Dr Krzysztof Koc

1. Metodyka nauczania języka polskiegoWykład 4Wprowadzanie i uczenie pojęć na lekcjach języka polskiego Dr Krzysztof Koc

2. Termin a pojęcie Rozumienie utworu wiąże się ze znajomością takich terminów jak groteska, symbol, tragizm. Rozumienie utworu wiąże się ze znajomością takich pojęć jak groteska, symbol, tragizm. Które zdanie jest prawdziwe i dlaczego?

3. Termin a pojęcie • Znajomość terminu (nazwy) oznaczającego jakąś klasę zjawisk wcale nie implikuje rozumienia pojęcia, w skład którego wchodzą owe zjawiska. Terminów i ich definicji można się dość łatwo nauczyć ‘na pamięć. • Sprawne operowanie terminologią (językiem pojęciowym) znacznie ułatwia komunikację między nauczycielem, uczniem i interpretowanym dziełem. • W procesie interpretacji widać, czy uczeń przyswoił tylko termin (np. ‘symbol’), czy rozumie także skomplikowane pojęcie o tej samej nazwie.

4. Termin a pojęcie Zasadnicza różnica między pojęciem a terminem wynika ze sposobu ich poznawania: • termin jest nazwą naukową, którą można przyswoić bądź z leksykonu danej nauki, bądź z rozprawynaukowej, bądź z objaśnień nauczyciela; • pojęcie poznawane jest w długotrwałym procesie. Uczeń musi zapoznać się, drogą analizy i syntezy, z wieloma konkretnymi faktami, by następnie zrozumieć abstrakcję, czyli uogólnienie istotnych cech danego pojęcia.

5. Termin a pojęcie Błąd metodyczny Podanie terminu i jego definicji, a następnie szukanie przykładów w tekście sprawia, że termin z poetyki przestaje być funkcjonalnym narzędziem wspomagającym rozumienie, odszukanie w tekście porównania czy przenośni lub oksymoronu ma niewiele wspólnego z interpretacją utworu. Polecenie typu wyszukaj... wskaż... ogranicza się do sprawdzenia wiedzy z poetyki, nie zaś do umiejętności jej zastosowania, czyli do rozumienia utworu i do jego interpretacji.

6. Cel uczenia pojęć • Proces nauczania to m.in. proces tworzenia wiedzy i organizowania wiadomości w struktury poznawcze. 2. Proces dydaktyczny ma też uzmysłowić uczniowi schematy myślenia (ukształtowane na podstawie doświadczeń osobistych), przekształcić owe schematy i pomóc ukształtować nowe pojęcia. 3. Pojęcia pomagają w zrozumieniu swoistości dzieła literackiego.

7. Wiedza konceptualna i wiedza proceduralna Wiedza konceptualna: • Zdolność do definiowania pojęcia według kryteriów. • Zdolność do rozpoznawania relacji między pojęciami. • Wymaga znajomości typowych przykładów. Wiedza proceduralna: • Zdolność do funkcjonalnego wykorzystywania pojęcia w procesach analitycznych i interpretacyjnych. • Umożliwia zrozumienie nietypowych przykładów i refleksję nad nimi. Uczenie się pojęć = wiedza konceptualna i proceduralna

8. Uwarunkowania związane z wprowadzaniem pojęć Uczenie się pojęć zależy od: • Wieku ucznia . • Od poziomu kompetencji językowej ucznia. • Od fazy rozwoju umysłowego ucznia: • Uczenie poprzez działanie • Działanie i tworzenie obrazów w umyśle (do ok. 11 lat) • Myślenie obrazowe i symboliczne (powyżej 11 lat)

9. Sposoby wprowadzania pojęć Sposób dedukcyjny – od reguły do przykładu Nazwa (termin) + definicja + przykład Sposób indukcyjny – od przykładu do reguły Analiza przykładu + wyodrębnienie cech pojęcia + termin W edukacji polonistycznej powinien dominować sposób indukcyjny Działania (na przykładach) + umiejętności + wiedza

10. Wprowadzanie pojęć w edukacji polonistycznej Pojęcia na lekcjach języka polskiego należy wprowadzać • Systemowo – w logicznym następstwie; od ogółu do szczegółu; koncentrycznie. • Całościowo – w sposób sfunkcjonalizowany, łącząc umiejętności i wiedzę. • Metodycznie – treści literaturoznawcze należy przekładać na język dydaktyki, biorąc pod uwagę wiek i kompetencje językowe ucznia.

11. Wprowadzanie pojęć w edukacji polonistycznej Prawidłowości związane z wprowadzaniem pojęć • Uczeń najpierw rozróżnia język poetycki od języka codziennej komunikacji. • dopiero w dalszej kolejności poznaje swoistość języka poetyckiego (np. epitety, personifikacje itp.) • Uczeń najpierw rozróżnia świat rzeczywisty od fikcji literackiej. • dopiero w dalszej kolejności poznaje swoistość fikcji literackiej(np. sposób kształtowania fabuły, obrazowania, kreacji postaci itp.) Najpierw uczeń rozpoznaje wyższe układy znaczeniowe, a następnie niższe.

12. Wprowadzanie pojęć w edukacji polonistycznej Etapy wprowadzania pojęć • Etap propedeutyczny (wstępny) – polega na dostrzeganiu i analizie zjawiska (cech pojęcia) bez konieczności poznawania terminu i posługiwania się nim (tu obserwacja konkretu i podstawowych elementów dzieła literackiego oraz uczenie przez działanie). • Etap właściwy – polega na rozpoznawaniu i nazywaniu cech pojęcia oraz na umiejętnym integrowaniu wiedzy o pojęciu z jego cechami. Uczeń kojarzy nazwę z rzeczą (konkretem), porównuje kilka konkretów, abstrahuje (odrzuca elementy niekonieczne), uogólnia (ustala cechy typowe danej kategorii) • Etap wdrożeniowy – świadome posługiwanie się pojęciem i terminem w procesie analizy i interpretacji tekstu. UWAGA: Umiejętne wprowadzanie pojęć wymaga uwzględnienia kontekstów, w jakich pojęcie występuje oraz analizy jego przykładowych realizacji.