ENGELLLİ HAKLARI İZLENMESİ VE RAPORLANMASI

1. ENGELLLİ HAKLARIİZLENMESİ VE RAPORLANMASI Mart 2014 SİNOP

2. İnsan hakları ve engelli hakkı • İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 10 Aralık 1948 İnsan hakları; • Doğuştan sahip olduğumuz • Devredilemeyen, • Evrensel haklardır.

3. İnsan haklarının temel ilkeleri • Evrensellik ve devredilemezlik:Hiç kimse İnsan hakları evrenseldir ve devredilemezdir, insan haklarını diğer insanlardan geri alamaz. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 1. maddesinde de belirtildiği gibi, “bütün insanlar onur ve haklar bakımından eşit doğarlar.” • Bütünsellik: İnsan hakları bir bütündür. Kişisel, kültürel, ekonomik, siyasi ya da sosyal tüm haklar insanlık onurunun ayrılmaz bir parçasıdır. Tüm haklar eşit statüye sahiptir ve aralarında herhangi bir hiyerarşi yoktur.

4. Karşılıklı bağımlılık ve karşılıklı ilişki: İnsan haklarının bütünsel olarak ya da belli bir parçasının gerçekleşebilmesi bir diğerinin gerçekleşmesine bağlıdır. • Eşitlik ve ayrımcılığa uğramama: Tüm bireyler insan varlığı olarak eşittir ve herkes onur ve haklar bakımından herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın eşit haklardan eşit şekilde yararlanır.

5. Katılım ve dâhil etme: Herkes ve tüm insanlar medeni, ekonomik, sosyal, kültürel ve politik gelişmelerden yararlanmak, katkı koymak, somut, özgür ve aktif şekilde bu gelişmelere katılmak hakkına sahiptir. • Güçlendirme: Güçlendirme insanların kendi haklarını geliştirmeleri, kullanmaları ve talep etmeleri için kapasitelerinin geliştirilmesi sürecidir.

6. Hesap verebilirlik ve hukukun üstünlüğüne saygı: İnsan haklarını temel alan yaklaşım ‘hak sahiplerini’ ve bunlara karşılık düşen ‘sorumluları’ belirleyerek kalkınma sürecindeki hesap verebilirliği geliştirmeyi görevlilerin yükümlülüklerini yerine getirme kapasitelerini artırmayı hedefler. Bu insan hakları ihlali gerçekleştirmemek gibi negatif yükümlülüklerin yanı sıra korumak, yaygınlaştırmak ve insan hakları yükümlülüklerini yerine getirmek gibi pozitif yükümlülükleri içerir. • Toplumsal uyum, bütünleşme ve istikrarın yaygınlaşması:

7. Devletlerin görevleri • Saygı gösterme yükümlülüğü • Koruma yükümlülüğü • Yerine getirme yükümlülüğü

8. Engelli Hakları • Engellilik; BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (BMEHS) 1 1.. Maddesine göre; “diğer bireylerle eşit koşullar altında topluma tam ve etkin bir şekilde katılımlarının önünde engel teşkil eden uzun süreli fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu bulunan kişileri içermektedir.”

9. Engellilik bir insan hakkıdır çünkü: • Engelli bireylerin siyasal katılım, sağlık, eğitim, istihdam hakkına erişimleri engelli oldukları için reddedildiğinde ayrımcılığa maruz kalmaktadır. • Engelli bireyler engellilikleri nedeniyle istismar, önyargı, saygısızlığa maruz kaldığında insanlık onuru ihlali yaşamaktadır. • Engelli bireyler istekleri dışında kurumlarda tutulduğunda ya da gönülsüz olarak tecrit edildiğinde veya engelleri nedeniyle yasal olarak yetersiz görüldüğünde bağımsızlıkları ihlal edilir.

10. Engelli haklarının dayandığı temel ilkeler BMEHS, Madde 3: • Kendi seçimlerini yapma özgürlükleri ve bağımsızlıklarını da kapsayacak şekilde, kişilerin insanlık onuru ve bireysel özerkliklerine saygı gösterilmesi; • Ayrımcılık yapılmaması; • Engellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanması; • Farklılıklara saygı gösterilmesi ve engellilerin insan çeşitliliğinin ve insanlığın bir parçası olarak kabul edilmesi; • Fırsat eşitliği; • Erişilebilirlik; • Kadın-erkek eşitliği; • Engelli çocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı duyulması.

11. Engellilerin karşılaştığı sorunlar • Önyargı; Belirli bir gruba yöneltilen olumsuz düşünceler, hoşgörüsüzlük ya da nefrettir. • Engelliler dinen lanetlenmiş kişilerdir. • Engelliler uğursuzluk sebebidir • Engelliler aileleri için utanılması ve saklanması gereken bireylerdir • Engelliler toplum için birer yüktür • Engellilerin tedavi edilmesi gerekir • Engelliler bakım evleri gibi kapalı mekânlarda tutulmalı ve toplumun geri kalan kısmı için sıkıntı yaratmamalıdır

12. Nefret Suçu Nedir? Herhangi bir kişi ya da topluluğa ve/veya mülklerine karşı din, dil, ırk, cinsiyet, engellilik ve yaş gibi gerekçelerle işlenen ve şiddet içeren suçlara “nefret suçu” adı verilmektedir. Nefret suçları birçok ülkede aynı zamanda “önyargı suçları” olarak da nitelendirilmektedir. Engelli bireyler önyargı ve nefret suçu mağduru olabilir!

13. Soykırım* Aşırı şiddet Cinayet, Saldırı, Tecavüz, Kundaklama, Organize saldırılar, Terörizm Şiddet, saldırganlık, gözdağı verme, Tehdit, saygısızlık, Vandalizm, nefret maili, taciz Ayrımcı davranışlar Kişilerin kimliğinden ötürü bireysel ya da grup haklarının ihlali (iş yerinde, hizmetlere erişimde vb..) Önyargı davranışları Tek tipleştirme, hakaret içeren şakalar, ad takmak, alay etmek, dışlamak *Pyramid of hate (Tower Hamlets Race and Hate Inter Agency Forum)

14. Uluslararası Hukukta Nefret Suçları Olarak Nitelenen Davranış Biçimleri • Fiziksel saldırı ve şiddet, • Mülke zarar verme, • Saldırı ya da zarar verme tehdidi, • Yazılı ya da sözlü taciz, tecavüz, • Aşağılayıcı ve incitici söz ve davranışlar, şakalar, • Nefret içeren yazılı ve görsel metinler, duvar yazıları, posterler, resimler, • İletişim araçları yoluyla tehdit, • Aşağılayıcı lakap-unvan takmak, • Ayrımcılığa dayalı söz ve davranışlar.

15. Ayrımcılık • Siyasal, ekonomik, sosyal, kültürel veya kamusal yaşamın herhangi bir alanında, insan hakları ve temel özgürlüklerin eşit ölçüde tanınmasını, yararlanılmasını ya da herkes tarafından kullanılmasını  engelleyici veya zayıflatıcı amaç taşıyan ya da bu sonuçları doğuran ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya farklı görüş, ulusal ve etnik köken, mülkiyet, doğum veya farklı bir statüye dayalı her türlü ayırma, dışlama, kısıtlama veya ayrıcalık tanımadır. • Doğrudan ayrımcılık • Dolaylı ayrımcılık • Dolayısı ile ayrımcılık

16. Doğrudan ayrımcılık Bir kişiye, ırk veya etnik kökene dayalı olarak, karşılaştırılabilir bir durumda, diğer bir kişiye göre daha az tercih edilir şekilde muamele edilmesi, edilmiş olması veya edilebilir olması • Dolaylı ayrımcılık Bir kişinin, kendisiyle bağlantılı bir başka kişinin nitelikleri nedeniyle ayrımcılığa uğraması

17. Dolaylı ayrımcılık • Görünüşte tarafsız olan bir düzenleme, ölçüt veya uygulama, bir ırk veya etnik kökene mensup kişilere, başka kişilerle karşılaştırıldığında belirli bir dezavantaj yaratıyorsa ve söz konusu düzenleme, ölçüt veya uygulama meşru bir amaçla haklı kılınmadıkça ve söz konusu amaca ulaşmak için kullanılan araçlar uygun ve gerekli olmadıkça, dolaylı ayrımcılık ortaya çıkar • Çoklu ayrımcılık • Bir kişinin farklı alanlarda farklı temelde ayrımcılığa uğraması ile gerçekleşebileceği gibi, bir kişinin tek bir olayda birden fazla temelde ayrımcılığa uğraması şeklinde de gerçekleşebilir.

18. Engellilere yönelik ayrımcılık dolaylı, dolaysız, çoklu temelde ayrımcılığı ve tacizi içerebilir! • BMEHS • Madde 2: • “Engelliliğe dayalı ayrımcılığın”, engellileri insan haklarından yararlanmaktan veya bu haklarını kullanmaktan yoksun bırakan veya bu haklarına zarar veren ya da bunları amaçlayan “engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlama” olduğunu belirtir • Makul (düzenleme) uyumlaştırma: Engelli kişiler açısından, işveren veya herhangi bir kişi ya da kuruluşun, bir hükmün, ölçütün veya uygulamanın beraberinde getirdiği dezavantajları ortadan kaldırmak için uygun tedbirleri alması olarak tanımlanır.

19. Madde 5, Eşitlik ve Ayrımcılık Yapılmaması: 1. Taraf Devletler herkesin hukuk önünde ve karşısında eşit olduğunu ve ayrımcılığa uğramaksızın hukuk tarafından eşit korunma ve hukuktan eşit yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul eder. 2. Taraf Devletler engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklar ve engellilerin herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkin bir şekilde korunmasını güvence altına alır. 3. Taraf Devletler eşitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak üzere engellilere yönelik makul düzenlemelerin yapılması için gerekli tüm adımları atar. 4. Engellilerin fiili eşitliğini hızlandırmak veya sağlamak için gerekli özel tedbirler işbu Sözleşme amaçları doğrultusunda ayrımcılık olarak nitelendirilmez.

20. Erişilebilirlik sorunu • BM Engelli Hakları Sözleşmesi Madde 9’a göre taraf devletler; engellilerin bağımsız olarak yaşayabilmelerini ve yaşamın tüm alanlarına etkin katılımını sağlamak ve engellilerin diğer bireylerle eşit koşullarda fiziki çevreye, ulaşıma, bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemleri dâhil olacak şekilde bilgi ve iletişim olanaklarına, hem kırsal hem de kentsel alanlarda halka açık diğer tesislere ve hizmetlere erişimini sağlamakla yükümlüdür.

21. Eğitim sorunu • Devlet, katılımcı bir eğitim için engelli öğrenciler için bireysel destek de dahil olmak üzere destek sağlamakla yükümlüdür. • Devlet, eğitim kurumları ve teknolojilerine erişim için gerekli tedbirleri almalıdır • Devlet, işaret dili ve Braille alfabesinde nitelikli engelli öğretmenleri istihdam etmek için gerekli tedbirleri almalıdır • Devlet, engelli öğrencilerin eğitime katılabilmesi için öğretmenlerin eğitimini gerçekleştirmekle yükümlüdür

22. İstihdam sorunu • Engellilerin çalışma hayatında karşılaştıkları sorunların nedenleri arasında şunlar yer almaktadır: • İş yerlerinin fiziksel olarak erişilebilir olmaması • İş yerlerinin fiziki ortamının engellilere göre düzenlenmemesi • Engellilere yönelik ayrımcılığı önleyen politika ve uygulamaların olmayışı • Mevcut iş fırsatları hakkında erişilebilir bilgi eksikliği • İşyerlerinde engellilerin iletişimini kolaylaştırıcı düzenlemelerin bulunmayışı (ışıklandırma, yazı, ses cihazları vs) • Engellilerin çalışma becerilerine ilişkin kalıp yargılar

23. İZLEME ve RAPORLAMA • İzleme; bir durumun ya da tekil bir olayın sonrasında ne yapılması gerektiğini belirlemek üzere yakından gözlemlenmesidir.

24. İzlemenin amaçları • Şiddet ortamı konusunda erken uyarıda bulunmak, • düzeltici faaliyetleri belirlemek, • Uluslararası standartların uygulanması ve benimsenmesi konusunda baskı yapmak, • ulusal düzeyde hukuki eylemleri başlatabilmek, • hükümet üzerinde baskı oluşturabilmek , • kamuoyunun farkındalığını artırmak

25. İzlemenin unsurları • Uzun bir zaman sürecine yayılır • Veri toplanması gerekir • Gelişmeler periyodik olarak araştırılır • Olay ya da durum objektif olarak değerlendirilir (standartlar referans alınır) • İzleme sonucu bir rapor yazılır • Durum değerlendirmesi yapılır

26. İnsan hakları izlemesi • Durum izlemesi i. İnsan hakları ihlallerinin izlenmesi ii. Mevzuat değişiklik tasarıları ve yasalaşma süreçlerinin izlenmesi iii. Yasa ve politikaların uygulamalarının izlenmesi iv. İnsan hakları kurumlarının kuruluş ve gelişmelerinin izlenmesi

27. Vaka izlemesi i. Dava konusu edilmiş bir olayla ilgili hukuki sürecin izlenmesi ii. Bir ihtiyaç sahibine sunulan destek ve rehabilitasyon hizmetlerinin izlenmesi iii. Bir olaydaki diğer müdahale biçimlerinin izlenmesi

28. Raporlama Raporlama insan hak ve ihlallerinin tespiti, duyurulması ve önlenmesinde önemli bir araçtır. Raporda yer alması gereken unsurlar: • siyasi, tarihsel veya ekonomik bağlam ve şartlar; • vakaların anlatılması; • insan hakları ihlâllerinin niteliği • eğer gizli değilse mağdurların kimlik bilgileri; • iddia olunan failler ve/veya yetkililerin sorumluluğu; • öneriler.

29. Raporun öğeleri: • Yönetici özeti • Giriş -Hedef -Örgütünüzün yapısı -Bilgi toplama yöntemleri • Bulgular -Tablolar -Fotoğraflar -Mağdur ya da tanık ifadeleri • Sonuç -Değerlendirme -Öneriler

30. Engelli Haklarının İzlenmesi Ve Rapor Edilmesi • Engellilere yönelik önyargı, nefret suçu içeren vakalar, ayrımcı uygulamalar ve hak ihlallerine ilişkin raporların hedef grubu: i. Engelli birey ve ailesi, ii. Hükümet yetkilileri iii. Polis ve diğer kolluk güçleri iv. Medya ve toplum

31. STÖ’ler için Veri toplama kaynakları • Görüşmeler (Mağdur ve mağdur yakınları ile) • Odak grup çalışmaları • Anketler • Medya izlemesi • Yargının izlenmesi • Hükümet kurumlarının websitelerinin takibi • STÖ raporları, analizleri, websiteleri

32. STÖ’lerın izleme yaparken kullanacakları kaynaklar 1.Bireysel başvurular 2. Yasal mekanizmalar 3.Medya izlemesi

33. Mağdurla görüşme Mağdur ve mağdur yakınları ile görüşürken mağdurun haklarına riayet edilmelidir: • Saygı, şefkat ve nezaket görme hakkı • Verilen hizmet hakkında bilgi edinme • Hizmetlere erişim • Yargı süreci hakkında bilgi edinme • Faille temastan korunma • Gizlilik (ismini gizleme) • Temsil edilme

34. Görüşme sırasında • İlk tanıştırmada doğrudan engelli bireye yönelerek konuşun • Konuşma sırasında kişiyi yönlendirecek sözcükler kullanmaktan kaçının • Yardım teklif ettiğinizde karşı taraftan onay gelene kadar bekleyin • Görüşme öncesinde engelli bireyin ihtiyaçlarını gözden geçirin • Görüşme sırasında kişinin engel durumu (görme, fiziksel, işitme vb) yerine temel hak ve özgürlüklerinden yararlanıp yararlanamadığına odaklanın • Kişi işitme engelli ise işaret dili kullanan bir tercümandan yardım alın • Eğer kişi dudak okuyabiliyorsa tane tane ve belirgin bir şekilde yavaş konuşun • Eğer kişi görme engelli ise, öncelikle ona kendinizi tanıtın • Eğer yer değiştirecek olursanız bunu kişiye bildirin • Kişinin Braille alfabesi ile bilgi almaya ihtiyacı olup olmadığını sorun

35. Eğer kişi, konuşma engelli ise, kısa sorular sormaya özen gösterin • Anlamadığınız bir yer olduğunda anlamış gibi yapmayın, sorunuzu yineleyin • Fiziksel engelli bir kişi ile görüşme yaparken onun göz hizasına gelecek şekilde oturun. • Kişi eğer sizin bulunduğunuz yere gelerek görüşme yapacak ise fiziksel erişimin tam olarak sağlandığından emin olun. Gerekirse görüşme yerini değiştirin • Mental engelli kişilerle görüşme yaparken yeterince vakit ayırın • Anlaşılır bir şekilde konuşun ve kısa sorular sorun • Gerektiğinde resimler ya da çizimlerle iletişim kurmayı deneyin • Anlatılanları Yargılamayın ve herhangi bir değerlendirmede bulunmayın • Görüşmenin uygun zamanda ve sizin kontrolünüzde bitmesini sağlayın

36. Başvuru mekanizmaları • Yargısal suç duyurusu -Savcılıklar • İdari Mekanizmalar -İnsan hakları kurulu -Ombudsmanlık

37. Kampanya ve Lobi • Kampanya; belli bir toplumsal soruna dikkat çekmek, bir konuda toplumu bilinçlendirip kamuoyu oluşturmak, topluma danışılmadan alınan kararlara karşı tepki göstermek, bir yasal yanlışlığa dikkat çekmek, yanlış olduğuna inanılan bir uygulamayı durdurmak, STK'nın bir çalışmasının yürütülmesi için gerek duyulan insan ve para kaynağını oluşturmak gibi amaçlarla uygulanan, süresi belirlenmiş, genellikle bütün topluma yönelik yürütülen yoğun bir iletişim etkinliğidir.

38. Kampanya öncesinde • Amaç ve somut hedefler olmalı • Hedef grup belirlenmeli • Kampanya için gerekli insan gücü ve gönüllü katkısı sağlanmalı • Bütçe detaylı olarak hazırlanmalı • Kampanyanın uygulanma süresi belirlenmeli • Kampanya basit ve anlaşılır bir mesaj taşımalı

39. Lobi yapmak esasen bir yasanın desteklenmesi veya bir yasaya karşı çıkılması için siyasetçilerle iletişime geçilerek ikna edilmesi ve bu amaçla savunuculuk yapılmasıdır.

40. Teşekkürler….