DYSLEKSJA ROZWOJOWA

1. DYSLEKSJA ROZWOJOWA Opracowała: Monika Haligowska

2. Definicja dysleksji opublikowana przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona (USA) (1994r.) „Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniemo podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych.

3. Trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju, ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu, dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni”. ( Bogdanowicz, 1996, s. 35)

4. Definicja DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ obowiązująca w Polsce: „to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju intelektualnym, u których współwystępują zaburzenia funkcji percepcyjno – motorycznych, zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności. Bywają one również określane jako mikrodysfunkcje czy też fragmentaryczne zaburzenia lub deficyty rozwojowe.” (H. Spionek, 1965)

5. SPECYFICZNE TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ • Zakłócenia funkcji percepcyjno-motorycznych i ich integracji wywołują specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. • Dla wyróżnienia rodzaju poszczególnych trudności używa się następujących określeń w ramach szerokiego rozumienia terminu „DYSLEKSJA” (DYSLEKSJA ROZWOJOWA) • DYSLEKSJA • DYSORTOGRIAFIA • DYSGRAFIA • Zakres ww. trudności może byćwąski, gdy dotyczy tylkojednej funkcji uczestniczącej w procesie czytania i pisania lubszeroki, • gdy dotyczykilku funkcji jednocześnie.

7. DYSLEKSJA ROZWOJOWA: • DYSLEKSJA: specyficzne trudności w nauce czytania, • którym często towarzyszą trudności w pisaniu. • DYSORTOGRAFIA: specyficzne trudności • w komunikowaniu się za pomocą pisma, • zwł. z opanowaniem zasad • poprawnego pisania (częste błędy ortograficzne). • DYSGRAFIA: trudności w opanowaniu właściwego • poziomu graficznego (czytelnego, kształtnego) pisma. • DYSKALKULIA: • zaburzenie w nauce liczenia u dzieci w normie intelektualnej. • (Bogdanowicz, Jaklewicz, 2000; Mihilewicz za 2001: Sillamy, 1994)

8. Dysleksja rozwojowa występuje u ok.10 - 15% populacji, z czego poważniejsze przypadki, to 2 - 4%. Dyskalkulia jest zjawiskiem o wiele rzadszym - dotyka od 3%- 7% ogółu. (Bogdanowicz, 2000)

9. PRZYCZYNY DYSLEKSJI Bezpośrednią przyczyną trudności o charakterze dyslektycznym jest nieharmonijny rozwój psychomotoryczny dziecka, tj. niektóre jego funkcje rozwijają się dobrze lub bardzo dobrze, a inne z wyjątkowym opóźnieniem - głównie te, które biorą udział w czytaniu i pisaniu oraz ich współdziałaniu.

10. Dysleksja rozwojowa ma podłoże konstytucjonalne, tj. uwarunkowana jest strukturalnymi zmianami w centralnym układzie nerwowym i nieprawidłowym jego funkcjonowaniem, co przyczynia się do powstania dysharmonii rozwojowych będących bezpośrednią przyczyną specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu.

11. POLIETIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ: • zmiany strukturalne, tj. niedokształcenia kory • mózgowej w okolicach związanych z mową, • czytaniem, pisaniem powstałe w okresie • prenatalnym lub związane z mikrouszkodzeniami • w okresie porodu i tuż po urodzeniu; • Czynniki patogenne odpowiedzialne • za powstawanie zmian strukturalnych: • - geny zlokalizowane w chromosomach 1,6, 15, • niedotlenienie mózgu, • anomalie chromosomalne, • nadprodukcja testosteronu w okresie • prenatalnym.

12. W latach 90 – tych XX w. Fawcett, Nicolson, Berry, Dean (1997) wykazali zmiany strukturalne i czynnościowe móżdżku oraz ich związki z zaburzeniami rozwoju nie tylko motoryki, ale też funkcji językowych. (za: Bogdanowicz, Jaklewicz 2000)

13. DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • Stawia się ją wtedy, gdy: • stwierdza się prawidłowy rozwój intelektualny (IQ • w normie) • występują istotne opóźnienia rozwoju funkcji • (słuchowo-językowych, wzrokowo-przestrzennych, • ruchowych i integracji tych funkcji), stanowiących • podstawę do wykształcenia się umiejętności • czytania i pisania • trudności w czytaniu i pisaniu objawiają się • od początku nauki szkolnej

14. DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • jako specyficznych trudności w uczeniu się • ustala się, czy trudności w nauce czytania, • w opanowaniu poprawnej pisowni i poziomu • graficznego pisma, występują jednocześnie, • czy w izolacji • o „specyficznych” trudnościach w uczeniu się • czytania i pisania orzeka się, gdy są one istotne: • wyznacza się tu granicę w postaci opóźnienia o 2 • lata w stosunku do wieku inteligencji, wieku życia • (warunek ten nie jest powszechnie akceptowany) • rozpoznanie stawia się w przypadku, gdy trudności • nie wynikają z zaniedbań środowiskowych • lub dydaktycznych

15. NIE ROZPOZNAJE SIĘ DYSLEKSJI, • gdy trudności w czytaniu i pisaniu • są jedynie wynikiem złego funkcjonowania • narządów zmysłów (niedosłuch, wada wzroku) • lub skutkiem schorzeń neurologicznych (epilepsja, • mózgowe porażenie dziecięce) • należą do zespołu symptomów inteligencji niższej • niż przeciętna, upośledzenia umysłowego • są jedynie wynikiem zaniedbań środowiskowych • lub dydaktycznych • (Bogdanowicz, Jaklewicz, 2000)

16. MITY I KONTROWERSJE DOTYCZĄCE WCZESNEJ DIAGNOZY DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ: • Dysleksję rozwojową można zdiagnozować dopiero • z końcem szkoły podstawowej: w klasach V-VI • (wcześniej możliwe jest tylko postawienie diagnozy • ryzyka dysleksji). • Rozpoznawanie dysleksji rozwojowej wcześniej niż • w klasach V i VI jest szkodliwe, ponieważ usprawiedliwia • niepowodzenia w nauce i popełniane błędy, i tym samym • zniechęca dorosłych oraz zwalnia ich z obowiązku pracy • z dzieckiem. • 3. Inteligentne dziecko zawsze poradzi sobie w szkole.

17. Rozpoznawanie ryzyka dysleksji w klasie 0 i I jest • szkodliwe, ponieważ staje się przyczyną etykietowania, stygmatyzowania, piętnowania • i naznaczania, a tym samym wykluczania, defaworyzowania i marginalizacji w klasie. • Z ryzyka dysleksji „wyrasta się”, bo jego objawy cofają się samoistnie. • Opóźnienia rozwoju mowy u chłopców nie • należy traktować jako symptomu ryzyka dysleksji, ponieważ jest typowym zjawiskiem rozwojowym.

18. Nie ma potrzeby powtarzania przez dziecko zerówki, bo ono w swoim czasie „dojrzeje” • do szkoły, gdy samoistnie wyrówna opóźnienia rozwojowe. • 8. Wystarczy powtórzyć zerówkę, aby dziecko „dorosło” do szkoły. • Badania przesiewowe są mało diagnostyczne, • a więc niepotrzebne. • Uczeń zerówki musi „awansować” do pierwszej klasy, bo inaczej załamie się psychicznie.

19. Krytyczne okresy w programie diagnozowania • dysleksji rozwojowej: • pierwszy rok nauki szkolnej • Nieharmonijny rozwój oraz opóźnienia rozwoju funkcji ważnych dla opanowania umiejętności czytania i pisania • w okresie poniemowlęcym i przedszkolnym to sygnał do diagnozy ryzyka dysleksji przy użyciu Skali Ryzyka Dysleksji – w połowie roku, i oceny czytania z końcem roku szkolnego pierwszej klasy. • 2) po dwóch latach nauki szkolnej • Jeśli dziecko ma zapewnioną właściwą opiekę rodzicielską • i dydaktyczną, dobrze rozwija się umysłowo, a nasilone • trudności w nauce czytania i pisania, pomimo dodatkowych zajęć prowadzonych w pierwszych dwóch latach nauki szkolnej, nie ustępują, w takich przypadkach uczeń powinien w klasie II zostać poddany wstępnym badaniom diagnostycznym.

20. Krytyczne okresy w programie diagnozowania dysleksji rozwojowej: Jeśli objęcie dziecka oddziaływaniami z zakresu terapii pedagogicznej w tym okresie nie przyniesie oczekiwanej poprawy do końca okresu nauczania elementarnego, jest to sygnał, że uczeń powinien w klasie III zostać poddany pogłębionym badaniom diagnostycznym w celu postawienia ostatecznej diagnozy dysleksji rozwojowej.

21. MODEL ROZPOZNAWANIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • ETAPY: • Diagnoza gotowości szkolnej dzieci w wieku 5 – 6 lat (badanie przesiewowe) – profilaktyka niepowodzeń szkolnych. • Diagnoza ryzyka dysleksji. • Wiek: 7 – 8 lat: ujawnienie symptomów ryzyka • dysleksji i nasilonych trudności w uczeniu się czytania. • W sytuacji wystąpienia objawów umiarkowanego lub • wysokiego ryzyka dysleksji i nasilonych trudności w czytaniu, • a przy tym słabych efektów pomocy udzielonej ze strony nauczyciela i rodziców konieczne jest w wieku 8 – 9 lat wstępne badanie diagnostyczne .

22. Diagnoza dysleksji rozwojowej. • Formułowana na przełomie okresu kształcenia zintegrowanego • i przedmiotowego (klasa III – IV), • jeżeli pomoc do tych czas udzielona dziecku w domu oraz specjalistyczna terapia w szkole nie przyniosły zdecydowanej poprawy, • czyli nie spowodowały złagodzenia • lub ustąpienia trudności w czytaniu i pisaniu. • (Bogdanowicz, 2008)

23. DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • Wstępna część badania • Metody kliniczne:wywiad z obojgiem rodziców, • obserwacja (skale obserwacji, np. Skala Ryzyka • Dysleksji M. Bogdanowicz), analiza dokumentów • (świadectwa szkolne, dokumenty medyczne, wypisy • ze szpitala, wyniki badań EEG, TK, rezonansu, opinie • nauczycieli, opinie z poprzednich badań • psychologiczno - pedagogicznych), • analiza wytworów dziecka (rysunki, prace • plastyczne, modele przestrzenne, zeszyty)

24. DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • 2) Badanie rozwoju intelektualnego • Metody eksperymentalne:testy, próby • eksperymentalne, kwestionariusze • ocena poziomu ilorazu inteligencji • ocena poziomu rozwoju myślenia • ocena rozwoju mowy (ekspresja słowna, artykulacja) • ocena procesów orientacyjno – poznawczych • ocena danych ilościowych i w profilu • w psychogramie • ocena danych jakościowych – symptomów specyficznych dla dysleksji

25. DIAGNOZA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • Ocena rozwoju intelektualnego • Specyficzny profil dla dysleksji w WAIS – R • podtesty gorzej wykonane przez dzieci: • A (arytmetyka) • C (kodowanie) • I (wiadomości) • D (powtarzanie cyfr) • Zaburzenia funkcji wzrokowo – ruchowych • i wzrokowo – przestrzennych.

26. A: arytmetyka: • - problemy z tabliczką mnożenia • problem z zapamiętywaniem danych ilościowych podanych słownie • C: kodowanie: • trudności z koordynacją wzrokowo – ruchową • obniżona pamięć wzrokowo – ruchowa • - zwolnione tempo uczenia się wzr.-ruch. • obniżony poziom graficzny znaków / • znaki obrócone o 180 stopni

27. I: wiadomości: • trudności z przypomnieniem sobie nazw, nazwisk • znacznie obniżona gotowość pamięci • problemy z zapamiętywaniem sekwencji nazw • D: powtarzanie cyfr: • problem z powtarzaniem wspak • problem z pamięcią operacyjną (odwrócenie porządku cyfr) • trudności z koncentracją uwagi

28. BADANIE FUNKCJI LEŻĄCYCH U PODSTAW DYSLEKSJI • badanie funkcji wzrokowych • badanie funkcji słuchowo – językowych • ocena funkcji ruchowych • ocena lateralizacji • ocena orientacji w schemacie ciała • i przestrzeni • f) ocena poziomu rozwoju integracji • percepcyjno – motorycznej (koordynacja wzrokowo – ruchowa)

29. OCENA CZYTANIA I PISANIA (badanie pedagogiczne) czytanie: głośne/ciche (tempo, technika, po - -ziom rozumienia, specyficzne błędy) pisanie: tempo, poprawność pisowni, specyficzne błędy poziom graficzny pisma

30. OCENA POSTĘPÓW ORAZ SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ INNYCH PRZEDMIOTÓW SZKOLNYCH • Języki obce • Historia • Geografia • Chemia • Arytmetyka (matematyka) • Technika • Muzyka • Plastyka (rysunek) • W – F • Język polski

31. OCENA ZACHOWANIA DZIECKA W SYTUACJI ZADANIOWEJ (PODCZAS BADANIA) • Warunki badania, charakter zadania. • nawiązanie z dzieckiem kontaktu • nastrój, stan emocjonalny dziecka w chwili badania • stopień zainteresowania zadaniem, chęć do współpracy (motywacja, zaangażowanie) • 2. Charakterystyka poznawczego funkcjonowania dziecka: • uwaga: siła i zakres • ciekawość poznawcza • cechy procesu myślenia: tempo myślenia, samodzielność, oryginalność, produktywność, krytycyzm myślenia, giętkość, czy sprawdza się, poprawia

32. OCENA ZACHOWANIA DZIECKA W SYTUACJI ZADANIOWEJ (PODCZAS BADANIA) • 3. Charakterystyka zachowania dziecka: • dojrzałość społeczna, emocjonalna • napęd psychoruchowy (aktywność/ bierność) i jego zaburzenia (zahamowanie psychoruchowe / ADHD) • 4. Ocena funkcjonowania poznawczego: • poziom rozwoju funkcji intelektualnych, procesów orientacyjno – poznawczych (uwaga, pamięć, percepcja, mowa) • dane ilościowe: specyficzny profil dla dysleksji w psychogramie (ACiD) • - dane jakościowe: specyficzne symptomy

33. WNIOSKI Z BADANIA • „rozpoznanie” ryzyka dysleksji (nawet w 2 r.ż.) • lub specyficznych trudności uczenia się czytania i pisania (dysleksja rozwojowa – od II klasy) • stosowanie opisowej terminologii (ewentualnie wraz z symbolem z ICD – 10) • stwierdzenie całego syndromu (dysleksja rozwojowa) lub izolowanych form zaburzeń (np. dysortografia i / lub dysgrafia) • stwierdzenie stopnia nasilenia trudności, np. głęboka dysleksja • stwierdzenie dodatkowych zaburzeń, np. ADHD, zaniedbania środowiskowe, wada wzroku

34. DZIAŁANIA POSTDIAGNOSTYCZNE • ZALECENIA, WSKAZANIA • Ogólne wskazania: • zindywidualizowanie nauczania w formie dostosowania do potrzeb, możliwości i ograniczeń dziecka dotyczących: • edukacji (np. style uczenia się) • wymagań (zakres programu, tempo uczenia się, powtórki, języki obce, czytanie) • 2) Szczegółowe wskazania do pracy z uczniem w szkole i w domu. • Ustalenie kontraktu dot. współpracy pomiędzy: • rodzicami, dzieckiem, nauczycielami, terapeutą.

35. ROZPOZNAWANIE RYZYKA DYSLEKSJI „Rozpoznania ryzyka dysleksji, a więc zagrożenia dysleksją rozwojową, dokonujemy wówczas, gdy obserwowane trudności mają specyficzny charakter, gdy z trudem i wolno ustępują pod wpływem ćwiczeń, a poprawa jest nie współmiernie mała do włożonej pracy i gdy często ponownie się pojawiają”. (Bogdanowicz, 2008, s. 10)

36. WCZESNE ROZPOZNAWANIE MOŻLIWOŚCI WYSTĄPIENIA SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ • Ryzyko dysleksji • termin stosowany wobec: • młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia • w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować • wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu; • uczniów, którzy napotykają na pierwsze, ale nasilone • trudności w nauce – pomimo inteligencji w normie, dobrze • funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki • wychowawczej i dydaktycznej w domu i szkole; • (Bogdanowicz, 2002, s.43)

37. Skala Ryzyka Dysleksji (SDR) autorstwa M. Bogdanowicz – narzędzie przesiewowe przydatne w praktyce pedagogicznej do wczesnego rozpoznawania możliwości wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się – dysleksji rozwojowej poprzez wykrywanie jej symptomów. • (Bogdanowicz, 2002, s. 96) • Z pomocą specjalistów dzieci ryzyka dysleksji powinny wyrównać opóźnienia rozwojowe jeszcze przed podjęciem nauki w szkole. • Skuteczność interwencji jest zależna od tego, • jak szybko zidentyfikujemy problem. • Dziecko ryzyka dysleksji nie musi stać się uczniem dyslektycznym.

38. RYZYKIEM DYSLEKSJI • są obciążone dzieci: • w rodzinach których występowały podobne • zaburzenia, • pochodzące z nieprawidłowej ciąży • oraz porodu, • te, które wykazują wszelkie opóźnienia • rozwoju. • (Bogdanowicz, Jaklewicz, 2000)

39. SYMPTOMATOLOGIA RYZYKA / DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ • Lista objawów wskazujących na niepokojące dysharmonie rozwoju. • WIEK NIEMOWLĘCY I PONIEMOWLĘCY • opóźnienie w rozwoju mowy i rozwoju ruchowym: • późniejsze wypowiadanie prostych i złożonych słów, • zdań, • słabo lub w ogóle raczkują, późno zaczynają chodzić, • biegać, mają trudności z utrzymaniem równowagi, • czasem stwierdza się u nich obniżony tonus • mięśniowy, • mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze, • np. myciu rąk, ubieraniu się, jedzeniu łyżką; • nie próbują same rysować,

40. WIEK PRZEDSZKOLNY: 3 – 5 lat • mała sprawność ruchowa: słabo biega, trudności • z utrzymaniem równowagi, niezdarne w ruchach, • źle funkcjonuje w zabawach ruchowych; • mała sprawność ruchowa rąk: niechęć • do czynności samoobsługowych, np. zapinania • guzików, sznurowania butów; źle trzyma ołówek, • za mocno / za słabo go naciska podczas rysowania; • słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa: trudność • sprawia mu budowanie z klocków, niechętnie • rysuje, nie umie narysować koła jako 3- latek, • kwadratu i krzyża jako 4- latek, trójkąta jako 5- • latek;

41. WIEK PRZEDSZKOLNY: 3 – 5 lat • opóźniony rozwój lateralizacji: brak przejawów preferencji • jednej ręki; • zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci • wzrokowej ; przejawy: nieporadność w rysowaniu (rysunki • bogate treściowo, ale prymitywne w formie), trudności • w składaniu puzzli, wykonywaniu układanek; • opóźniony rozwój mowy, nieprawidłowa artykulacja wielu • głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, • budowaniem wypowiedzi, z zapamiętywaniem nazw, • wydłużony okres posługiwania się neologizmami, • zniekształcanie nazw przez używanie niewłaściwych • przedrostków; • można u nich rozpoznać niektóre pierwotne odruchy • wrodzone, które nie zanikają / nie ulegają przekształceniu; • ich obecność wskazuje na niedojrzałość CUN;

42. KLASA „O”: 6 -7 lat • obniżona sprawność ruchowa: słabo biega, skacze, • trudności z uczeniem się jazy na nartach, rzucaniem/ • chwytaniem piłki; • trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów • w zakresie samoobsługi, np. używaniem nożyczek, • widelca; • opóźnienie rozwoju lateralizacji: nadal jest oburęczne; • opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni – • ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała • (prawe – lewe); nie umie określić kierunku na prawo • i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi • na lewo); • trudności z rysowaniem rombu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowaniem, szlaczków

43. KLASA „O”: 6 -7 lat • trudności z wyróżnianiem elementów z całości, • z ich łączeniem, z wyodrębnianiem szczegółów • różniących dwa obrazki, z odróżnianiem • kształtów: podobnych (np. figur geometrycznych, • liter: m – n), identycznych, ale inaczej położonych • w przestrzeni (np. liter p-g-b-d); • trudności z poprawnym używaniem wyrażeń • przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne • (nad – pod, za – przed); • wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów • (np. sosa lub szosza), błędy gramatyczne;

44. KLASA „O”: 6 -7 lat • trudności z zapamiętywaniem wiersza, piosenki, • więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie; • trudność z zapamiętaniem nazw, mylenie nazw • zbliżonych fonetycznie; trudności z zapamiętaniem dni • tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, szeregów cyfr; • trudności w różnicowaniu głosek podobnych (np. z-s, • b-p, k-g) – zaburzenia słuchu fonemowego; trudności • z wydzielaniem sylab i głosek ze słów, ich • syntetyzowaniem – zaburzenia analizy i syntez • głoskowej i sylabowej; • trudności w orientacji w czasie, np. określaniu pory • roku, dnia, godziny na zegarze;

45. KLASA „O”: 6 -7 lat • trudności w nauce czytania: czyta bardzo wolno, • głoskuje, nie zawsze dokonuje poprawnej, wtórnej • syntezy, przekręca wyrazy; nie rozumie • przeczytanego tekstu; • pierwsze próby pisania: częste pisanie liter i cyfr • zwierciadlanie oraz odwzorowywanie wyrazów, • zapisując je od strony prawej do lewej; • Współwystępowanie wielu ww. symptomów • u dziecka pozwala z większą pewnością przypuszczać, że mamy do czynienia z dzieckiem „ryzyka dysleksji”.

46. WIEK SZKOLNY: I – III klasa • mała sprawność ruchowa całego ciała: trudności • z nauczeniem się jeździć na 2- kołowym rowerze, • wrotkach, łyżwach, nartach; • obniżona sprawność ruchowa rąk: trudności • w czynnościach samoobsługowych związanych • z ubieraniem się, jedzeniem itp.; • - utrzymująca się oburęczność; • trudność z odróżnianiem prawej i lewej ręki, strony, • określenia położenia przedmiotów względem siebie; • trudności koordynacji wzrokowo – ruchowej (oko- • ręka): brzydko, niechętnie rysuje, pisze, nie mieści • się w liniaturze, zagina „ośle uszy”, zbyt mocno • przyciska ołówek, długopis; ręka szybko się męczy;

47. WIEK SZKOLNY: I – III klasa • trudności z zapamiętywaniem (np. tabliczki mnożenia, • wierszy), zwł. sekwencji (nazw miesięcy, liter • w alfabecie); • wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów, • używanie sformułowań niepoprawnych pod względem • gramatycznym; • trudności z opanowaniem poprawnej pisowni • związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania • wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudności • z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter, • o skomplikowanej strukturze (F,H,Ł,G); • mylenie liter identycznych, ale inaczej położonych • w przestrzeni; popełnianie błędów podczas • przepisywania tekstów;

48. WIEK SZKOLNY: I – III klasa • trudności z opanowaniem poprawnej pisowni • związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania • słuchowego dźwięków mowy, pamięci słuchowej • i mowy: mylenie liter odpowiadających głoskom • podobnym fonetycznie (np. z-s, w-f, d-t, k-g); trudności • z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i-j, głosek • nosowych ą-om, ę-en, nagminne opuszczanie, • dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab; • pisanie wyrazów bezsensownych; nasilone trudności • podczas pisania ze słuchu (dyktanda); • trudności w czytaniu: wolne tempo, prymitywna • technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną • syntezą słowa), błędy, powolne i słabe rozumienie • tekstu;

49. WIEK SZKOLNY: powyżej IV klasy • - wolne tempo czytania, niechęć do czytania; • - nieprawidłowa pisownia, liczne błędy ortograficzne; • - trudności z zapamiętywaniem wierszy, terminów nazw, • np. miesięcy, dat, danych, numerów telefonu; • przekręcanie nazwisk i nazw, liczb wielocyfrowych; • trudności w przedmiotach szkolnych wymagających • dobrej percepcji wzrokowej, przestrzennej i pamięci • wzrokowej: geografii – zła orientacja na mapie, • geometrii – rysunek uproszczony, schematyczny, • chemii – łańcuchy reakcji chemicznych; • - trudności w przedmiotach szkolnych wymagających • dobrej percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy: • trudności w opanowaniu języków obcych, biologia – • opanowanie terminologii, historia – zapamiętywanie • nazwisk, nazw;

50. SYMPTOMY DYSLEKSJI W CZYTANIU • wolne tempo czytania, słaba technika czytania: • przedłużony etap głoskowania, • znaczna liczba błędów, charakterystyczny rodzaj • błędów (zależne od dysfunkcji, które są przyczyną • tych trudności; m.in. zmiana liter, opuszczanie liter, • zmiana brzmienia, nieprawidłowe odczytywanie • całych wyrazów), • -słabe rozumienie przeczytanego tekstu(nadmierna • koncentracja na technice obniża zrozumienie • tekstu), • - niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego, • - brak zróżnicowania głosek zbliżonych fonetycznie, • - problem z zróżnicowaniem wyrazów podobnie • brzmiących,