B ASINÇ VE R ÜZGAR Ç EŞİTLERİ

1. BASINÇ VE RÜZGAR ÇEŞİTLERİ AYŞE EDA TARAKCI 9-D

2. BASINÇ

3. Atmosfer Basıncı Atmosferi oluşturan gazların belli bir ağırlığı vardır. Gazların yeryüzündeki cisimler üzerine uyguladığı basınca atmosfer basıncı denir.

4. Basınç Etmenleri • Hava basıncı çeşitli etmenler altında değişiklik gösterir. • a) Sıcaklık (Termik Etken) • b) Yükselti • c)  Hava Yoğunluğu (Dinamik Etken) • d) Yerçekimi • e)  Mevsim • f)   Dünya’nın Günlük Hareketi

5. a)Sıcaklık (Termik Etken) Basıncı en çok etkileyen etmen sıcaklıktır. Sıcaklığın günlük mevsimlik değişimine bağlı olarak basınç değişir. Isınan hava genleşerek yükselir. Gazların seyrelmesi nedeniyle basınç düşer ve alçak basınç alanı oluşur. Soğuyan havada gaz molekülleri sıkışarak ağırlaşır. Ağırlaşan gazlar yeryüzüne doğru yığılır ve yüksek basınç alanı  oluşur.

6. b)Yükselti:Yeryüzünden yükseldikçe; Yerçekimi ve atmosferdeki gazların miktarı azalır. Bunlara bağlı olarak basınç düşer.

7. c)Hava Yoğunluğu (Dinamik Etken)1 m3 havanın içerisindeki gazların miktarına hava yoğunluğu denir. Yoğunluk su buharına ve toz zerreciklerine göre değişir. Yerçekiminin azalıp çoğalması, Havanın ısınıp soğuması, Yükseltinin artması, Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüşü, Hava yoğunluğunun değişmesine neden olur. Hava yoğunluğu arttıkça basınç yükselir, yoğunluk azaldıkça basınç düşer.

8. d)Yerçekimi: Dünya’nın geoid şekli nedeniyle yerçekiminin Ekvator’dan kutuplara doğru artması, basıncın kutuplarda yüksek olmasının üzerindeki etkisi ılıman kuşakta belirgindir. Yaz aylarında ısınmanın etkisiyle karalar alçak basınç, asının nedenlerinden biridir.

9. e)Mevsim:Mevsimlerin basınç üzerindeki etkisi ılıman kuşakta belirgindir. Yaz aylarında ısınmanın etkisiyle karalar alçak basınç, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Kışın ise denizler alçak basınç, karalar yüksek basınç alanıdır. Bu durum sıcaklığın basınç üzerindeki etkisini kanıtlar.

10. f)Dünya’nın Günlük Hareketi: Dünya, ekseni çevresinde döndüğü için hava akımları yönlerinden sapar. Sapmalar sonucu 30° enlemlerinde alçalıcı hava hareketleri ile yoğunluk arttığından basınç yükselir ve dinamik yüksek basınç alanı oluşur.   60° enlemlerinde ise batı ve kutup rüzgarları karşılaşır. Bu rüzgarların birbirlerini iterek yükselmesiyle 60° enlemlerinde gaz yoğunluğu azaldığından basınç düşer. Böylece dinamik alçak basınç alanı oluşur.

11. UYARI: Dünyanın günlük hareketi sonucunda hava akımlarının sapması, dinamik basınç alanlarını oluşturur. Dünya’nın ekseni çevresindeki hareketine bağlı olarak oluşan basınçlara dinamik basınç denir.

12. BASINÇ KUŞAKLARI:  Termik Alçak Basınç Kuşağı (Tropikal Basınç Kuşağı) ·        Ekvator ve çevresinde sıcaklığa bağlı olarak oluşmuştur. ·        Sıcaklık yüksek  olduğu için sıcak çekirdekli siklon da denir. Termik Yüksek Basınç Kuşağı (Polar Basınç Kuşağı) Kutuplar çevresinde düşük sıcaklık nedeniyle oluşan, yüksek basınç alanıdır. UYARI: Basınç kuşakları, Kuzey Yarım Küre’de karalar üzerinde kesintiye uğrar. Güney Yarım Küre’de ise karaların oranı çok az olduğundan basınç kuşakları daha düzenli ve süreklidir. Türkiye’de Etkili Olan Basınç Merkezleri  Türkiye farklı özellikteki basınçların etkisinde kalır. Bu durum daha çok Türkiye’nin matematik konumunun sonucudur.

13. BASINÇ KUŞAKLARI: Dinamik Yüksek Basınç Kuşağı (Subtropikal Basınç Kuşağı) Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüşünün rüzgarlar üzerinde oluşturduğu sapma etkisiyle 30° enlemleri çevresinde oluşan basınç kuşağıdır. Bu kuşak Kuzey Yarım Küre’de yaz aylarında kuzeye, kış aylarında güneye kayar.  Alçalıcı hava hareketlerine bağlı olarak havanın ısınması ve nem miktarının düşmesi nedeniyle 30° enlemleri çevresinde çöller oluşur.  Dinamik Alçak Basınç Kuşağı (Subpolar Basınç Kuşağı) 60° enlemlerinde kutup rüzgarları ve batı rüzgarlarının karşılaşması ile oluşur. Sıcaklık düşük olduğu için soğuk çekirdekli siklon da denir. Kışın kara ve denizlerin farklı ısınmaları aynı enlem üzerinde farklı basınç koşullarının görülmesini sağlar. Bu nedenle kışın karalar üzerinde yüksek basınç oluşması bu basınç kuşağını kesintiye uğratır. 

15. RÜZGAR ÇEŞİTLERİ

16. 1-Sürekli (Yıllık) RüzgârlarDünya üzerindeki, sürekli alçak ve yüksek basınç alanları arasında esen rüzgârlardır.

17. a. Alize Rüzgârları:  30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, Ekvator daki termik alçak basınç alanına doğru esen rüzgârlardır.Özellikleri•  Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar. •  Tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar. Bu nedenle Doğu rüzgârları da denir. •  Sürekli olmaları ve yönlerinin belli olması nedeniyle, yelkenli gemiler döneminde bu rüzgârlardan faydanılmıştır. Bu nedenle bu rüzgârlara ticaret rüzgârları (tradewinds) da denilmiştir. •  Ekvatoral bölgede karşılaşan Alizeler, 3 - 4 km kadar yükselerek kutuplara doğru hareket ederler. Bunlara da ters alize (üst alize) adı verilir. Ters alizeler, dönenceler üzerinde alçalarak tropikal çöllerin oluşmasına neden olurlar. •  Sıcak okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar. 

18. b. Batı Rüzgârları: 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır.Özellikleri•  Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar. •  Orta kuşaktaki karaların batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. •  60° enlemleri civarında Kutup rüzgârları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar. c. Kutup Rüzgârları: Kutuplardaki termik yüksek basınçlardan, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır.Özellikleri•  Soğuk ve kuru oldukları için, etkili oldukları alanlarda sıcaklığı azaltarak kar yağışlarına neden olurlar. •  60° enlemleri civarında Batı rüzgârları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar. •  Soğuk okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar. 

19. 2-Devirli (Mevsimlik) RüzgârlarKıtalar ve okyanuslar arasındaki ısınma ve sıcaklık farkları sonucu meydana gelen rüzgârlardır. Mevsimlik rüzgârların en tanınmış olanı musonlardır. 

20. a. Yaz Musonu:  Yaz mevsiminde karalar denizlere göre daha fazla ısınır. Bu nedenle buralarda alçak basınç alanları oluşur. Aynı mevsimde deniz ve okyanuslar daha serin oldukları için, yüksek basınç alanı durumundadırlar. Bunun sonucunda, deniz ve okyanuslardan kara içlerine doğru büyük bir hava akımı olur. Bu rüzgârlara yaz musonu denir. Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşırlar. Bundan dolayı etkili oldukları yerlere bol yağış bırakırlar. Görüldüğü yerler* Ön ve Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında * Doğu Asya ile Büyük Okyanus a bağlı denizler arasında * Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında * Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında * Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında 

21. b. Kış Musonu:  Kış mevsiminde karalar, denizlere oranla daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı oluştururlar. Aynı mevsimde denizler ve okyanuslar üzerinde alçak basınç alanı vardır. Bunun sonucunda, karaların iç kesimlerinden deniz ve okyanuslara doğru büyük bir hava akımı olur. Bu rüzgârlara kış musonu denir.Kış musonları kara kaynaklı oldukları için soğuk ve kurudurlar. Bu nedenle başlangıçta yağış getirmezler. Ancak, denizler üzerinden geçtikten sonra bir karaya varırlarsa yamaç yağışlarına yol açarlar.  Kış musonları ile yağış alan yerler•  Avustralya nın kuzeyi •  Endonezya Adaları nın kuzeyi ve batısı •  Japon Adaları nın batısı •  Afrika nın doğusu •  Hindistan ın doğusunda Doğu Gat Dağları 

23. 3. Yerel Rüzgârlar Bir bölgede, kısa süre içerisinde esen rüzgârlara yerel rüzgârlar denir. 

24. a. Meltem Rüzgârları: • Gün boyunca oluşan sıcaklık ve basınç farkları sonucu meydana gelirler. *Deniz ve Kara MeltemleriGündüz, karalar daha çok ısınacağı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda denizden karaya doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra deniz meltemi denir. Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı durumuna geçerler. Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır. Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra kara meltemi denir.*Vadi ve Dağ MeltemleriGündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç oluşur. Vadiler ise, daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra vadi meltemi denir. Geceleri ise, dağ yamaçlarında ve yüksek plâtolarda hızla soğuyan hava yüksek basınç alanı oluşturur. Alçak ovalar ve vadiler ise, nem oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar görülür. Bunun sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra dağ meltemi denir.

25. b. Sıcak Yerel Rüzgârları Föhn (Fön)Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı yaklaşık her 100 m. de 0,5 °C azalır. Belli bir yükseltiden sonra bünyesindeki nemi yağış olarak bırakır. Dağın arka yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir ve yamaca sürtünerek alçalır. Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100 m. de 1°C artar. Dağ zirvelerinden aşağıya doğru sıcak ve kuru olarak esen bu rüzgârlara föhn rüzgârı denir. Föhn rüzgârı, İsviçre de Alpler in kuzey yamaçlarında görüldüğünden bu ismi almıştır. Föhn rüzgârı Türkiye de, Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları nın denize bakan yamaçlarında kışın ve ilkbaharda görülür.

26. *SirokkoKuzey Afrika da, Büyük Sahra Çölü nden sıcak ve kuru olarak Akdeniz e doğru esen rüzgârdır. Fas, Tunus ve Cezayir de etkisi belirgindir. Akdeniz i geçerken nem kazanır. İspanya, Fransa ve İtalya nın güney kıyılarına yağış bırakır.*Hamsin Sudan dan gelen ve Mısır dan Akdeniz e doğru esen rüzgârdır. Sıcak, kuru ve boğucu bir rüzgârdır.

27. c. Soğuk Yerel Rüzgârlar* Bora:Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri ndenAdriya Denizi ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır. Hızı fazladır.* Mistral:Fransa nınRhone vadisini izleyerek Akdeniz e doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır.* Krivetz (Kriviç):Romanya da, Aşağı Tuna Ovası na doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır. Bükreş tekrivetz etkili olduğunda sıcaklık 10 - 15°C düşer.

28. d.Tropikal RüzgârlarSıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100 - 150 km.ye kadar çıkabilen rüzgârlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar. Belirli yollar izleyerek karaların üzerine de sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle hortumlara sebep olurlar. Çevrelerine büyük zarar verirler. Tropikal rüzgârlara, Asya denizlerinde ve Avustralya nın Büyük Okyanus kıyılarında Tayfun (Çince Büyük rüzgar demektir), Meksika Körfezi kıyılarında Hurrican (Hariken), Afrika nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado (Hortum) adı verilir. 

33. DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM =D

34. KAYNAKÇA: • http://segalbugra.blogcu.com/basinc-cografya/1202108 • http://www.google.com.tr/#sclient=psy-ab&hl=tr&source=hp&q=dinamik+al%C3%A7ak+bas%C4%B1n%C3%A7&pbx=1&oq=dinamik+al%C3%A7ak+bas%C4%B1n%C3%A7&aq=f&aqi=g1&aql=&gs_sm=e&gs_upl=3907l4974l0l5351l5l5l0l0l0l3l427l1584l2-.2.1l5l0&fp=1&biw=1366&bih=667&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.,cf.osb&cad=b74 • http://tr.wikipedia.org/wiki/Dinamik_y%C3%BCksek_bas%C4%B1n%C3%A7 • http://geograpy.blogcu.com/ruzgarlar-ve-ozellikleri-ruzgar-cesitleri/1236892