7.Hafta MESLEKİ DEĞERLER VE ETİK

1. 7.Hafta MESLEKİ DEĞERLERVEETİK

2. MESLEK KAVRAMI “Belli bir eğitim ile kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş olarak tanımlanmaktadır.”

3. Her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kuruluşlara sahiptir. Yeryüzünde binlerce meslek bulunmaktadır. Türkiye'de resmi olarak tanımı yapılmış 600 civarında meslek vardır.

4. Her meslek için ; • tanım, • görev alanları, • genel olarak kullandığı araç ve gereçler, • mesleğin gerektirdiği özellikler, • çalışma ortamı ve koşulları, • çalışma alanı ve iş bulma olanakları, • meslek eğitiminin verildiği yerler, • meslek eğitimine giriş koşulları, • eğitimin süresi ve içeriği, • meslekte ilerleyebilme ve yeni meslekleri seçebilme olanakları, • destekleyici meslek kuruluşları farklı özellikler gösterir.

5. Etik kavramının günümüzde çözüm oluşturmaya çalıştığı sorunların ilk tartışılmaya başlandığı zamandan çok da farklı olmadığını ancak, günümüzde etiğe olan ilginin, işin felsefi boyutundan çok, çeşitli mesleklerde ve alanlarda etik normların oluşturulmasına yöneldiğini yinelemek gerekir.  Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

6. Bu tespit işin felsefesiyle artık ilgilenilmediği anlamına gelmemekte, ancak, uygulamaya yönelik fikir üretiminin daha ağırlıklı olmaya başladığına işaret etmektedir Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

7. Günümüzde meslek etiklerine yaklaşımda iki önemli akım belirleyici niteliktedir. Ödevci olarak da ifade edebileceğimiz deontolojik yaklaşımlar, özünde ne yapmamız gerektiğini sorguladığımız yaklaşımlardır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

8. Buna karşılık sonuçsalcı yaklaşımlar ise temelde kararın, eyleme geçirilmesi  ile doğacak sonuçların değerlendirilmesine yönelik yaklaşımlardır. Sonuçsalcı yaklaşım bir eylemin etik olup olmamasını sonuçlarına göre değerlendirirken, deontolojik yaklaşım eylemin kendisi üzerinde yoğunlaşmaktadır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

9. Sonuçsalcı yaklaşımda iyi ya da kötü olan eylemlerin sonuçlarıdır ve toplam fayda, yani, en çok sayıdaki kişi için en çok iyiliğin sağlanması esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). Deontolojik yaklaşımlarda ise yaşama hakkı, güvenlik, özel yaşama saygı, özel mülkiyet gibi hakların gözetilmesi , toplumsal yaşamda veya iş yaşamında bunların zarar görmemesi esastır (TÜSİAD Raporu, 2009, s. 35). Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

10. Meslek Etiklerinin en eskisi tıbbi etiktir.  Son yıllarda ise her bir meslek ve hizmet alanında etik kuralların oluşturulması yönünde bir çaba var. Bunlara bazı örnekler aşağıdaki listede verilmiştir : • Akademik etik• Araştırma etiği• Bilimsel etik• Basın etiği• Biyoetik Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

11. Belgelenme ve kuralların belirlenmesi ;Eğitim,Gelişim, Uyum disiplinin sağlanması, gibi bu üç temel şartın bütünleştirilmesi ile sağlanabilir.

12. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009 Bir işi meslek yapan üç önemli vazgeçilmez unsur vardır ki bunlar; • Belge, • Uygulama standartları ve etik kuralları ile • Mesleki örgütünün bulunması bir işe mesleki değer kazandırmaktadır.

13. Genel anlamda etik ve meslek alanlarıyla ilişkisi; “ Etik, bireyin diğer bireyler, kurumlar ve devlet ile olan ilişkilerinde toplumun deneyimlerinden, gelenek ve göreneklerinden kaynaklanan, akıl ürünü olan toplumsal uyuşum, birliktelik ve dayanışmayı arttırıcı, dolayısıyla toplumun ekonomik, sosyal ve politik yapılarına istikrar sağlayıcı prensiplerin, standartların ve değerlerin bütünüdür.”

14. Etik, çeşitli soru ve sorunları sorar ve bunları inceler; • birisinin belirli (spesifik) bir durumda nasıl davranması ("uygulamalı etik"), • birisinin etik bir durum veya görüşü nasıl kanıtlayacağı ("normatif etik") , • birisinin etik veya etkin kökten yapısını nasıl anlayacağı ("meta-etik")

15. Meslek Etiği Tanımı; “Meslekidavranışlailgilineyindoğru, neyinyanlış, neyinhaklı, neyinhaksızolduğuhakkındainançlaradayalıilkelervekurallartopluluğudur”.

16. Meslek Etiğine Uygun davranışları Etkileyen Faktörler SOSYAL ÇEVRE KİŞİSEL AHLAK İşAhlakınaUygunyadaUygunOlmayanDavranış İŞLETME ÖZELLİKLERİ

17. ETİKSEL SORUNLARI : • AHLAKİ İKİLEM • AHLAKİ SAPMA olarakikigenelkategoridetoplanmaktadır.

18. Etiksel ikilembirkonununbirbiriyleçatışanancakikitarafındatartışabilirdoğruyanlarıolmasıdurumundaortayaçıkar . • Etiksel sapmaise, birkişiahlakiolmayanbirkararaldığızamanortayaçıkar .

19. Etiksel sapmayıortayaçıkaranikiönemlineden : a.Kişilerinbencildavranmayıseçmesi b. Toplumunahlakideğerlerindenfarklıkişiselahlakistandartlarasahipolması “İşletmeleretik ileilgiliolarak en çokahlakiikilemlerlekarşıkarşıyagelmektedirler.” Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

20. Etik ikilemlerin çözümünde izlenecek olan süreç şu altı aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; İlgili olayın tespit edilmesi, Olaylarda etik konularının tanımlanması, İkilemin sonucundan kimin etkilendiğinin ve her kişinin ya da grubun nasıl etkilendiğinin belirlenmesi, İkilemi çözmesi gereken kişinin uygun çözüm seçeneklerini tanımlaması, Her seçeneğin geçerli sonucunun tanımlanması, Uygun davranışa karar verilmesi. (etik karar verme sürecinde anlatılmıştır)

21. ETİK VE MESLEKİ DEĞERLER ARASINDAKİ İLİŞKİSİ Mesleki değerleri, etik ve tutumların içeriğinde meslek mensubuna aşağıdaki konular verilerek yönlendirilmelidirler; • “etik sisteminin doğası”, • yerel ve evrensel etik anlayışları temelinde etiksel bakışların farklılıkları • “doğruluk, objektiflik, mesleki yetkinliğe uyum, gizlilik, özenlilik (gerekli özen) gibi temel etik prensiplerine uyma”, • “mesleki davranış ve teknik standartlara uyma”,

22. “bağımsızlık, şüphecilik, sorumluluk ve kamu beklentileri kavramları”, “etik, meslek ve sosyal sorumluluk”, “yasalar, düzenlemeler ve kamusal çıkarlar arasındaki ilişkileri kapsayan etik ve yasalar”, “etik dışı davranışların, bireysel, mesleki ve geniş kapsamda toplumsal sonuçları”, “işletme ve yönetim bağlamında etik”, “itirazlar (ihbar), çıkar çatışmaları, etiksel ikilemler ve çözüm yolları” Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

23. Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren üç ana faktör vardır. Bunlar; • Yasal düzenlemeler, • Özgür seçim hakları ve • Etik olgusudur.

24. Meslek ahlakı ilkeleri uyulma zorunluluğu bulunmayan altı tane temel ilkeden oluşmaktadır. Bu altı temel ilke şöyle sıralanmaktadır: • Sorumluluk:Meslek mensuplarının müşterilerine, işverenlerine ve kamuya olan sorumluluklarıdır ki bu dış denetçi için “bağımsız denetçi- müşteri ilişkisi”, işverenler için “iç denetçi- işletme ilişkisi” olarak örneklendirilir. • Kamu Yararı: Meslek mensupları kamu yararına uygun davranmayı ilke edinmeli, kamunun güvenine önem vermeli ve mesleğine yakışır bir uzman gibi davranmalıdır. • Dürüstlük:Toplumun güvenini sağlamak ve korumak açısından meslek mensupları mesleki yetki ve sorumluluklarını dürüstlük bilincini özümsemiş kişiler olarak yerine getirmelidirler.

25. Tarafsızlık ve Bağımsızlık:Meslek mensupları mesleklerini icra ederken her türlü çıkar çatışmasından uzak kalarak tarafsızlığını korumalıdır. Denetim ve tasdik işi sırasında gerçekte ve görünürde bağımsızlıklarını koruma yönünde davranmalıdır. Mesleki Özen Gösterme: Meslek mensupları gerekli teknik ve ahlaki standartlara uyarak mesleklerini icra etmelidirler. İhtiyaç duymaları halinde konusunda uzman kişilerden yardım talep etmelidirler. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

26. Hizmetin Kapsamı ve Niteliği: Meslek mensupları yaptıkları denetim ve tasdik işlemlerinin dışında üstlenecekleri diğer hizmetlerde de nitelik ve kapsam belirlemede meslek ahlakına uygun davranmalıdırlar. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

27. ır.Kamu Kesimindeki Denetçiler İçin Uluslararası Yüksek Denetim Kurumları Teşkilatı (INTOSAI), kamu kesimindeki denetçiler için uluslararası nitelikli etik kuralların oluşturulmasını zorunlu görmüştür. Meslek Etik Kuralları beş bölümden oluşmaktad

28. AICPA’ya Göre Mesleki Davranış Kanunları

29. Özet olarak Temel mesleki etik ilkeler olarak, • ‘dürüstlük’, • ‘tarafsızlık’, • ‘mesleki yeterlilik ve bilgi’, • ‘gizlilik’ , • ‘mesleki davranış biçimi’ belirlenmiştir

30. Meslekahlakıkurallarınınkurumsallaştırılmasınıamaçlayanmeslekörgütüşu 10 temelniteliğigözönündebulundurmalıdır: • Meslekifaaliyetiçinörgütebaşvurankişilerinniteliklerininincelenmesi • Ahlakolgusunaparalelolarakönemliolduğunuveuygundavranışbeklendiğinigösterenduyurularınhazırlanması • Ahlakolgusunaparalelolarakhedefleribelirleyen, meslekahlakınauygunolmayandavranışlarıtanımlayanresimdüzenlemelerikapsayanmeslekörgütüpolitikalarınınoluşturulması

31. Meslekörgütününgeneldeğerlerinin, amaçlarınınvenasılahlakikararlarverilmesigerektiğinitanımlayanyazılımeslekahlakikurallarınıngeliştirilmesi, • Kararlarınalınabilmesiiçinörgütbünyesindemeslekahlakıkomitesikurulması, • bukomite ise,çelişkilidurumlardakarar alma veilgilikonularda son sözsahibiolmalı, Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

32. SonuçveÖnerlere (devam), • Kararlarıyazılıolarakduyurmavedahaöncekikurallarıhatırlatmalı, • En azaltıaydabirraporhazırlamalıvebunlarımeslekörgütüüstyönetiminesunmalı • Meslekahlakıpolitikalarındagerekliolduğudüşünülendeğişikliklerdenmeslekörgütüüstyönetiminihaberdaretmeli,

33. MeslekmensuplarınındüşünceleriniaçıkçaifadeedecekleriörgütiçimekanizmalargeliştirmeyiamaçlamalıdırMeslekmensuplarınındüşünceleriniaçıkçaifadeedecekleriörgütiçimekanizmalargeliştirmeyiamaçlamalıdır • Meslekahlakınauygunmeslekörgütükültürüoluşturulurkenvebuolguyauygundavranışlarödüllendirilmeli, • Meslekahlakınauygunolmayandavranışlarisecezalandırılırkenmeslekmensuplarıarasındaeşitdavranılmalıdır. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

34. SonuçveÖnerlere (devam), • Meslekmensuplarınınrekabetnedeniyleahlakauygunolmayandavranışlardabulunabileceklerigözönünealınarakengelleyiciönlemleralınmalıdır. • Örgütiçinde her düzeydekimeslekmensubuiçinsistematikeğitimprogramlarıgeliştirilmelidir. Bu programlarçerçevesindemeslekmensuplarınaneyindoğru-neyinyanlışolduğudeğil, birdavranışındiğermeslekmensuplarıveilgilitaraflarüzerindekiyaratacağıetkiler de öğretilmelidir.

35. Meslekmensuplarıtekbaşlarınaverdiklerikararlardaahlakolgusunuçokfazlaolarakgözönündebulundurmazlarken, gruphalindekararverirkenahlakolgusunaçokdahafazladikkatetmektedirler. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009

36. Selimoğlu Tesmer Ders Notu 2009