BADANIE EWALUACYJNE: ANALIZA POTRZEB INFRASTRUKTURALNYCH

1. BADANIE EWALUACYJNE: ANALIZA POTRZEB INFRASTRUKTURALNYCH W RAMACH ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

2. CEL I REZULTATY BADANIA • CEL BADANIA: OKREŚLENIE OPTYMALNYCH ZASAD WSPARCIA INWESTYCJI W OBSZARZE ŚRODOWISKA W OKRESIE PROGRAMOWANIA 2014-2020, w tym: • Ocena procesu aplikacyjnego oraz uwarunkowań dotyczących realizacji projektów w ramach RPO WSL na lata 2007 – 2013; • Analiza zainteresowania potencjalnych beneficjentów oraz ich możliwości w zakresie realizacji działań inwestycyjnych w obszarze ochrony środowiska. • REZULTATY BADANIA: • Rekomendacje dotyczące systemu wdrażania przedsięwzięć środowiskowych; • Lista potencjalnych kierunków działań inwestycyjnych w obszarze ochrony środowiska, które powinny być przedmiotem wsparcia w perspektywie finansowej 2014-2020.

3. PODEJŚCIE METODOLOGICZNE • Badanie przeprowadzono w okresie od października do listopada 2012. Szczegółową analizą objęto projekty w ramach działania: 5.1, 5.2, 5.3, 5.5 oraz 7.2 Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego 2007-2013 (RPO WSL 2007-2013). • W ramach badania wykorzystano następujące metody i narzędzia badawcze: • analiza dokumentacji oraz standaryzowana analiza bazy danych projektów realizowanych w województwie śląskim w latach 2007-2012; • indywidualne wywiady pogłębione: z ekspertami w zakresie ochrony środowiska (5 IDI), liderami Programów Rozwoju Subregionów (4 IDI), przedstawicielami Referatu ds. Wyboru Projektów Wydziału Rozwoju Regionalnego UMWSL (1 IDI); • ankieta telefoniczna z jednostkami samorządu terytorialnego województwa śląskiego, wnioskodawcami i beneficjentami projektów w ramach działań 5.1, 5.2, 5.3, 5.5, 7.2 RPO WSL 2007-2013 (185 CATI); • analiza potrzeb inwestycyjnych w oparciu o ankietę internetową skierowaną do gmin (84 CAWI) oraz innych podmiotów, które mogą być zainteresowane realizacją projektów środowiskowych w ramach programu regionalnego w perspektywie 2014-2020 (62 CAWI), • studia przypadku, których elementem były wywiady pogłębione z beneficjentami (11 SP), • jak również: panel dyskusyjny, analiza zgodności projektów z celami dokumentów strategicznych w oparciu o macierz krzyżową oraz analiza przestrzenna GIS.

4. OCENA PROCESU APLIKACYJNEGO ORAZ UWARUNKOWAŃ DOTYCZĄCYCH REALIZACJI PROJEKTÓW W RAMACH RPO WSL NA LATA 2007 – 2013 • REKOMENDACJE DOTYCZĄCE SYSTEMU WDRAŻANIA PRZEDSIĘWZIĘĆ ŚRODOWISKOWYCH

5. ETAP OCENY I WYBORU PROJEKTÓW • KLUCZOWE ZAŁOŻENIA: • Elementy analizy: • Ankieta CATI – wnioskodawcy i beneficjenci dz. 5.1, 5.2, 5.3, 5.5, 7.2 RPO WSL; • Ankieta CAWI – wnioskodawcy i beneficjenci RPO WSL, jak również innych programów; • Wywiady z beneficjentami (studia przypadku); • Analiza problemów zgłaszanych we wnioskach o płatność; • Analiza procedur stosowanych w ramach RPO WSL i innych programów; • IDI z przedstawicielami Referatu ds. Wyboru Projektów Wydziału Rozwoju Regionalnego UMWSL; • Panel dyskusyjny.

6. ETAP OCENY I WYBORU PROJEKTÓW • PROBLEMY ZGŁASZANE PRZEZ WNIOSKODAWCÓW: • Około 20% uczestników ankiety CATI wskazało na bardziej lub mniej istotne problemy napotkane na etapie oceny i wyboru projektów, które wiązały się przede wszystkim ze: • zgromadzeniem pełnej dokumentacji aplikacyjnej w wymaganych terminach, • długotrwałym procesem oceny, • jak również trudnościami z jednoznaczną interpretacją kryteriów oceny. • Okołu 18% respondentów wskazało na problemy w obszarzeoceny oddziaływania na środowisko. Dotyczyły one bardzo rozbudowanej i czasochłonnej procedury, wymagającej szerokiej wiedzy i wielu konsultacji oraz zbyt skomplikowanych zapisów prawnych. • Przedstawiciele Instytucji Zarządzającej, wskazali na analogiczne jak wnioskodawcy problemy związane z etapem przygotowania dokumentacji, mianowicie duży zakres wymaganych dokumentów, z którymi należy się zapoznać, aby przygotować obszerną dokumentację aplikacyjną.

7. ETAP OCENY I WYBORU PROJEKTÓW • KLUCZOWE WNIOSKI: • Zasadnicze utrudnienie procesu aplikowania stanowi znaczne obciążenie w zakresie ilości dokumentacji, dublowanie treści wniosku w różnych częściach oraz duża liczba załączników. Wszystko to generuje koszty i zniechęca część podmiotów do aplikowania. • REKOMENDACJE: • Wprowadzenie etapu oceny gotowości; • Częściowe ograniczenie liczby załączników, szczególnie w zakresie wymogów na etapie oceny formalnej; • Przesunięcie głównego ciężaru dostarczania czaso- i kosztochłonnych załączników oraz ich aktualizacji na etap oceny gotowości. • Należy rozważyć przesunięcie na etap oceny gotowości wymogu przedłożenia dokumentów potwierdzających zapewnienie minimalnego wkładu własnego, jak również wymogu przedłożenia szczegółowej dokumentacji technicznej, specyficznej dla poszczególnych typów projektów (działań).

8. ETAP REALIZACJI, ROZLICZENIA I KONTROLI PROJEKTÓW • PROBLEMY ZGŁASZANE PRZEZ BENEFICJENTÓW: • W obszarze zamówień publicznych, realizacji i rozliczenia zakresu rzeczowego i finansowego oraz kontroli projektów na trudności wskazywało od 16 do 22% respondentów. • Najistotniejszym problemem była: • niespójność prawa polskiego z unijnym, • różnorodność interpretacji, • często zmieniające się wymogi, • duża ilość dokumentów, z którymi należy się zapoznać w celu prawidłowej realizacji i rozliczenia projektów.

9. ETAP REALIZACJI, ROZLICZENIA I KONTROLI PROJEKTÓW • KLUCZOWE WNIOSKI: • Najwięcej trudności sprawia beneficjentom spełnienie wymogów prawa zamówień publicznych. Wyniki badania wskazują na potrzebę modyfikacji systemu kontroli: kontrole ex-post nierzadko skutkują korektami i nie mają charakteru prewencyjnego. Wskazane jest większe wsparcie beneficjentów ze strony IZ RPO w zakresie poprawności zamówień publicznych przed ich udzieleniem w ramach projektów. • REKOMENDACJE: • Zwiększenie zakresu badanej dokumentacji oraz próby w odniesieniu do kontroli ex-ante; • Weryfikacja poprawności udzielania zamówień poniżej 14 000 Euro (stopień istotności rekomendacji zależy od rodzaju projektu, w części z nich zamówienia podprogowe mają znaczenie marginalne).

10. ETAP REALIZACJI, ROZLICZENIA I KONTROLI PROJEKTÓW • KLUCZOWE WNIOSKI: • Czynnikiem ułatwiających płynną realizację projektów jest możliwość uzyskania zaliczek. Dużym obciążeniem dla beneficjentów jest dość restrykcyjny na tle innych programów system rozliczenia zaliczek. • REKOMENDACJE: • Rezygnacji z konieczności podpisania umowy z wykonawcą, warunkującej wypłatę zaliczki. Wypłata byłaby uzależniona jedynie od zapisów w umowie i harmonogramie płatności oraz przedłożenia przez beneficjenta poprawnego wniosku o płatność zaliczkową; • Wydłużeniu okresu na wydatkowanie i rozliczenie zaliczki, z obecnych 3 miesięcy nawet do 6 miesięcy (180 dni)

11. ETAP REALIZACJI, ROZLICZENIA I KONTROLI PROJEKTÓW • KLUCZOWE WNIOSKI: • Większość beneficjentów sygnalizowało trudności z poruszaniem się po skomplikowanym systemie wytycznych oraz zaleceń związanych z realizacją i rozliczeniem projektów. • REKOMENDACJE: • Wobec dużej ilości i częstych aktualizacji różnego rodzaju dokumentów, zaleceń, materiałów szkoleniowych na poziomie centralnym (MRR) oraz regionalnym (IZ RPO) zaleca się stworzenie tzw. „pakietu podstawowego” tj. zestawu najbardziej aktualnych dokumentów, zaleceń i wskazówek (w formie wydruku lub na płycie CD), które porządkowałyby wiedzę nowego beneficjenta RPO WSL. Zestaw powinien być przekazywany (za potwierdzeniem odbioru i oświadczeniem o zapoznaniu się i zrozumieniu treści), pocztą wraz z projektem umowy do podpisu bądź osobiście, w dniu podpisania umowy w siedzibie Instytucji Zarządzającej.

12. ANALIZA ZAINTERESOWANIA POTENCJALNYCH BENEFICJENTÓW ORAZ ICH MOŻLIWOŚCI W ZAKRESIE REALIZACJI DZIAŁAŃ INWESTYCYJNYCH W OBSZARZE OCHRONY ŚRODOWISKA

13. Zainteresowanie działaniami w obszarze środowiska w okresie 2007-2012 • Wzięto pod uwagę trzy główne źródła finansowania: • RPO WSL 2007-2013, • programy operacyjne współfinansowane ze środków UE wdrażane na poziomie centralnym (POIiŚ 2007-2013, PROW 2007-2013, POIG 2007-2013, POKL 2007-2013, LIFE+, EWT 2007-2013) • wsparcie krajowe związane z poprawą jakości środowiska oferowane przez WFOŚiGW w Katowicach oraz NFOŚiGW • Biorąc pod uwagę wszystkie wskazane źródła finansowania, w analizowanym okresie łączna wartość wsparcia w obszarze ochrony środowiska na obszarze województwa śląskiego wyniosła ponad 8 946 mln PLN. Udział RPO WSL 2007-2013 w tej kwocie wynosi około 12%.

14. Zainteresowanie działaniami w obszarze środowiska w okresie 2007-2012 – cel 4

15. Zainteresowanie działaniami w obszarze środowiska w okresie 2007-2012 – cel 6

16. Struktura beneficjentów w projektach środowiskowych w okresie 2007-2013 W przypadku projektów środowiskowych katalog beneficjentów jest bardzo szeroki i zróżnicowany. Najliczniejszą grupę beneficjentów stanowią samorządy gminne oraz podmioty zależne od gmin jak również przedsiębiorstwa (nie związane z samorządami). W przypadku poszczególnych typów przedsięwzięć struktura oraz znaczenie beneficjentów jest dość zróżnicowana.

17. Struktura beneficjentów w projektach środowiskowych w okresie 2007-2013

18. działania w obszarze środowiska planowane do realizacji w okresie 2014–2020 • Źródłem informacji na temat działań planowanych do realizacji w okresie 2014-2020 była ankieta telefoniczna (CATI), jak również ankieta internetowa (CAWI) przeprowadzona wśród potencjalnych beneficjentów projektów środowiskowych. • Łączna wartość projektów zgłoszonych w ramach ankiety CAWI 11,3 mld PLN, w tym: • JST – 6736 mln PLN • Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe – 265 mln PLN • Przedsiębiorstwa - 3974 mln PLN • Inne podmioty – 299 mln PLN

19. działania w obszarze środowiska planowane do realizacji w okresie 2014–2020 • Łączna wartośćpotrzeb inwestycyjnych w obszarze ochrony środowiska w województwie śląskim do roku 2020 zastała oszacowana na poziomie ponad 21,7 mld PLN. • Cel 4: Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach opiewa - 8,6 mld PLN • Cel 6: Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów - 13,1 mld PLN.

20. działania w obszarze środowiska planowane do realizacji w okresie 2014–2020

21. LISTA POTENCJALNYCH KIERUNKÓW DZIAŁAŃ INWESTYCYJNYCH W OBSZARZE OCHRONY ŚRODOWISKA, KTÓRE POWINNY BYĆ PRZEDMIOTEM WSPARCIA W PERSPEKTYWIE FINANSOWEJ 2014-2020

22. KLUCZOWE ZAŁOŻENIA • SPOJRZENIE OD GÓRY • założenia legislacyjne (m.in. ring fencing i performance review) • założeni zawarte w dokumentach strategicznych • dotychczasowe założenia UM WSL oraz MRR dotyczące realizacji celu 4 i 6 • PROPOZYCJE DOTYCZĄCE KIERUNKÓW, FORM I WYSOKOŚCI WSPARCIA • potrzeby i możliwości potencjalnych beneficjentów RPO 2014-2020 • opinie ekspertów oraz liderów PRS • wyniki badań i analiz • SPOJRZENIE OD DOŁU

23. KLUCZOWE ZAŁOŻENIA • Typ działania zgodny z założeniami dokumentów strategicznych i jednocześnie można spodziewać się dużego popytu na środki (na podstawie doświadczeń z okresu 2007-2013 oraz planów na okres 2014-2020) - REKOMENDOWANE DO DOFINANSOWANIA (działania kluczowe) • Typ działania zgodny z założeniami dokumentów strategicznych i jednocześnie można spodziewać się średniego popytu na środki (na podstawie doświadczeń z okresu 2007-2013 oraz planów na okres 2014-2020) - REKOMENDOWANE DO DOFINANSOWANIA (działania dodatkowe) • Typ działania pośredni zgodny z założeniami dokumentów strategicznych, jednak można spodziewać się niewielkiego popytu na środki (na podstawie doświadczeń z okresu 2007-2013 oraz planów na okres 2014-2020) – UDANE WDROŻENIE ZALEŻNE OD DODATKOWYCH DZIAŁAŃ ZE STRONY INSTYTUCJI ZARZĄDZAJĄCEJ

24. KLUCZOWE ZAŁOŻENIA W przyszłym programie regionalnym powinny być ujmowane działania, które są zgodne z założeniami legislacyjnymi oraz strategicznymi, a jednocześnie istnieje duże prawdopodobieństwo wygenerowania przez potencjalnych beneficjentów projektów, które zostaną zrealizowane w perspektywie do roku 2020 (kategoria A i B). Lista obszarów powinna zostać uzupełniona o działania cieszące się mniejszym zainteresowaniem wnioskodawców, które jednak są kluczowe z punktu widzenia realizacji celów przyszłego programu lub spełnienia założeń systemowych dotyczących m.in. ring-fencingu, jednak zawsze jako element dodatkowych (kategoria C).

25. KLUCZOWE ZAŁOŻENIA Ze względu na ograniczoną ilość środków w stosunku do potrzeb należy dążyć do zawężenia listy wspieranych obszarów, koncentrując się na realizacji zobowiązań unijnych (gospodarka odpadami, gospodarka ściekowa, efektywność energetyczna, produkcja energii z OZE). Projekty środowiskowe wspierane w ramach programu regionalnego powinny być traktowane jako instrument stymulujący rozwój społeczno-gospodarczy regionu, a wsparcie powinno koncentrować się na działaniach, które generują zarówno korzyści środowiskowe, jak i społeczno-gospodarcze. Projekty finansowane w ramach przyszłego programu regionalnego powinny mieć charakter demonstracyjny – propagowanie najbardziej pożądanych rozwiązań w zakresie ochrony środowiska.

26. CEL 4: WSPIERANIE PRZEJŚCIA NA GOSPODARKĘ NISKOEMISYJNĄ WE WSZYSTKICH SEKTORACH

27. CEL 4: WSPIERANIE PRZEJŚCIA NA GOSPODARKĘ NISKOEMISYJNĄ WE WSZYSTKICH SEKTORACH

28. CEL 4: WSPIERANIE PRZEJŚCIA NA GOSPODARKĘ NISKOEMISYJNĄ WE WSZYSTKICH SEKTORACH

29. CEL 6: OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I WSPIERANIE EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA ZASOBÓW

30. CEL 6: OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I WSPIERANIE EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA ZASOBÓW

31. CEL 6: OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I WSPIERANIE EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA ZASOBÓW

32. CEL 6: OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I WSPIERANIE EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA ZASOBÓW

33. CEL 6: OCHRONA ŚRODOWISKA NATURALNEGO I WSPIERANIE EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA ZASOBÓW

34. DODATKOWE DZIAŁANIA WSPIERAJĄCE PRZYGOTOWANIE I REALIZACJĘ PROJEKTÓW ŚRODOWISKOWYCH

35. Dodatkowe działania wspierające przygotowanie i realizację projektów środowiskowych KLUCZOWE WNIOSKI: Znaczna część projektów infrastrukturalnych w obszarze ochrony środowiska charakteryzuje się długim okresem przygotowania dokumentacji. W szczególności dotyczy to dużych, innowacyjnych lub kompleksowych inwestycji, które są najbardziej pożądane.

36. Dodatkowe działania wspierające przygotowanie i realizację projektów środowiskowych • REKOMENDACJE: • Wpływ na przyspieszenie procesu przygotowania projektów oraz dokumentacji aplikacyjnej miałoby uruchomienie systemu współfinansowania działań przygotowawczych. • Wsparcie finansowe na przygotowanie dokumentacji byłoby najbardziej pożądane w przypadku: • dużych inwestycji, charakteryzujących się długim okresem przygotowania, • przedsięwzięć skomplikowanych technologicznie, • projektów realizowanych przez wiele podmiotów, • rozdrobnionych projektów, w których uczestniczą podmioty prywatne. • Wsparcie finansowe na opracowanie dokumentacji, może stanowić: • narzędzie stymulujące przygotowanie najbardziej pożądanych przedsięwzięć • narzędzie stymulujące nawiązywanie współpracy i przygotowanie przedsięwzięć kompleksowych • narzędzie kontroli nad procesem przygotowania kluczowych inwestycji.

37. Dodatkowe działania wspierające przygotowanie i realizację projektów środowiskowych KLUCZOWE WNIOSKI: Realizacja kluczowych inwestycji dotyczących ochrony środowiska będzie wymagała zaangażowania znacznych środków własnych oraz środków zewnętrznych. Kluczowym ograniczeniem dla realizacji projektów, mogą być czynniki finansowe, w szczególności brak środków na zapewnienie wkładu własnego, jak również ograniczona możliwość pozyskania środków zewnętrznych.

38. Dodatkowe działania wspierające przygotowanie i realizację projektów środowiskowych • REKOMENDACJE: • Ze względu na ograniczenia finansowe wskazany jest rozwój mechanizmów ułatwiających uzyskanie współfinansowania na realizację projektów. Warto rozważyć wzmocnienie współpracy z WFOŚiGW w zakresie współfinansowania projektów środowiskach planowanych od realizacji w perspektywie 2014-2020. Optymalne byłoby wypracowanie spójnych zasad aplikowania (synchronizacja naborów wniosków o dofinansowanie, wspólna ocena projektów), kwalifikowania wydatków, rozliczenia i kontroli projektów (wspólny wniosek o płatność, respektowanie wyników kontroli).

39. DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ