Przedsiębiorstwa społeczne w badaniach – dylematy badawcze

1. Przedsiębiorstwa społeczne w badaniach – dylematy badawcze Dr Monika Kwiecińska-Zdrenka Instytut Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Pracownia Badań Społecznych i Marketingowych „Soma”

2. Wprowadzenie – cechy debaty o ekonomii społecznej • Zarówno zjawisko, jak i debata o ekonomii społecznej jest coraz bardziej rozległa • w Polsce odnotowano 75 tys. rozmaitych przedsięwzięć z tego obszaru i 600 tys. osób zatrudnionych ich realizacji • w kujawsko-pomorskim 13 organizacji III sektora/10 tys. mieszkańców • kategoria wprowadzona do dokumentów strategicznych i programowych • Liczne witryny internetowe, czasopisma, konferencje, publikacje

3. Wprowadzenie – cechy debaty o ekonomii społecznej Jednocześnie jednak • pojęcie ekonomii społecznej coraz powszechniej używane, mimo że niejednoznaczne • 25% Polaków zetknęło się z tym pojęciem • 20% deklaruje, że zetknęło się z pojęciem „przedsiębiorstwa społecznego” • pogłębione badania (KLON) wskazują jednak, że deklaracje te nie przekładają się na rzeczywistą znajomość i rozumienie tych kategorii • Istnienie III sektora nie przekłada się bezpośrednio na ocenę jakości (kujawsko-pomorskie na 13 miejscu) ani warunków życia (12 miejsce)

4. Rola badań w praktycznym stosowaniu ekonomii społecznej Sekwencja realizacji projektu Źródło:O.Zuber-Skerritt, Emancipatory Action Research for Orgnizational Change, w: New directions in Action Research, (red.) O.Zuber-Skerritt, The Falmer Press, London-Washington 1996, s. 95.

5. Rola badań w praktycznym stosowaniu ekonomii społecznej Sekwencja działań integracyjnych

6. Rola badań w praktycznym stosowaniu ekonomii społecznej • Sekwencja działań integracyjnych nie jest typowa wyłącznie dla działań z zakresu ekonomii społecznej. • Ze względu jednak na partycypacyjny, oddolny, obywatelski charakter projektów silnie angażujący jego uczestników taki modle zarządzania projektem jest bardzo użytecznym instrumentem. • Szczególnie ważnymi elementami – opartymi na badaniach empirycznych – są diagnoza oraz ewaluacja i monitoring.

7. Rola badań w praktycznym stosowaniu ekonomii społecznej • Brak trafnej diagnozy potrzeb i możliwości ich realizacji to częsty błąd projektów, uniemożliwiający ich skuteczną realizację. • Kluczowe dla przygotowywanej diagnozy jest postawienie trafnych pytań badawczych oraz dobranie odpowiednich instrumentów do ich rozstrzygnięcia (wskaźników zjawisk, metod badania, czasu pomiaru rezultatów). • Ważne są także procesy wspomagające: monitoring i ewaluacja.

8. Diagnoza i oczekiwane rezultaty • Przykładowe pytania do rozstrzygnięcia przed realizacją projektu: • Jaka jest istota problemu, który chcemy rozwiązać? W szczególności: • kogo dotyczy, • jakie są jego źródła, • jakie już stosowano rozwiązania, • z jakimi skutkami? • Jakie są możliwości i bariery współpracy służb socjalnych i służb zatrudnienia w rozwiązaniu tego problemu? • Jaki zasobami ludzkimi dysponują współpracujące instytucje? • Jaki model współpracy może być najbardziej efektywny? Jaki zwykle model współpracy stosują partnerskie instytucje (dominujący/partycypacyjny) • Czy instrumenty ekonomii społecznej służą/mogą służyć zwiększeniu skuteczności rozwiązania problemu (np. pomocy osobom długotrwale bezrobotnym)? • W jakim otoczeniu społecznym, prawnym, ekonomicznym będzie realizowany projekt? Jak cechy otoczenia będą wpływały na jego efekty?

9. Monitoring • Monitoring to proces o charakterze ciągłym – systematyczne zbieranie i analizowanie informacji przez porównywanie ich z wyznaczonymi celami i przyjętymi założeniami. Podstawowe charakterystyki monitoringu: • Systematyczne działanie w ramach zarządzania danym przedsięwzięciem; • Porównywanie osiągniętego postępu do założonego planu; • Odniesienie do zasobów, działań, wyników; • Wskazywanie ewentualnych działań naprawczych; • Objęcie monitoringiem wszystkich poziomów zarządzania! • Wykorzystanie zarówno formalnych, jak i nieformalnych kanałów informacyjnych

10. Ewaluacja • Monitoring to proces polegający na określeniu wartości (jakości) projektu w oparciu o wcześniej zdefiniowane kryteria przy zastosowaniu konkretnej metodologii. Obszary ewaluacji to między innymi: • Sposób zarządzania; • Przepływ informacji; • Wpływ na podejmowane decyzje; • Funkcjonalność systemu monitoringu i ewaluacji; • Czynniki ryzyka dla strategicznych celów projektu; • Czynniki ryzyka dla operacyjnych celów projektu; • Możliwości osiągnięcia założonych celów • Rekomendacje dla zmian w sposobie i procedurach zarządzania lub funkcjonowania przedsięwzięcia

11. Ewaluacja • Przykładowe pytania ewaluacyjne • Czy trafnie dokonano diagnozy problemu? • Czy przyjęte rozwiązania przyczyniają się do jego eliminacji? • Czy wykonana analiza nadal jest aktualna? • Czy pojawiły się sytuacje wymagające wprowadzenia zmian? • Czy możliwa jest realizacja wyznaczonej strategii projektu? • Czy strategia jest realistyczna? • Czy konieczne jest wprowadzenia zmian? • Czy istnieją bariery utrudniające realizację działań? • Jakie są opinie dotychczasowych uczestników projektu? • Czy jest jasny podział ról i odpowiedzialności? • Czy utrzymywana jest motywacja i zaangażowanie w realizację projektu?

12. Dylematy pomiaru • Najważniejszym problemem badawczym związanym z projektami z zakresu ekonomii społecznej jest pomiar ich efektywności: • Czym jest zysk/koszt społeczny? • Co to jest „społeczna wartość dodana”? • Czym wyrażać się będzie osiągniecie celu społecznego? • Jak ocenić, które zmiany dokonały się pod wpływem projektu?

13. Dylematy pomiaru • Sześć problemów i propozycje ich rozwiązań: • Do niewystarczającej analizy finansowej dodajemy rachunek kosztów i korzyści alternatywnych. • Ze względu na niską kwantyfikowalność celów można stosować wskaźniki produktu, rezultatu, oddziaływania, ustalając dla każdego wskaźnika zestaw szczegółowych kryteriów „twardych” i „miękkich” (ocena bonitacyjna). • Niezbędne byłoby wydłużone monitorowanie efektów – można je zastąpić stworzeniem organu nadzoru, który dokonywałby bieżącej oceny zasadności nakładów i efektów. • Zauważamy „masowość” projektów („masowy” oznacza tu obejmujący całe społeczeństwo), niekoniecznie zaś generowanie przez nie dochodów.

14. Dylematy pomiaru, c.d. • Dylematy i proponowane rozwiązania: • Działania/efekty synergiczne – włączanie się budżetu państwa /samorządu do współfinansowania projektów społecznych w III sektorze (np. tworzenie miejsc pracy w NGO dla osoby niepełnosprawnej zamiast renty) – celem jest likwidowanie przyczyn a nie skutków niekorzystnych zjawisk • Brak porównywalności projektów społecznych (każdy ma inną misję) powoduje, że posługujemy się 2 rodzajami kryteriów oceny: subiektywnych i wystandaryzowanych tam, gdzie to możliwe, np. związanych z harmonizacją i egalitaryzacją procesów społecznych; eliminacja różnych patologii społecznych.

15. Dziękuję za uwagę! Dr Monika Kwiecińska-Zdrenka Instytut Socjologii UMK Pracownia Badań Społecznych i Marketingowych „Soma” monika.kwiecinska@umk.pl