınmaktadır. Yerleşim birimlerinin altyapı imkanlarına kavuşturulması ve mevcut şartlarını kısa vadede değiştirici davranışlar pek gösterilmemektedir.

22. Günümüzde Arazi Toplulaştırma Çalışmaları Tarım Reformu Genel Müdürlüğünce Türkiye genelinde belirlenen 14miyon hektar arazinin toplulaştırmaya ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir. Yapılan çalışmalar sonucu 2012 sonunda 4 milyon hektar arazinin tamamlanması hedeflenmektedir. Geriye kalan 10 milyon hektarın 2 milyon hektarının gelecekte sulamaya açılacağını, geriye kalan 4 milyon hektarın ise kuru tarım yapıldığını ve bu alanların toplulaştırmaya ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir.

23. Sonuç olarak Türkiye’de halen arazinin büyük bir bölümünün randımanı alınamamaktadır. Verimli olan bu araziler parçalanmış ve küçük işletmelere pay edilmiştir. Toplulaştırma çalışmaları devam etmekte ve 2023’te tamamıyla bitirilmesi hedeflenmektedir. Bu yapılan çalışmalar arazinin sulama, kurutma, yol, verim vs. tamamlanıp topraktan daha fazla verimi sağlamak amacıyla bir an önce bitirilmesi gerekmektedir. Tarım Reformu kapsamında gerçekleştirilmek istenen bu çalışmalar ülkemizi çağdaş, gelişmiş toplumlar seviyesine yükseltmesi en temel amaçtır.