CHINY

1. CHINY 中华人民共和国Chińska Republika Ludowa

2. SPISTREŚCI • Wstęp • Środowisko • Gospodarka • Ludność • Historia • Galeria zdjęć

3. Chiny zajmują około 1/5 powierzchni Azji. Są największym, pod względem liczby mieszkańców, państwem na świecie. Każdego dnia przychodzi tu na świat około 50 000 dzieci. Aby zapewnić wyżywienie tak wielkiej liczbie ludzi, każdy nadający się pod uprawę skrawek ziemi jest wykorzystywany rolniczo. Niziny we wschodnich Chinach utworzone z osadów rzecznych są od tysięcy lat głównymi regionami rolniczymi. W tej części kraju powstały również wielkie ośrodki miejsko-przemysłowe. Na rozległych obszarach na północy i zachodzie, gdzie rozciągają się jałowe pustynie i wysokie góry, żyje bardzo mało ludzi. Chiny są jedną z najlepiej rozwiniętych cywilizacji na świecie. Mają pisaną historię liczącą 3500 lat. Tutaj wynaleziono między innymi papier, proch strzelniczy, stąd pochodzi jedwab. Panda wielka żyje w lasach bambusowych południowo-zachodnich Chin, jest zagrożona wyginięciem z powodu niszczenia tych lasów.

4. Pałac Cesarski jest jednym z wielu pałaców w Mieście Cesarskim znajdującym się w centrum Pekinu. Jest ono otoczone wysokimi murami, których w czasach cesarskich nie mogli przekraczać zwykli ludzie. Dlatego zostało nazwane Zakazanym Miastem. Obecnie mieszczą się tu muzea dostępne dla każdego. Chiny w ciągu swojej historii były widownią wielu ważnych wydarzeń. Przez ponad 2000 lat były cesarstwem, w 1911 zostały republiką, a w 1949, w wyniku wojny domowej, stały się państwem komunistycznym. W latach 90 główne miasta chińskie zaczęły się bardzo zmieniać. Wąskie ulice i niską zabudowę zastąpiły wielopasmowe arterie, wzdłuż których wzniesiono wielopiętrowe budynki, ale w wielu regionach wiejskich życie nie ulegało zmianie od wieków. Większość ludności zajmuje się rolnictwem i w tradycyjny sposób uprawia ryż na tarasowych polach.

5. WAŻNIEJSZE DANE Powierzchnia: 9 597 00 km² Ludność: 1200 000 000 Stolica: Pekin (7 050 000) Ważniejsze miasta: Szanghaj (7 050 000) Tianjin (5 989 000) Najwyższy punkt: Mount Everest (8848 m) Język urzędowy: chiński Religie: konfucjanizm, taoizm, buddyzm, islam, chrześcijaństwo Waluta: juan Eksport: ropa naftowa, tekstylia, węgiel kamienny, zboża, konserwy owocowe, herbata, przetwory rybne, jedwab, rudy wolframu Ustrój: jednopartyjna republika ludowa PNB na osobę: 380 USD

6. Wielki Mur wzniesiono w górzystej, północnej i północno-wschodniej części Chin. Została zbudowana ponad 2200 lat temu dla obrony przed plemionami koczowniczymi z północy. Jego łączna długość wynosi ponad 6000 km. Korowód smoka podczas hucznych obchodów chińskiego Nowego Roku, którym towarzyszą pokazy fajerwerków. Podobnie uroczyście jest obchodzony Nowy Rok wszędzie tam, gdzie osiedlili się Chińczycy.

7. ŚRODOWISKO

8. Chiny są trzecim co do wielkości krajem świata, po Rosji i Kanadzie. Krajobraz Chin, tak jak i klimat, jest bardzo zróżnicowany. Na północnym wschodzie zimy są długie i mroźne, a lata krótkie i bardzo gorące. Region ten jest znacznie zalesiony i obfituje w liczne bogactwa mineralne, w tym węgiel kamienny. Duże różnice temperatury są szczególnie typowe dla północnych obszarów kraju, gdzie rozległe stepy sąsiadują z dziewiczymi terenami pustyni Gobi. Latem w ciągu dnia temperatura na pustyni dochodzi do 38 stopni C, ale zimą może spaść w nocy do -34 stopni C. Północno-wschodnią część Chin zajmuje Nizina Mandżurska, otoczona górami Wielki Chingan i Mały Chingan. Na wschodzie, nad Morzem Żółtym leży aluwialna Nizina Chińska, odwadniana przez szeroką, krętą Rzekę Żółtą (Huang He), znaną z katastrofalnych powodzi. Żyzne namuły wyniesione z Wyżyny Lessowej są osadzone w korycie, co sprawia, że jest to ważny region rolniczy. Przepływająca przez centrum kraju ChangJiang (Jangcy) jest głównym Szlakiem wodnym Chin. Wypływa z gór lezących na zachodzie i uchodzi do Morza Wschodniochińskiego. Ma 6300 km długości i jest trzecią rzeką świata. Spokojne wody śródgórskiego jeziora, wzdłuż którego biegnie gruntowa droga, przecinająca odludne góry Karakorum na zachodzie krańcach Chin. Łączy ona Chiny z północnym Pakistanem.

9. Zachodnią część Chin zajmuje wysoko położona, niegościnna Wyżyna Tybetańska, często nazywana „Dachem Świata”. Ta tybetańska wioska leży na płaskowyżu otoczonym wysokimi górami. Tutejsze lato jest wprawdzie krótkie, ale pozwala na uprawę jęczmienia i warzyw. Tybet jest regionem słabo zaludnionym, na 1 km² przypadają tu tylko 2 osoby Bardziej na południe ciągnie się łańcuch Himalajów z najwyższym szczytem świata – Mount Everest. Himalaje obniżają się w kierunku południowo-wschodnim, gdzie znajduje się najcieplejsza część Chin. Zarówno południowe Chiny, jak i pobliska wyspa Hajnan mają klimat gorący i wilgotny, z wiejącymi od maja do października wiatrami monsunowymi, przynoszącymi obfite opady

10. Krajobraz Krasowy Południowych Chin, rozciąga się w prowincjachJunnan, Guizhou and Guangxi na obszarze pół miliona metrów kwadratowych. Region Południowych Chin nie ma sobie równych pod względem bogactwa występujących tu formacji krasowych, a ukształtowanie terenu uważane jest za najbardziej spektakularny na świecie przykład krajobrazu krasowego regionów tropikalnych i podzwrotnikowych. Wpis obejmuje trzy grupy formacji krasowych: Libo, Shilin i Wulong. W ich obrębie znajdują się miedzy innymi kamienne lasy: Naigu - zbudowany z wapieni i dolomitów oraz Shilin – „wyrastający” z jeziora o tej samej nazwie, wyróżniający się różnorodnością kształtów i kolorów tworzących go skał. Na niecodzienny krajobraz Wulong składają się ogromne zapadliska terenu, jamy, jaskinie i naturalne mosty, natomiast na Libo – grupy krasowych gór i wzniesień w kształcie stożków i wież.

11. Wioska położona wysoko na stokach gór Huang Shan, na południe od Wuhu. Góry spowite mgłą, wodospady i lasy sprawiają, że region ten przyciąga miłośników wędrówek z całych Chin. Obszar góry Lushan, w prowincji Jiangxi, jest jednym z ośrodków duchowych cywilizacji chińskiej. Świątynie buddyjskie i taoistyczne oraz najważniejsze miejsca konfucjanizmu, w których nauczali najwięksi myśliciele, wtapiają się harmonijnie w przepiękny krajobraz, stanowiący źródło inspiracji dla wielu artystów, którzy rozwinęli estetyczne pojmowanie natury, właściwe cywilizacji chińskiej.

12. GOSPODARKA ŚRODOWISKO

13. Duża liczba mieszkańców i wielkość Chin sprawiają, że kraj ten należy do najważniejszych –pod względem gospodarczym- państw na świecie. Występują tu bogate złoża węgla kamiennego, ropy naftowej, rud żelaza i wolframu. Chiny mają duże zasoby leśne, potencjał hydroenergetyczny, obfituje w ryby łowiska. Urodzajne gleby mogą dostarczyć wystarczającej ilości żywności dla prawie całej ludności kraju. Chiny mają również liczące kilkanaście wieków tradycje handlowe i rzemieślnicze. Dokonano tu wielu znaczących wynalazków. Chińczycy zbudowali kompas, wynaleźli druk, banknoty, opracowali metodę produkcji porcelany. Mimo tych ogromnych możliwości i osiągnięć, Chiny miały zawsze problemy ekonomiczne, które występują także i dzisiaj. Wiele z bogactw mineralnych zalega w odludnych, trudno dostępnych regionach. Na znacznych terenach jest zbyt sucho, aby można było rozwijać rolnictwo bez sztucznego nawadniania. Ponadto miasta i przemysł rozwijają się często na obszarach o największym znaczeniu dla rolnictwa. Chiny mają ogromne zasoby siły roboczej, ale wraz ze wzrostem liczby ludności, rosną potrzeby w zakresie wyżywienia, opieki zdrowotnej i oświaty. Heilongjiang, najbardziej na północ wysunięta część Chin. Duża rolę w gospodarce chińskiej odgrywa leśnictwo, a prowincja Heilongjiang zajmuje I miejsce w kraju w przeróbce drewna. Występują tu także duże złoża ropy naftowej, węgla, rud żelaza i złoto.

14. Gdy w 1949 władzę w Chinach przejęli komuniści, usiłowali poprawić dolę chłopów i robotników, którzy od wieków byli wyzyskiwani i cierpieli nędzę. W latach 50 i 60 zaczęto rozwijać przemysł ciężki. Na obszarach wiejskich zorganizowano rolnicze gospodarstwa produkcyjne zwane komunami, w których wieśniacy, po połączeniu gospodarstw, wspólnie pracowali przy uprawie roślin i hodowali zwierzęta. Poczynając od lat 80 w Chinach pojawiły się elementy gospodarki rynkowej, dopuszczono własność prywatną, zezwolono na działalność zagranicznych inwestorów. Gospodarka zaczęła się szybko rozwijać, a produkty chińskie znalazły się na rynkach niemal wszystkich krajów świata. Nastąpiło szybkie unowocześnienie przemysłu, rozwinęły się usługi, między innymi nowoczesna telekomunikacja. Przed 1978 rolnictwo chińskie było zorganizowane w komuny. Obecnie rodziny chłopskie muszą dostarczać część zbiorów państwu, ale resztę mogą sprzedać na wolnym rynku.

15. PRZEGLĄD GOSPODARKI Rolnictwo : największy na świecie producent ryżu i tytoniu. Uprawa jęczmienia, bawełny, orzeszków ziemnych, kukurydzy, prosa, herbaty, sorgo i pszenicy. I miejsce w świecie w pogłowi trzody chlewnej. Hoduje się bydło, owce, kozy i wielbłądy. Górnictwo: rudy antymonu, cyny i wolframu, węgiel, rtęć, gaz ziemny, ropa naftowa. Przemysł : żelazo i stal, odzież, maszyny, nawozy sztuczne. Rozwój przemysłu ciężkiego spowodował skażenia środowiska. Większość przedsiębiorstw jest w rękach państwa, ale od niedawna w specjalnych strefach ekonomicznych na wschodzie kraju są wznoszone zagraniczne inwestycje. Pola ryżowe na stokach gór niedaleko południowochińskiego miasta Guiyang. Ryż jest w Chinach głównym zbożem, a uprawia się go przede wszystkim na południe od rzeki Jangcy.

16. Kobieta tka ręcznie jedwabną tkaninę wytwarzaną w Chinach od tysięcy lat. W dawnych czasach otrzymywanie przędzy jedwabnej z kokonów jedwabnika było jedną z najpilniej strzeżonych tajemnic. Najnowocześniejsze w Chinach zakłady metalurgiczne w Baoshan, niedaleko portowego miasta Szanghaj, zbudowane w 1990, produkują stal wysokiej jakości. Chiński przemysł stalowy jest jednym z większych i najszybciej rozwijających się w świecie.

17. LUDNOŚĆ

18. Od czasu, gdy władzę w Chinach przejęli w 1949 komuniści, w życiu mieszkańców tego kraju zaszły zmiany. Podniósł się poziom życia, zwłaszcza w miastach. Życie rodzinne bardzo ważne dla chińczyków, uległo bardzo dużym przeobrażeniom. Kiedyś w jednym mieszkaniu żyło kilka pokoleń, obecnie rodziny są znacznie mniejsze. Zmieniły się również praktyki religijne. Od wieków religia była bardzo ważnym elementem w życiu Chińczyków i obok siebie egzystowało wiele wierzeń. Gdy do władzy doszli komuniści religia zaczęła być dyskryminowana, szczególnie w latach 60 w okresie znanym jako rewolucja kulturalna. Obecnie władze są bardziej tolerancyjne i ludzie mają większą swobodę praktyk religijnych. Tak jak dawniej, ponad ¾ ludności Chin żyje na wsi i zajmuje się rolnictwem. Głównymi uprawami na północy są pszenica, kukurydza i ryż, podczas gdy na południu największe znaczenie mają ryż i herbata. Obecnie rolnicy chińscy produkują wystarczającą ilość żywności, aby wyżywić zwiększającą się liczbę ludności. Jednak rząd obawia się, że niedługo w Chinach będzie zbyt dużo ludzi, aby można im było zapewnić wyżywienie. W związku z tym wprowadzono przepisy mające zmniejszyć liczbę urodzeń. Związek małżeński wolno zawrzeć osobom, które ukończyły 20 lat, a małżeństwa mogą mieć jedno dziecko (jeżeli jest to dziewczynka, to wolno im mieć jeszcze drugie dziecko). Większość ludności skupiona jest w bardzo gęsto zaludnionej wschodniej części Chin, gdzie znajdują się najlepsze tereny dla rolnictwa. Ponad 90% ludności należy do grupy Han, która wywodzi się z północnych Chin. Pozostała ludność tworzy ponad 50 grup etnicznych. Żyją tu między innymi Mongołowie, Tybetańczycy, Ujgurzy, Kazachowie i Koreańczycy. CZOU MEIN CzouMein jest bardzo popularnym daniem w południowych Chinach. Składa się z makaronu jajecznego smażonego z warzywami i kawałeczkami kurczaka lub innego mięsa. Do smaku dodaje się olej sezamowy. Kuchnia chińska jest bardzo zróżnicowana regionalnie, ale prawie wszędzie używa się makaronu.

19. Zatłoczona ulica Nanjing w Szanghaju – największym mieście chińskim. Takie tłumy na ulicach nie są czymś niezwykłym w tym bardzo ludnym mieście. Ulice, budynki mieszkalne i transport publiczny są pełne hałasu i ruchu zarówno w dzień, jak i w nocy. Gwiazda opery pekińskiej w pięknym jedwabnym kostiumie i charakterystycznym makijażu. Opera jest najpopularniejszą formą sztuki scenicznej w Chinach. Jej treścią są opowieści o książętach i księżniczkach, a także o bohaterach i nikczemnikach. Recytacji, śpiewom i tańcom towarzyszy muzyka na instrumentach ludowych.

20. PO CHIŃSKU Dzień dobry - 早上好 [ni – hao] Do widzenia - 再见 [ajdz – ien] Proszę - 请 [ćjang] Dziękuję - 谢谢 [śje – śje] Tak - 是 [szy] Nie - 不是[bu – szy] WUSHU Dziewczyna uprawiająca wushu – jedną z dawnych chińskich technik walki. Wushu polega na wykonywaniu ruchów, które pobudzają zarówno umysł, jak i ciało. Jest wiele odmian wushu, w których używa się tylko rąk, mieczy lub kijów. Najbardziej znaną odmianą wushu jest kung fu. Stos pogrzebowy, na którym palone jest ciało zmarłego. Buddyzm przybył; do Chin z Indii przed rokiem 100. Odegrał ważną rolę w historii Chin.

21. HISTORIA

22. Przodkowie dzisiejszych Chińczyków polowali i łowili ryby już od 9000 lat, w epoce kamiennej. Około 5000 p.n.e. na tym obszarze zaczęto uprawiać ryż, a około 2100 p.n.e pojawiła się tu wysoko rozwinięta cywilizacja. W 221 p.n.e. władzę objął Shi Huang Di, pierwszy cesarz Chin i założyciel dynastii Qin. Chiny, osłaniane od północy przez Wielki Mur, szybko rozwinęły się jako rozległe państwo, utrzymujące stosunki handlowe ze starożytnym Rzymem. Mimo ciągłych wojen, jakie miały miejsce w średniowieczu, Chiny przeżywały również „złote lata”, kiedy to nastąpił rozwój sztuki i techniki, podejmowano liczne wyprawy. W XXI w. Chiny zostały podbite przez Mongołów, którzy przejęli zdobycze rozwiniętej chińskiej cywilizacji. Wódz mongolski, Kubilaj, założył tutaj swoją stolice – Chanbałyk (obecnie Pekin). Po latach rządów mongolskich, znanych jako czasy dynastii Yuan, nastąpił okres władzy sprawowanej przez Chińczyków zamieszkujących na południu (dynastii Ming), a następnie lata rządów Mandżurów z północno-wschodnich Chin (dynastia Qing) Ten sejsmograf – urządzenie do rejestrowania trzęsień ziemi – wynalazł chiński uczony Zhang Heng w 132 roku. W chwili, gdy zaczyna się trzęsienie ziemi, kulka z brązu spada do pyszczka jednej z żab. Pokazuje to główny kierunek wstrząsów.

23. W XIX w. potęga Chin została załamana przez rozwijające się dzięki handlowi państwa europejskie, zwłaszcza Wielką Brytanię. Doprowadziło to do wojen i konfliktów wewnętrznych. W 1842 roku, na mocy traktatu nankińskiego, Wielka Brytania otrzymała Hong Kong, który wkrótce stał się wielkim portem handlowym. Ma on zostać oddany Chinom w 1997. W początkach bieżącego stulecia silna władza cesarska załamała się. Nastąpiły lata chaosu spowodowane walką o władzę między komunistami i nacjonalistami, a także najazdem Japonii. Do 1949 komuniści, kierowani przez Mao Zedonga, opanowali prawie cały kraj. Po jego śmierci w 1976 w Chinach rozpoczęto reformy gospodarcze i zwiększono wymianę handlową z zagranicą. W 1989 studenci zebrani na placu Tienanmen w Pekinie domagali się wprowadzenia w Chinach demokracji. Ta pokojowa manifestacja została sfotografowana niedługo prze atakiem wojska na demonstrantów. W czasie tłumienia wystąpień zginęło kilkuset jej uczestników. Wiele osób aresztowano, przywódcy młodzieży musieli uciekać za granicę. Systemu politycznego nie udało się zmienić.

24. GALERIA ZDJĘĆ

25. Park Narodowy Lushan Obszar góry Lushan, w prowincji Jiangxi, jest jednym z ośrodków duchowych cywilizacji chińskiej. Świątynie buddyjskie i taoistyczne oraz najważniejsze miejsca konfucjanizmu, w których nauczali najwięksi myśliciele, wtapiają się harmonijnie w przepiękny krajobraz, stanowiący źródło inspiracji dla wielu artystów, którzy rozwinęli estetyczne pojmowanie natury, właściwe cywilizacji chińskiej.

26. Zespół zabytkowych budowli w górach Wudang Pałace i świątynie, tworzące rdzeń zespołu budowli sakralnych i świeckich, stanowią przykładowe osiągnięcie architektoniczne i artystyczne epoki dynastii Yuan, Ming i Qing. Kompleks ten, położony w panoramicznych dolinach i na zboczach gór Wudang, zbudowany jako zorganizowana całość pod panowaniem dynastii Ming (XIV-XVII wiek), mieści również budowle taoistyczne z VII w. Stanowi on najwyższe osiągnięcie chińskiej architektury i sztuki .

27. Wulingyuan Wulingyuan (chiń. 武陵源, pinyin: WǔlíngYuán) - rezerwat przyrody w górach WulingShan w północno-zachodniej części chińskiej prowincji Hunan, w 1992 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Na jego terenie położone są miejscowości Zhangjiajie, Tianzishan i Souxiyu. Krajobraz rezerwatu charakteryzuje się ostrymi wiechrzołkami gór i kolumnami skalnymi. Górskie zbocza porośnięte są bujną, subtropikalną roślinnością. Występują tu liczne wodospady, wapienne jaskinie oraz wartkie strumienie i rzeki.

28. Zapora 3 Przelomow Zapora Trzech Przełomów (tradycyjny chiński: 三峽大壩, uproszczony chiński: 三峡大坝, pinyin: SānxiáDàbà) - tama zbudowana na rzece Jangcy w centralnej prowincji Chin - Hubei. Budowa rozpoczęła się w roku 1993, a została zakończona 20 maja 2006 roku. Wielka Tama jest najdroższym pojedynczym projektem budowlanym na świecie. Koszt przedsięwzięcia ocenia się na 25 mld dol.

29. Zhangjiajie Zhangjiajie National Forest Park (fullname: Hunan Zhangjiajie National Forest Park) jest unikalnym lasem znajdującym sie w mieście Zhangjiajie w północnej części prowincji Hunan w Chinach.

30. Rzeka Lijiang - koło Gullin Lijiang - rzeka w Chinach w prowincji Kuangsi, dopływ rzeki Xi. Rzeka przepływa m.in przez miasta Guilin, Yangshuo oraz Pingle. Łączna długość Lijinag wynosi 437 kilometrów. Krajobraz rzeki widnieje na banknocie o nominale 20 yuanów. Tereny wokół rzeki należą do najbardziej nielicznych rejonów Chin. Do najatrakcyjniejszych krajobrazów zalicza się m.in wapienne jaskinie, kanał Lingqu oraz Wzgórze Trąby Słoniowej, symbol miasta Guilin.

31. Diaolou w Kaipin Diaolou w Kaiping i okolicznych wioskach prowincji Guangdong stanowią zespół rezydencji i budowli obronnych, wzniesionych w oryginalnym stylu architektonicznym, będącym połączeniem stylów chińskiego i zachodniego. Diaolou to kilkukondygnacyjne wieże najczęściej budowane ze wzmocnionego betonu lub cegły. Pierwsze z 1833 budowli diaolou wzniesiono w późnym okresie panowania Dynastii Ming, a najbardziej popularne stały się w latach 20. XX wieku.

32. Rezerwat pand wielkich w prowincji Siczuan Obszar 924,000 hektarów obejmuje 7 rezerwatów naturalnych oraz 9 parków krajobrazowych w górach Qionglai i Jiajin. Żyje tam 30 procent światowej populacji pand wielkich, które są jednym z najbardziej zagrożonych gatunków na świecie (przetrwało ok. 1000 do 2000 osobników). Obszary te, będące pozostałością po lesie paleotropikalnym z okresu Trzeciorzędu, są zarówno naturalnym środowiskiem pand wielkich, jak i najważniejszym miejscem ich hodowli. Rezerwaty są również siedliskiem innych zagrożonych gatunków, takich jak panda mała, pantera śnieżna, czy pantera mglista. Obszar jest jednym z najbogatszych pod względem botanicznym regionów świata, zaraz po wilgotnych lasach tropikalnych. Liczy od 5000 do 6000 gatunków roślin z ponad 1000 rodzajów istniejących na Ziemi.

33. Krajobraz góry Emei i Wielki Budda z Leshan Pierwsza chińska świątynia buddyjska została wzniesiona w I w. właśnie tu, w przepięknym otoczeniu góry Emei w prowincji Sichuan. Później dorzucono doń nowe świątynie, dzięki którym okolica stała się jednym z głównych świętych miejsc buddyzmu. Przez wieki gromadzono tu skarby kulturalne, z których najbardziej uderza Wielki Budda z Leshan, wzniesiony w VIII w. Ta gigantyczna, wysoka na 71 metrów rzeźba, została wyryta w zboczu góry wznoszącej się nad zlewiskiem trzech rzek i jest ona największym posągiem Buddy na świecie. Góra Emei wyróżnia się również obfitością flory: od podzwrotnikowej po alpejskie lasy iglaste, gdzie niektóre drzewa liczą przeszło tysiąc lat.

34. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ WYKONAŁ Brajan Wiśniewski Kl. II G