พฤติกรรมสารสนเทศ information behavior

1. พฤติกรรมสารสนเทศinformation behavior

2. พฤติกรรมสารสนเทศ • พฤติกรรมทั้งมวลของบุคคลหนึ่ง ซึ่งเชื่อมโยงบุคคลนั้นให้เข้าถึงแหล่งสารสนเทศต่างๆ พฤติกรรมสารสนเทศมีความหมายกว้างและเป็นการมองกิจกรรมของมนุษย์ในระดับมหภาค

3. การศึกษาพฤติกรรมสารสนเทศการศึกษาพฤติกรรมสารสนเทศ • ค.ศ.1984 ได้มีการนำเสนอผลการศึกษาพฤติกรรมของนักวิทยาศาสตร์และนักเทคโนโลยีในการแสวงหาสารสนเทศจากมุมมองของสถาบันบริการสารสนเทศและผู้ให้บริการสารสนเทศ

4. แนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรมสารสนเทศแนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรมสารสนเทศ • ความต้องการสารสนเทศนำไปสู่พฤติกรรมสารสนเทศที่แตกต่างกันอย่างไรก็ตามผู้ที่มีความต้องการสารสนเทศอาจจะไม่ได้แสวงหาสารสนเทศเสมอไป เพราะอาจจะเกิดภาวะที่ขัดขวางหรือเป็นอุปสรรคอันทำให้ไม่สามารถแสวงหาสารสนเทศที่สนองตอบความต้องการของตนได้ เช่น ภาวะจิตใจ ภาวะแวดล้อม

6. ความสัมพันธ์ระหว่าง • พฤติกรรมสารสนเทศ • พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ • พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ

7. พฤติกรรมสารสนเทศinformation behavior • พฤติกรรมโดยรวมของมนุษย์ที่เกี่ยวข้องกับแหล่งและช่องทางการสื่อสารสนเทศ ซึ่งประกอบด้วยพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศและพฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ

8. พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศinformation – seeking behavior • การแสวงหาสารสนเทศอย่างมีวัตถุประสงค์ อันเป็นผลมาจากความต้องการ ซึ่งในระหว่างการแสวงหาสารสนเทศจะต้องมีปฏิสัมพันธ์กับระบบสารสนเทศต่าง ๆ

9. พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศInformation search behavior • พฤติกรรมระดับจุลภาคที่ผู้ค้นหาสารสนเทศมีปฏิสัมพันธ์กับระบบสารสนเทศ โดยเฉพาะ การใช้อุปกรณ์ การใช้เม้าส์ คีบอร์ด และการใช้ความคิดสติปัญญา ความรู้ในการสืบค้นสารสนเทศ การใช้ตรรกะบูลีน การตัดสินใจเลือกสารสนเทศ

10. ตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศA model of information behavior • Wilson’s information behavior model • 1981

12. Wilson’s information behavior model • พฤติกรรมสารสนเทศครอบคลุม พฤติกรรมการแสวงหาและพฤติกรรมการใช้สารสนเทศ • พฤติกรรมสารสนเทศเกิดจากความต้องการสารสนเทศ

13. Wilson’s information behavior model • ผู้ใช้แสวงหาสารสนเทศโดยใช้ระบบหรือบริการสารสนเทศทั้งเป็นทางการและไม่เป็นทางการ • ในกระบวนการแสวงหาสารสนเทศ ผู้ใช้สามารถแลกเปลี่ยน (information exchange) และถ่ายโอนสารสนเทศไปยังผู้อื่นด้วย (information transfer)

14. Wilson’s information behavior model • ผลของการแสวงหาสารสนเทศอาจจะสำเร็จหรือล้มเหลว เมื่อหาไม่พบอาจจะย้อนไปค้นหาอีกครั้ง • เมื่อได้สารสนเทศก็จะนำไปใช้ตามวัตถุประสงค์

15. พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ Wilson1996

17. ความต้องการสารสนเทศ • ความต้องการสารสนเทศนำไปสู่การแสวงหาสารสนเทศ ( person in context)

18. ตัวแปรแทรกซ้อน • ซึ่งอาจจะเป็นตัวสนับสนุนหรือเป็นอุปสรรคต่อการแสวงหาสารสนเทศได้ ดังนี้

19. ตัวแปรแทรกซ้อน • คุณลักษณะส่วนบุคคล (personal characteristic) เช่น อารมณ์ พุทธิพิสัย หรือปัญญา (cognitive) ระดับการศึกษา พื้นความรู้ของผู้แสวงหาสารสนเทศ • ด้านประชากร (demographic variable) อายุ เพศ

20. ตัวแปรแทรกซ้อน • ตัวแปรเชิงสังคมหรือระหว่างบุคคล (social/interpersonal variable) เช่น ทัศนคติของผู้ให้บริการสารสนเทศ ลักษณะการแข่งขันในการทำงาน ฯลฯ

21. ตัวแปรแทรกซ้อน • ตัวแปรด้านสิ่งแวดล้อม (environmental variable) เช่น เวลาที่ใช้ในการแสวงหาสารสนเทศ วัฒนธรรม หรือความเชื่อพื้นฐานที่ส่งผลต่อการแสวงหาสารสนเทศ • คุณลักษณะของแหล่งสารสนเทศ (information source characteristics) การเข้าถึงแหล่งสารสนเทศ ความน่าเชื่อถือของแหล่งสารสนเทศ

22. ตัวกระตุ้นที่ก่อให้เกิดการแสวงหาสารสนเทศActivating mechanism • ความเครียดและปัญหาที่เผชิญ • ความเสี่ยงหรือรางวัล • การเรียนรู้ทางสังคม

23. ความเครียดและปัญหา • ทำให้ต้องแสวงหาสารสนเทศเพื่ออธิบายปัญหาและลดความเครียด

24. ความเสี่ยงและรางวัล • การแสวงหาสารสนเทศเป็นการลงทุนอย่างหนึ่งทั้งในเรื่องของเวลา แรงงาน สมอง และอื่นๆ ซึ่งเป็นความเสี่ยงอย่างหนึ่ง ดังนั้น ผู้แสวงหาสารสนเทศก็ต้องพิจารณาและตัดสินใจว่าคุ้มค่าหรือไม่

25. ทฤษฎีการเรียนรู้ทางสังคมทฤษฎีการเรียนรู้ทางสังคม • การรับรู้สมรรถนะของตนเอง (perceived self-efficacy) คือสภาวะการรับรู้ความสามารถในการแสวงหาสารสนเทศของตนเองเพื่อแก้ปัญหาและตัดสินใจต่างๆไม่ว่าจะเป็นการแสวงหาด้วยตนเอง หรือการเรียนรู้จากผู้อื่น เป็นต้น

26. Dervin’s sense-making theory1983, 1996

28. Dervin's 'sense-making' triangle. • สถานการณ์ ซึ่งขึ้นอยู่กับเวลาและสถานที่ • ช่องว่างซึ่งทำให้เกิดความไม่แน่ใจในเรื่องต่างๆ • ผลลัพธ์ซึ่งได้จากระบวนการตัดสินใจ

30. จากรูปแบบสามเหลี่ยมการตัดสินใจของ Dervin’ sense making เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมสารสนเทศดังนี้ • เมื่อเกิดสถานการณ์ที่เป็นปัญหา • นำไปสู่การใช้สารสนเทศเพื่อลดความไม่แน่ใจและความสับสนต่างๆ • ทำให้ได้ผลลัพธ์จากการใช้สารสนเทศให้เป็นประโยชน์

31. จากรูปแบบสามเหลี่ยมการตัดสินใจของ Dervin’ sense making เกี่ยวข้องกับพฤติกรรมสารสนเทศในระดับจุลภาคโดยนำมาใช้สถานการณ์การบริการสารสนเทศ ดังนี้ • เมื่อผู้ใช้บริการตอบคำถามสอบถาม • บรรณารักษ์งานบริการสามารถสัมภาษณ์และซักถาม • ทำให้ได้เข้าใจปัญหาชัดเจนสามารถให้คำตอบได้ตรงกับความต้องการของผู้ใช้

32. David Ellis, 1989, 1993

34. กิจกรรมการแสวงหาสารสนเทศกิจกรรมการแสวงหาสารสนเทศ การเริ่มต้น Starting: the means employed by the user to begin seeking information, for example, asking some knowledgeable colleague; การเชื่อมโยง Chaining: following footnotes and citations in known material or 'forward' chaining from known items through citation indexes;

35. การสำรวจ Browsing: 'semi-directed or semi-structured searching' (Ellis, 1989: 187) • การแยกแยะความแตกต่าง Differentiating: using known differences in information sources as a way of filtering the amount of information obtained; • การติดตามMonitoring: keeping up-to-date or current awareness searching;

36. การดึงหรือเลือกสารสนเทศออกมา Extracting: selectively identifying relevant material in an information source; การตรวจสอบ Verifying: checking the accuracy of information; การสิ้นการสืบค้น Ending: which may be defined as 'tying up loose ends' through a final search.

37. การแยกกิจกรรมการแสวงหาสารสนเทศของ Ellis • ระดับจุลภาค micro-analysis of search behaviour (starting, chaining, extracting, verifying, ending) • ระดับมหาภาค macro-analysis of information behaviour generally (browsing, monitoring, differentiating)

38. David Ellis, 1989 • พฤติกรรมหลายอย่างที่เกี่ยวข้องกับการแสวงหาสารสนเทศ ซึ่งกิจกรรมหลายอย่างเกิดขึ้นอาจจะไม่เรียงลำดับ และในแต่ละสถานการณ์ จะมีกิจกรรมแตกต่างกัน

39. Kuhlthau model of the information search process (ISP) • Originally studying pupils & undergraduates but subsequently looking at other user groups as well, Kuhlthau (1991, 2004) formulated a six-stage information search process (ISP), each stage representing differing needs, behaviors, and cognitive and affective states

40. Kuhlthau six stages • Initiation: user “becomes aware of a lack of knowledge or understanding” • Selection: user needs to “identify and select the general topic to be investigated” • Exploration: user needs to “investigate information on the general topic in order to extend personal understanding” • Formulation: user forms “a focus from the information encountered” • Collection: user needs “to gather information related to the focused topic” • Presentation: user completes the search and presents findings

41. Kuhlthau model (cont.) Each stage – task - in the information search process incorporates three realms: • Affective(feelings) • Cognitive(thoughts) • Physical(actions) “The process of information seeking involves construction in which the user actively pursues understanding and seeks meaning from the information encountered over a period of time.” Links the process to reduction of uncertainty

42. Tasks Initiation Selection Exploration Formulation Collection Presentation ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------→ Feelings uncertainly optimism confusion clarity sense of satisfaction or (affective) frustration direction/ disappointment doubt confidence Thoughts vague-------------------------------------→focused (cognitive) -----------------------------------------------→ increased interest Actions seeking relevant information----------------------------→seeking pertinent information (physical) exploring documenting Kuhlthau model (cont.)

43. Kuhlthau’s search stages & feelings

44. จิตพิสัย (Affective Domain) • เป็นพฤติกรรมทางด้านจิตใจซึ่งจะเกี่ยวกับค่านิยมความรู้สึกความซาบซึ้งทัศนคติความเชื่อความสนใจและคุณธรรมพฤติกรรมของผู้เรียนในด้านนี้อาจจะไม่เกิดขึ้นทันทีดังนั้นการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนจะต้องใช้วิธีปลูกฝังโดยจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมและสอดแทรกสิ่งที่ดีงามอยู่ตลอดเวลาเพื่อทำให้พฤติกรรมของผู้เรียนเปลี่ยนไปในแนวทางที่พึงประสงค์ด้านจิตพิสัยจะประกอบด้วยพฤติกรรมย่อยๆ 5 ระดับได้แก่

45. 1. การรับรู้ ... เป็นความรู้สึกที่เกิดขึ้นต่อปรากฎการณ์หรือสิ่งเร้าอย่างใดอย่างหนึ่งซึ่งเป็นไปในลักษณะของการแปลความหมายของสิ่งเร้านั้นว่าคืออะไรแล้วจะแสดงออกมาในรูปของความรู้สึกที่เกิดขึ้น

46. 2. การตอบสนอง ... เป็นการกระทำที่แสดงออกมาในรูปของความเต็มใจยินยอมและพอใจต่อสิ่งเร้านั้นซึ่งเป็นการตอบสนองที่เกิดจากการเลือกสรรแล้ว

47. 3. การเกิดค่านิยม ... เป็นการเลือกปฏิบัติในสิ่งที่เป็นที่ยอมรับกันในสังคมซึ่งจะแสดงออกมาในรูปของการยอมรับนับถือในคุณค่านั้นๆหรือปฏิบัติตามในเรื่องใดเรื่องหนึ่งจนกลายเป็นความเชื่อแล้วจึงเกิดทัศนคติที่ดีในสิ่งนั้น

48. 4. การจัดรวบรวม ... เป็นการสร้างแนวคิดและจัดระบบของค่านิยมที่เกิดขึ้นซึ่งจะรวบรวมค่านิยมเหล่านั้นโดยอาศัยความสัมพันธ์กับสิ่งที่ยึดถือเพื่อใช้เป็นหลักในการพิจารณาในเรื่องต่างๆถ้าเข้ากันได้ก็จะยึดถือต่อไปแต่ถ้าขัดกันอาจไม่ยอมรับค่านิยมใหม่หรืออาจจะยอมรับค่านิยมใหม่โดยยกเลิกค่านิยมเก่าไปก็ได้

49. 4. การจัดรวบรวม ... เป็นการสร้างแนวคิดและจัดระบบของค่านิยมที่เกิดขึ้นซึ่งจะรวบรวมค่านิยมเหล่านั้นโดยอาศัยความสัมพันธ์กับสิ่งที่ยึดถือเพื่อใช้เป็นหลักในการพิจารณาในเรื่องต่างๆถ้าเข้ากันได้ก็จะยึดถือต่อไปแต่ถ้าขัดกันอาจไม่ยอมรับค่านิยมใหม่หรืออาจจะยอมรับค่านิยมใหม่โดยยกเลิกค่านิยมเก่าไปก็ได้

50. 5. สร้างลักษณะนิสัยตามค่านิยมที่ยึดถือ ... เป็นการนำค่านิยมที่ยึดถือนั้นมาใช้เป็นตัวควบคุมพฤติกรรมที่เป็นนิสัยประจำตัวของตนให้ประพฤติปฏิบัติแต่สิ่งที่ถูกต้องดีงาม