Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

1. Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej

2. bezpieczeństwo energetyczne … Bezpieczeństwo energetyczne to wszelkie celowe działania mające na celu zapewnienie ciągłości produkcji energii zgodnej z bieżącym zapotrzebowaniem. Znaczenie: stanowi podstawę prawidłowego funkcjonowania współczesnej gospodarki, tak w skali poszczególnych krajów i regionów, jak i w skali globalnej. Problem zapewnienia ciągłości produkcji energii pojawił się na świecie w momencie stałego wzrostu zapotrzebowania na energię, przy jednoczesnym wyczerpywaniu się złóż mineralnych (przede wszystkim w regionach wysokorozwiniętych, w których od wielu dziesięcioleci wykorzystywało się lokalne zasoby). Państwa pozbawione własnych zasobów energetycznych są zmuszone importować surowce bądź poszukiwać alternatywnych rozwiązań zapewniających źródła energii.

3. bezpieczeństwo energetyczne … Tradycyjnymi surowcami wykorzystywanymi do produkcji energii elektrycznej są złoża mineralne: ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny (oraz ich pochodne). Ze względu na ograniczoną ich ilość zmuszeni jesteśmy do racjonalnego ich wykorzystywania, uwzględniającego nie tylko bieżące potrzeby, ale również i przyszłe. Obok konwencjonalnych dysponujemy również innymi źródłami energii, takimi jak: energia Słońca,wiatr, woda, energia cieplna zgromadzona wewnątrz skorupy ziemskiej. Mimo ciągle jeszcze wysokich kosztów technologii umożliwiających przetwarzanie tych zasobów na energię, posiadają one bardzo ważne cechy: nie ulegną wyczerpaniu i są czyste ekologicznie.

4. bezpieczeństwo energetyczne … ŹRÓDŁA ENERGII odnawialne nieodnawialne węgiel brunatny energia Słońca minerały rozszczepialne (uran, tor) energia geotermiczna energia pływów torf biomasa ropa naftowa węgiel kamienny energia wiatru gaz ziemny energia wody

5. bezpieczeństwo energetyczne … Zmiany struktury produkcji energii elektrycznej na świecie Najwcześniej do produkcji energii elektrycznej na szeroką skalę zaczęto wykorzystywać węgiel kamienny. Do połowy XX wieku stanowił on najważniejszy surowiec energetyczny, z którego uzyskiwano nawet 50% światowej produkcji energii na świecie. Od lat 50. XX wieku jego znaczenie systematycznie spada w krajach UE, co potwierdza również spadek udziału w strukturze produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Właściwości tych dwóch najbardziej dziś rozpowszechnionych źródeł energii odkryto dopiero po koniec XIX wieku. Od tego czasu ropa naftowa i gaz ziemny skutecznie wypierały drewno opałowe i torf, a od połowy XX wieku również węgiel kamienny. Druga połowa XX wieku to okres rozwoju energetyki jądrowej. Bazuje ona na zasobach uranu i toru, wymaga stosowania nowoczesnych technologii produkcji i szczególnych zasad bezpieczeństwa ze względu na szkodliwe promieniowanie radioaktywne , przez co koszt budowy elektrowni jądrowych jest bardzo wysoki. Rosnąca popularność energetyki jądrowej jest następstwem wysokiej efektywności produkcji (z 1 kg uranu produkujemy tyle samo energii, co ze spalania 2500 t węgla kamiennego).

6. bezpieczeństwo energetyczne … Udokumentowane zasoby surowców energetycznych na świecie i ichwystarczalność przy obecnym poziomie zużycia • ilość surowca wyrażona w potencjale energetycznym przeliczonym na tony ropy naftowej Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008

7. bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie węgla kamiennego w 2006 roku Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008

8. bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie gazu ziemnego w 2006 roku Źródło: Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2008

9. bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie ropy naftowej na świecie w 2008r (wg. Oil and Gas Jurnal, 2009) Źródło: Przegląd Geologiczny, vol 57, 7/2009

10. bezpieczeństwo energetyczne … Wydobycie surowców energetycznychw 2006 roku Wg EUROSTAT

11. bezpieczeństwo energetyczne … Produkcja surowców energetycznych w krajach EU (UE-27) w latach 1990-2007 Wydobycie węgla kamiennego w krajach UE (UE-15) systematycznie spada od lat 60. Jest ono efektem z jednej strony wyczerpywania się najkorzystniejszych do eksploatacji złóż, z drugiej pojawieniem się na rynku tańszych paliw: importowanego spoza Europy węgla i ropy naftowej. Stosunkowo wysokie wydobycie utrzymywało się jeszcze do końca XX wieku w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w tym w Polsce (obecny poziom wydobycie jest o połowę niższy w porównaniu z latami 80.). Wg EUROSTAT Duże zasoby węgla brunatnego w Europie sprawiły, że do końca lat 80. wzrastało jego wydobycie, przy malejącym jednak udziale w wydobyciu światowym. W roku 1960 w Europa dostarczała 96% wydobycia światowego, w latach 90. około 60%. Stare europejskie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego zostały już w większości wyczerpane, a odkryte w 1959r. w Holandii (gaz ziemny) i na początku 60. na Morzu Północnym (gaz i ropa naftowa) nie zaspokajają potrzeb całej Europy. W związku z tym kraje europejskie są w większości dużymi importerami tych paliw.

12. bezpieczeństwo energetyczne … Zużycie energii w krajach Unii Europejskiej 1000 toe* *W toe - wyrażone w potencjale energetycznym przeliczonym na tony ropy naftowej Wg EUROSTAT

13. bezpieczeństwo energetyczne … Zużycie energii • Między rokiem 1999 a 2009 w państwach UE nastąpiły zmianyw zużyciu energii. Największe przyrosty zużycia energii zaobserwowano w sektorze usług [14%] oraz transporcie [8%]. W sektorze gospodarstw domowych nastąpił umiarkowany wzrost zużycia energii [2%]. Jednocześnie sektorze przemysłowym wystąpiło zmniejszenie zużycia energii o 15 %. Spadek zużycia energiiw sektorze przemysłowym miał miejsce w latach 2008-2009. Przyczyn można dopatrywać się w rozwoju energooszczędnych technologii oraz spadku produkcji przemysłowej wynikającej m.in.: z kryzysu gospodarczego panującego w UE.

14. bezpieczeństwo energetyczne … Główne źródła produkcji energii pierwotnej w UE

15. bezpieczeństwo energetyczne … Zależność UE od dostaw surowców i paliw energetycznych z importu Kraje Unii Europejskiej są w 60% zależne od dostaw surowcówi paliw energetycznych z importu. Prognozy wskazują na to, iż w 2030 roku zależność ta może wzrosnąć nawet do 70-80%. Dzieje się tak głównie za sprawą ciągłego wzrostu zapotrzebowania na energię. %

16. bezpieczeństwo energetyczne … Zależność krajów UE od dostaw surowców i paliw energetycznych z importu Wg EUROSTAT

17. bezpieczeństwo energetyczne … Import głównych surowców energetycznych do krajów UE Większość importowanej ropy naftowej pochodzi z Rosji i państw skupionych w OPEC. Wg EUROSTAT 34% gazu ziemnego jest dostarczane z Rosji

18. bezpieczeństwo energetyczne … Dywersyfikacja Zużycie energii wykazuje systematyczny wzrost, tak w skali całego świata, jak i Europy; UE nie dysponuje bogatymi złożami surowców energetycznych w związku z czym jest uzależniona od zewnętrznych dostaw; Rosja i państwa OPEC to dziś najwięksi światowi producenci gazu i ropy (w przypadku Rosji zakłada się, że jej ranga jeszcze wzrośnie po rozpoczęciu eksploatacji zasobów gazu w strefie arktycznej - złoża Sztokmana na Morzu Barentsa); Obecnie większość gazu i ropyimportujemy z Rosji, ten stopień uzależnienia uważa się za niekorzystny dla gospodarki UE. wniosek Konieczność dywersyfikacji dostaw i źródeł surowców energetycznych

19. bezpieczeństwo energetyczne … South Streem i Nord Streem - są elementami politykisurowcowej Rosji w Europie Gazociągi Nord Stream i South Stream mają podzielić Europę na dwa energetyczne obszary, w których jeden, łącznie z Polską, będzie całkowicie uzależniony od rosyjskiego gazu ziemnego.Trasa gazociąguNord Stream przechodzi przez wyłączne strefy ekonomiczne 5 państw (Federacji Rosyjskiej, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec) oraz polską, obecnie sporną z Danią. Rosyjski gazociąg South Stream, ma dostarczać do Europy gaz z Rosji, biegnąc po dnie Morza Czarnego, a potem przez kraje Europy Południowej Nabucco – europejski projekt gazociągu, konkurencyjny wobec rozwiązań rosyjskich. Nabucco, projekt międzynarodowego konsorcjum z siedzibą w Wiedniu, ma od 2014 roku transportować gaz kaspijski i z Bliskiego Wschodu, zmniejszając zależność Europy od surowca z Rosji. Gaz ziemny transportowany będzie z Azerbejdżanu i Turkmenistanu do Austrii poprzez Bułgarię, Rumunię i Węgry.

20. bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna Polski do 2030 r. • dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, • konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15 poprawa efektywności energetycznej • Dywersyfikacja: • zróżnicowanie kierunków dostaw • zróżnicowanie technologii produkcji wzrost bezpieczeństwa dostaw • rozwiązanie problemu dostaw gazu z. i ropy n. z jednego kierunku • zniesienie barier przy zmianie sprzedawcy energii elektrycznej i gazu • przebudowa modelu rynku energii elektrycznej • wprowadzenie rynkowych metod kształtowania cen ciepła rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii • Zalety: • brak emisji CO2 • uniezależnienie od typowych kierunków pozyskiwania surowców energetycznych wprowadzenie energetyki jądrowej • w 2020 r. 15-proc. udziału OZE w zużyciu energii finalnej, oraz 20-proc. w 2030 r. • do 2020 r. 10-proc. udziału biopaliw w rynku paliw transportowych, oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii • ograniczenie emisji CO2, SO2 i NOx, zgodnie z przyjętymi przez Polskę zobowiązaniami • stworzenie systemu zarządzania krajowymi pułapami emisji gazów cieplarnianych ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku” oprac. - Ministerstwo Gospodarki

21. bezpieczeństwo energetyczne … Przykładowe rozwiązania dla Polski dostawy ropy ze złóż kaspijskich, rurociągiem Odessa-Brody, przedłużonymdo Płocka, a być może także do Gdańska. (Uwagi: słabym punktem tego przedsięwzięcia jest zapewnienie dostaw ropy z Kazachstanu. Słabością tego przedsięwzięcia jest również niestabilna sytuacja polityczna na Ukrainie, na terenie której znajduje część infrastruktury rurociągu Odessa-Brody. dostawy gazu spoza Rosji w oparciu o nowe inwestycje: A) budowa terminalu do przeładunku skroplonego gazu w Świonujściu, lub w Gdańsku, (Uwagi: W sierpniu 2011 roku rozpoczęto budowę gazoportu w Świnoujściu. B) gaz łupkowy. (Uwagi: gaz ukryty głęboko, w trudno dostępnych warstwach geologicznych na głębokościach od tysiąca do czterech tysięcy metrów. Gazem łupkowym nasycone są warstwy iłów. Ich szeroki pas ciągnie się od wybrzeża, między Słupskiem a Gdańskiem, w kierunku Warszawy aż po Lublin i Zamość.

22. bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna Unii Europejskiejwobec Rosji „...potrzebujemy w ramach UE przewidywalnego i pewnego zaopatrzenia w surowce, a Rosja potrzebuje przewidywalnego popytu i atrakcyjnego rynku dla swoich produktów...” Komisarz ds. stosunków zewnętrznych, Benita Ferrero-Waldner Dla UE niezbędne jest uniknięcie energetycznej zależności od Rosji, przy jednoczesnym uznaniu, że Rosja potrzebuje rynku europejskiego również dla inwestycji w posiadaną infrastrukturę energetyczną. Postulaty   Unii   w   sferze   energetyki można podsumować następująco:- uzyskanie dostępu do infrastruktury przesyłowej;- uzyskanie dostępu do złóż;- bezpieczeństwo inwestycji;- przyjęcie takich ogólnych zasad współpracy, jak przejrzystość, rządy prawa, wzajemność, niedyskryminacja, otwarcie i dostęp do rynków. Państwa europejskie dążą do zabezpieczenia wyżej wymienionych długofalowych interesów poprzez skłonienie Rosji do ratyfikacji Karty Energetycznej oraz podpisania Protokołu Tranzytowego.

23. bezpieczeństwo energetyczne … Struktura zużycia energii pierwotnej wg źródeł i jej zmiany Wg EUROSTAT • Przyczyny zmian polityki energetycznej: • dostępność źródeł energii (wielkość zasobów własnych, ceny na rynku światowym); • efektywność wykorzystania różnych surowców energetycznych; • forsowanie przez różne grupy interesu bardzo kosztownej tzw. polityki klimatycznej zmierzającej do ograniczenia emisji CO2;

24. bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna UE: Nowe trendy w produkcji energii pierwotnej UE: wzrost znaczenia odnawialnych źródeł energii; spadek udziału paliw stałych a strukturze produkcji energii; spadek zużycia ropy naftowej (m.in. zastępowanej w transporcie czystszym ekologicznie gazem); wzrost zużycia gazu;

25. bezpieczeństwo energetyczne … Struktura produkcji energii pierwotnej ze źródeł odnawialnychi jej zmiany w okresie 1990-2007 Wg EUROSTAT Unia Europejska jest światowym liderem w stosowaniu odnawialnych źródeł energii.

26. bezpieczeństwo energetyczne … Możliwości i ograniczenia produkcji energii ze źródeł odnawialnych - ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (w UE energetyka jest odpowiedzialna za 80% emisji gazów cieplarnianych); - zmniejszenie importu ropy naftowej i paliw stałych; - zyskanie większej niezależności energetycznej UE. Korzyści wynikające ze stosowania odnawialnych źródeł energii: • -konieczność stosowania nowoczesnych, zaawansowanych i kosztownych technologii; • niższa efektywność produkcji • w porównaniu z tradycyjnymi źródłami energii; • -wysoki koszt produkcji energii na skalę przemysłową; Ograniczenia wykorzystywania odnawialnych źródeł energii:

27. bezpieczeństwo energetyczne … Działania UE w zakresie promocji odnawialnych źródeł energii: Dyrektywa UE 2001/77/EC – zakłada osiągnięcie do 2010 roku 21% udziałuprodukcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych  Dyrektywa UE 2003/30/EU, określają minimalny udział biopaliw w paliwachwykorzystywanych w transporcie (do 2010 roku 5,75%) i innychodnawialnych paliw Udział procentowy produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w 2006 i docelowy w 2010 roku (zgodnie z Dyrektywą UE 2001/77/EC) Wg EUROSTAT Objaśnienia: BE-Belgia, BG-Bułgaria, CZ-Czechy, DK-Dania, DE-Niemcy, EE-Estonia, IE-Irlandia, EL-Grecja, ES-Hiszpania, FR-Francja, IT-Włochy, CY-Cypr, LV-Łotwa, LT-Litwa, LU-Luksemburg, HU-Węgry, MT-Malta, NL-Holandia, AT-Austria,PL-Polska, PT-Portugalia, RO-Rumunia, SI-Słowenia, SK-Słowacja, FI-Finlandia, SE-Szwecja, UK-Wielka Brytania

28. bezpieczeństwo energetyczne … Polityka energetyczna UE Główne cele polityki energetycznej: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego; zapewnienie konkurencyjności; ochrona środowiska, a zwłaszcza przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Działania zmierzające do poprawy bezpieczeństwa energetycznego Europy: dywersyfikację źródeł energii i kierunków dostaw surowców energetycznych, magazynowanie paliw (utrzymywanie obowiązkowych rezerw), współpracę państw europejskich w sytuacjach kryzysowych, promowanie odnawialnych źródeł energii.

29. bezpieczeństwo energetyczne … Pakiet klimatyczno-energetyczny Pakiet klimatyczno-energetyczny - nowe cele polityki energetycznej UE („20/20” lub 3x20%): zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do 2020r. co najmniej o 20% w porównaniu do 1990r. racjonalizacja wykorzystania energii i w konsekwencji ograniczenie jej zużycia o 20% zwiększenie udziału energii produkowanej ze odnawialnych źródeł energii do 20% całkowitego zużycia energii średnio w UE w 2020 r. osiągnięcie co najmniej 10% udziału biopaliw w sprzedaży paliw transportowych w 2020 r.

30. bezpieczeństwo energetyczne … Europejska Karta Energetyczna Porozumienie krajów UE w sprawie utworzenia wspólnego rynku energetycznego, przewidujące m.in.: powstanie konkurencyjnego rynku paliw, energii i usług energetycznych; swobodny wzajemny dostęp do rynków energii państw sygnatariuszy porozumienia; dostęp do zasobów energetycznych i ich eksploatacji na zasadach handlowych, bez jakiejkolwiek dyskryminacji; ułatwienie dostępu do infrastruktury transportowej energii (międzynarodowy tranzyt); swobodny przepływ kapitału na inwestycje energetyczne i transfer zysków z prowadzonej działalności; koordynację polityki energetycznej poszczególnych krajów; wzajemny dostęp do danych technicznych i ekonomicznych; indywidualne negocjowanie warunków dochodzenia poszczególnych krajów do zgodności z postanowieniami Karty.

31. bezpieczeństwo energetyczne … Do zadań europejskiej polityki energetycznej należy: Dążenie do wzrostu efektywności wykorzystywania energii, poprzez wspierania rozwoju nowoczesnych technologii prowadzących do spadku zużycia energii jak i redukcji strat energii poprzez m.in. modernizację systemu przesyłowego. Utworzenie wspólnego rynku energii: efektywnego, bezpiecznego i konkurencyjnego. W tym celu UE dąży do ustalenia przejrzystych ceny energii oraz zasad udostępniania sieci przesyłowych zarówno paliw jak i energii elektrycznej. Stworzenie ram prawnych zobowiązujących państwa członkowskie UE do utrzymywania obowiązkowych rezerw paliw płynnych oraz opracowania koncepcji współpracy regionalnej w sytuacjach kryzysowych (odcięcia dostaw gazu).

32. przydatne strony ... www.acce.apsl.edu.pl/ www.ec.europa.eu/energy/index_en.htm www.energetyka.wnp.pl/ www.gigawat.info/index.html www.globaleconomy.pl/component/option,com_frontpage/Itemid,1/ www.klaster3x20.pl/ www.pl.wikipedia.org/wiki/Bezpiecze%C5%84stwo_energetyczne www.tonto.eia.doe.gov/country/index.cfm?view=reserves www.bp.com/productlanding.do?categoryId=6929&contentId=7044622 www.cire.pl/ www.eia.doe.gov/ www.kape.gov.pl/ www.klimatdlaziemi.pl/ www.managenergy.net/emap/maphome.html www.wiking.edu.pl/article.php?id=275#energetyka www.mg.gov.pl/Gospodarka/Energetyka/ www.oszczedzaj-energie.pl/ www.rp.pl/ www.rynek-gazu.cire.pl/ www.osw.waw.pl/ www.sobieski.org.pl/ www.rurociagi.com

33. Regionalne Centrum Informacji Europejskiejul. Mostowa 27, 87-100 ToruńTel. 56 652 11 21www.kursy.rcie.torun.pl Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej