Noch man, noch vrouw?

Noch man, noch vrouw? Paulus tussen theologie en cultuur vanuit gender-kritisch perspectief Caroline Vander Stichele Universiteit van Amsterdam

Wat is gender-kritiek? • Een gender-kritische lezing van 1 Kor 11-2-16 • Paulus en gender

1. Wat is gender-kritiek? • Het onderscheid tussen ‘sekse’ en ‘gender’ • Gender-kritisch lezen

Sekse en Gender • Sekse: biologisch geslacht – ‘natuur’ • Gender: rolpatronen – ‘cultuur’(genus linguistiek: grammaticaal geslacht van woorden)= sociale betekenis die aan de biologische verschillen tussen man en vrouw worden toegekend.

‘Men wordt niet als vrouw geboren, men wordt vrouw gemaakt.’ Le deuxième sexeSimone de Beauvoir 1949

Judith Butler (1956-) • Gender Trouble (1990) • Bodies that Matter (1998) • Undoing Gender (2004)

Gender-kritisch lezen • Cultuur-kritische analyse van teksten (en beelden) • Met focus op voorstellingen van gender (interactie tussen mannen en vrouwen/ mannelijkheid en vrouwelijkheid,…) • Vraag naar het normatieve karakter van deze voorstellingen (vb. heterosexualiteit)

2. Een gender-kritische lezing van 1 Kor 11:2-16 • opbouw van de tekst • Verzen 4-6 • Verzen 14-15 • Vergelijking met Epictetus en Plutarchus

Opbouw van de tekst • V. 2: inleiding • V. 3: principiële uitspraak • V. 4-6: concrete situatie • V. 7-12: theologische fundering • V. 13: beroep op het eigen oordeel • V. 14-15: beroep op de natuur • V. 16: beroep op wat gebruikelijk is

Verzen 4-6 • Iedere man die onder het bidden of profeteren het hoofd bedekt houdt, doet zijn hoofd schande aan. • Iedere vrouw daarentegen die blootshoofds bidt of profeteert, doet haar hoofd schande aan; het is alsof haar hoofd kaalgeschoren was. • Want als ze zich niet bedekt, laat ze dan haar haar ook afknippen, maar als het een schande is voor een vrouw het haar te knippen of te scheren, laat ze zich dan ook bedekken.

Verzen 14-15 Leert de natuur zelf u niet dat lang haar voor een man oneervol is, terwijl het voor een vrouw een sieraad is. Want het is haar gegeven bij wijze van omhulling.

Epictetus (55-135) De vrouw is van nature glad en bevallig, en als ze zeer behaard is dan is ze een bezienswaardigheid, en wordt ze in Rome tentoon gesteld tussen de bezienswaardigheden. Maar niet behaard te zijn is voor een man precies hetzelfde, en als hij van nature geen haar heeft, dan is ook hij een bezienswaardigheid, maar als hij het afknipt en uittrekt, wat zullen we dan van hem maken?… Man, wat voor reden heb je om te protesteren tegen jouw natuur? (Diatribai, 3)

Plutarchus (ca.46-120) Waarom bedekken zonen hun hoofd wanneer ze hun ouders ten grave dragen, terwijl dochters dit doen met onbedekt hoofd en loshangend haar? Is het omdat vaders als goden moeten worden vereerd door hun mannelijke nakomelingen, maar als dood moeten worden betreurd door hun dochters, dat het gebruik aan elke sekse een eigen rol heeft toegedeeld en een passend resultaat voor beide?

… Of is het omdat het ongebruikelijke passend is bij rouw, en dat het meer gebruikelijk is voor vrouwen om in het openbaar te verschijnen met bedekt hoofd en voor mannen met onbedekt hoofd? Zo is het in Griekenland gebruikelijk dat bij tegenspoed vrouwen het haar afknippen en mannen het laten groeien, want is gebruikelijk voor mannen om het haar te knippen en voor vrouwen om het te laten groeien. (Moralia, 267)

Vergelijking • Beroep op de natuur: Paulus/Epictetus • Haar: Paulus/ Epictetus • Normatief: Paulus/ Epictetus • Hoofdbedekking en haarlengte: Paulus/ Plutarchus • Verwijzing naar gebruik: Plutarchus • Prescriptief (Paulus/Epictetus)-descriptief (Plutarchus)

3. Paulus en gender • Van inhoud naar functie van zijn betoog • Retoriek en ideologie • Gender onderscheid en identiteit • De christelijke gemeenschap als ‘alter ego’ van Paulus • Paulus als pater familias (1 Kor 4:14-16)

Noch man, noch vrouw?