Stralingsschade bij een diagnostisch onderzoek van een zwangere

1. Stralingsschade bij een diagnostisch onderzoek van een zwangere Groep 5

2. Enkele begrippen • Gy = gray, internationale benaming voor de geabsorbeerde stralingsdosis • rad = radiation absorbed dose, idem, Amerikaans benaming 100 rad = 1 Gy • stochast = statistische variabele dat afhangt van het toeval (vb: dobbelsteenwrop)

3. Mogelijke effecten van straling op foetus • Intrauteriene dood • Malformatie • Verstoring vd groei en ontwikkeling • Mutagene en carcinogene effecten • Niks Dit hangt af van de stralingsdosis en van de zwangerschapsleeftijd.

4. deterministisch en stochastich • deterministische effecten: ernst vd pathologie is afhankelijk van de stralingsdosis. vb: microcefalie gebeurt wanneer een groot aantal cellen van het CZS tijdens hun ontwikkelingsstadia wordt aangetast. • stochastische effecten: kans op de pathologie is afhankelijk van de stralingsdosis.vb: de kans op thyroid kanker na de Tsjernobilramp

5. Effecten op het embryo en de foetus • dag 0-9, pre-implantatie: embryo meest gevoelig aan straling: ofwel overleeft het zonder schade (wegens grote recuperatie vd pluripotente cellen), ofwel sterft embryo af. Vermoedelijke grens = 10 rads • week 3-10, organegenesis: studies beperken zich vooral tot de Hiroshima en Tsjernobil. Vooral groeiretardatie en congenitale malformaties, in het bijzonder het CZS. Vermoedelijke grens = 12 rad op 8-15 weken en 21 rad op 16 tot 25 weken. • De meest frequente aandoening is microcefalie en groeiretardatie. • De meeste studies tonen geen schade aan onder de 5 rads. Daarbij is de blootstelling bij mensen gefractioneerd over de tijd: dit is minder schadelijk dan acute blootstelling.

7. Genetische effecten • Moeilijk aan te tonen, aangezien: • spontane mutatierate = 10% • recessieve mutaties komen pas na verschillende generaties tot uiting • autosomaal dominante mutaties zijn zeldzaam • Studies zijn gebaseerd op planten, dieren en Hiroshima: geen verhoogd risico aangetoond in eender welke populatie bij eender welke straling

8. Carcinogenese • Lage doses (1 tot 2 rad) kunnen kanker veroorzaken op latere kinderleeftijd: vooral leukemie (rr stijging 1,5 tot 2). Hoewel: • familieleden hadden ook een verhoogd risico • Hiroshima en Nagasaki gaf geen significante verhoging • Men vermoedt dat het risico op leukemie niet hoger wordt dan 1/1000 kinderen per rad blootstelling

11. Diagnostische beeldvormingRX enkel, fluoroscopie, angiografie • RX enkel • PA blootstelling is lager dan AP (2-4 mrad) • snelle film of digitale RX vermindert blootstelling • loden bescherming dragen bij niet abdominale onderzoeken • Fluoroscopie en angiografie • duur, aantal films, straling sterkte en stralingplaats zo laag mogelijk houden

12. Diagnostische beeldvormingIVP • eerst renale en pelvische echo • geeft idee over hydronefrose en uretronefrose • pelvische echo kan zelden een steen aantonen in VUJ, hiervoor vaginale echo • indien toch IVP nodig: • 5 min na toediening contrast neemt men een opname: geeft relatief genoeg info • geeft 50 mrad aan de foetus, wat de maximale aanbevolen blootstelling is per maand

13. Diagnostische beeldvormingCT • dosis is afhankelijk van aantal, plaats en dikte van de opnames • er wordt aangeraden: multislice CT=> geeft een lichte qualiteitsreductie, maar een grote stralingsreductie

14. Diagnostische beeldvormingContrast materiaal bij zwangerschap en lactatie • Jodium contrast passeert de placenta, en kan voorbijgaande effecten geven op de schildklier, nochtans zijn er geen klinische sequellen geraporteerd • Gadolinium, gebruikt bij NMR, passeert ook de placenta. Wegens gebrek aan ervaring, wordt dit momenteel niet gebruikt bij zwangerschap • Borstvoeding: 24 na IV toediening mag men geen voeding geven. Wel blijft men de melk afkolven, maar deze wordt niet gebruikt.

15. Diagnostische beeldvormingNucleaire geneeskunde • Vanaf de 12de week wordt radioactief jood goed geabsorbeerd door de foetus. Wegens gebrek aan ervaring wordt er geen radioactief jood gebruikt tijdens de zwangerschap. (schildklierkanker) • De fetale absorptie bij een V/Q scan is lager dan 0,5 rad. Dit is een dosis dat niet is geassocieerd met foetale schade. • Sommige radionucleiden verschijnen ook in de melk. De tijd dat men de borstvoeding moet onderbreken is afhankelijk van de halfwaardetijd van de stof. Men moet echter wel blijven afkolven.

16. Diagnostische beeldvormingKernspintomografie • Wordt afgeraden in het eerste trimester wegens (nog) weinig ervaring met KST. • 2de keus, indien echo inconclusief

17. Aanbevelingen • Straling van minder dan 5 rad geeft geen verhoogde kans op abortus, groeiretardatie of perinatale sterfte. Mogelijks een kleine verhoging van kanker op kinderleeftijd (1/2000 vs 1/3000). • Alternatieve beeldvorming (echo, KST) heeft de voorkeur. Men moet geen medische belangrijke beeldvorming weigeren uit vrees voor de geioniseerde straling.

18. Aanbevelingen II • Bij echo en NMR zijn geen foetale neveneffecten gekend, hoewel de KST afgeraden wordt in de 1e trimester • Stralingsrisico moet met de patient bediscusieerd worden, in vergelijking met de normale risico’s op miskraam (20%), genetische defecten (4%), genetische ziektes (10%) en groeiretardatie (10%)

19. Aanbevelingen III • Nationale aanbevelingen (USA): • Maximaal 0,5 rad gedurende geheel de zwangerschap • Maximaal 0.05 rad/maand