Stembeschrijvingen door het publiek van de Dag van de Fonetiek 2003

1. Stembeschrijvingen door het publiek van de Dag van de Fonetiek 2003 Tina Cambier-Langeveld1 en Jos Vermeulen Nederlands Forensisch Instituut 1 thans Immigratie- en Naturalisatiedienst Ministerie van Justitie Dag van de Fonetiek Utrecht, 22 december 2005

2. De nu volgende presentatie verschilt enigszins van de presentatie die op de dag van de fonetiek 2005 is laten zien. • De geluidsfragmenten zijn verwijderd, omdat die deel uitmaken van een onderzoek van TNO. • De tekst van de 2 fragmenten is ingevoegd. • NFI/JV januari 2006

3. Inleiding • 2003: presentatie gegeven over auditieve confrontaties (stemherkenning door getuigen d.m.v. een line-up) zoals die door het NFI worden uitgevoerd • Tijdens de presentatie twee spraaksamples van een te herkennen spreker aangeboden… • …het aanwezige publiek een stembeschrijvingsformulier laten invullen… • …en een auditieve confrontatie met zes sprekers aangeboden . Laten noteren of spreker van bovengenoemde spraaksamples hierin voorkomt en zo ja op welke plaats.

4. Vragen • Hoe eensluidend zijn stembeschrijvingen binnen een hoog opgeleide groep met warme belangstelling voor spraak? • Levert het aanreiken van terminologie een meer specifieke en nog altijd waarheidsgetrouwe stembeschrijving op? • Zijn er indicatoren aan te wijzen voor een ‘goed’ of ‘fout’ eindresultaat a.d.h.v. het vragenformulier? Bijvoorbeeld: - meer specifieke stembeschrijving  goede getuige - variant behoort tot eigen taalachtergrond  goede getuige - eigen oordeel over het vermogen de spreker te herkennen - de mate waarin de getuige gewoonlijk op spraak zegt te letten

5. Het vragenformulier Enkele vragen over uzelf: 1. Wat is uw taalachtergrond / waar hebt u op school gezeten / komen beide ouders ook uit de streek? 2. Wat is uw opleidingsniveau? (allen: WO) 3. Vindt u dat u over het algemeen goed in staat bent om mensen te herkennen aan hun stem? Let u gewoonlijk op de manier waarop mensen spreken? Kunt u bijvoorbeeld horen of mensen uit hetzelfde dorp/dezelfde stad komen als u zelf? 4. Hebt u voor zover bekend ooit problemen gehad met uw gehoor? (allen: Nee)

6. Resultaat ‘vragen over uzelf’: good hits Taalachtergrond Goed in staat? Let u op? Uit eigen dorp? Spreker Twente ja nee ja 4 Baarn e.a. +/- ja ja 4 Amsterdam +/- nee ja 4 Groningen/DH ja ja ja 4 Zuid-Limburg ja ja ja 4 Achterhoek +/- soms ja 4 Rotterdam e.a. ja ja ja 4 Niet-Ned ja ja ja 4 Vlaams - - - 4 Vlaams nee nee nee 4 Groningen ja ja meestal 4 Amsterdam ja ja ja 4 • aantal good hits: 12 (van de 29) • 70% ja-antwoorden op vragen naar eigen vermogen

7. Resultaat ‘vragen over uzelf’: false hits Taalachtergrond Goed in staat? Let u op? Uit eigen dorp? Spreker Waspik e.a. nee ja nee 6 Heemstede/DH ja ja ja 2 Middelburg nee ja nee 6 Alkmaar ja ja nee 2 Niet-Ned nee ja ja 2 Niet-Ned +/- ja ja 6 Amersfoort +/- ja ja 3 Amstelveen ja matig ja 5 • aantal false hits: 8 (van de 29) • 63% ja-antwoorden op vragen naar eigen vermogen

8. Resultaat ‘vragen over uzelf’: false misses Taalachtergrond Goed in staat? Let u op? Uit eigen dorp? Spreker Breda ? ja ja - Limburg ja ja tja - Maas & Waal ja nee ja - Rotterdam ja ja ja - Den Bosch +/- nee beetje - Xxxx ja ja ja - Leiden +/- ja ja - Groningen ja ja ja - Limburg +/- ja ja - • aantal false misses: 9 (van de 29) • 70% ja-antwoorden op vragen naar eigen vermogen

9. Omschrijvingen: good hits Hoe zou u zelf de stem en/of de spraak van de spreker omschrijven? • 5 x geen omschrijving • Licht Haags accent • Grote stadsdialect Z.H. (Haags?) • Vrij hoog, beetje nasaal en nonchalant • Plat, dom • (Zuid)west-Nederlands dialect, geen grote stad • Haags accent, jonge man • Regio Den Haag, slordige articulatie, inslikken

10. Omschrijvingen: false hits Hoe zou u zelf de stem en/of de spraak van de spreker omschrijven? • 2 x geen omschrijving • Sociaal laag, dialect, typisch woordgebruik • Stem  hoge toonhoogte voor man, licht geknepen. Spraak  Den Haag • Randstad accent (Rotterdam/Den Haag) • Haagse jongeman, heldere stem • Krachtige stem, net hoger dan gem. • Man, tussen 20-30 jaar

11. Omschrijvingen: false misses Hoe zou u zelf de stem en/of de spraak van de spreker omschrijven? • 5 x geen omschrijving • Plat, slordig • Hagenees, begin 20 • dialect • jongeman, regio Den Haag

12. Het vragenformulier 1. Hoe lang / hoe veel hebt u de stem in kwestie gehoord? • 13 x geen antwoord • 1 x 25 sec • 1 x 30 sec • 3 x 1 minuut • 1 x 1 à 2 minuten • 2 x 2 samples, totaal ca. 2 minuten • 4 x 2 minuten • 2 x 3 minuten • 2 x 2 fragmenten Daadwerkelijk: 2 fragmenten van ieder ca. 35 seconden

13. Het vragenformulier 2. Sprak de spreker een bepaald dialect of had hij een bepaald accent? • 5 x geen antwoord • 11x stadsaccent • 7 x Haags • 3 x Rotterdams • 1 x Zuid-West Nederland • 1 x regio-Amsterdam • 1 x Utrecht? Daadwerkelijk: (plat) Haags

14. Het vragenformulier 3. Kunt u aan de hand van de spraak iets zeggen over het vermoedelijke opleidingsniveau van de spreker? • 6 x geen antwoord • 5 x laag • 5 x vrij laag/niet al te hoog • 2 x gemiddeld • 1 x redelijk hoog • 2 x LBO • 6 x MBO • 1 x HAVO • 1 x “ik gok op niet-universitair” Daadwerkelijk: VMBO (afgerond), MBO (niet afgerond)

15. Het vragenformulier 4. Kunt u op een vijfpuntsschaal aangeven in welke mate u de onderstaande kenmerken van toepassing acht op de stem en de spraak van de spreker: 1 2 3 4 5 gemakkelijk te verstaan 6 6 7 10 0 moeilijk te verstaan dom 1 14 12 2 0 intelligent aangenaam 0 1 20 8 0 onaangenaam vlug/gejaagd 1 12 9 7 0 langzaam/rustig kalm 0 8 13 7 1 zenuwachtig hoge stem 1 7 13 8 0 lage stem

16. Het vragenformulier 5. Deed de stem u denken aan de stem van een bekende, of een bekende Nederlander? 27x nee/geen antwoord • Haags, de Tegenpartij (Koot & Bie) • Robin van Persie

17. Het vragenformulier 6. Hoe oud schat u de spreker? Enkel getal: Bereik: • 1 x 20- • 1 x: 17-25 • 3 x 20 • 1 x: 20-25 • 1 x 21 • 4 x: 20-30 • 3 x 22 • 1 x: begin 20 • 2 x 23 • 3 x: 25-30 • 1 x 24 • 2 x 25 • 1 x 28 • 2 x 30 • 1 x 30+ • 2 x 35 Daadwerkelijk: 22 jaar

18. Het vragenformulier 7. Klonk de spreker als iemand met overwicht/autoriteit, of paniekerig? 3 x geen antwoord 18 x nee/normaal • overwicht/autoriteit  2x ja, 1x nee • paniekerig  1x ja, 2x nee • klonk als coole gast • ontspannen (conclusie: deze vraag levert geen betrouwbare informatie op)

19. Het vragenformulier 8. Sprak de spreker grammaticaal correct Nederlands (hij heb, ken/kan, hun hadden)? 2 x geen antwoord 16 x nee 6 x ja • heb, a(l)s, ow • niet perfect grammaticaal • correct • geen idee • kan niet alles verstaan (conclusie: vraag is op papier niet goed geformuleerd)

20. Het vragenformulier 9. Zijn er bepaalde letterlijke uitspraken van de spreker die u zich nog kunt herinneren? 3 x “ja” • Lekker scheuren (6x!)* • Pijltje gooien, met wat vrienden pijltjes gooien* • Met z’n allen om de pot gaan staan* • Mijn vriendin gaat dan ook mee* • Gewoon kicken* • 501 • Darten • Uitspraak: pijl (als [pAil])**, dart (als [dAXt])** • * = Zie volgend blad. • ** = Uitspraak is ongeveer als [pEl] en [dA@t]

21. Tekst van de fragmenten • Ik voetbal uh graag op straat, ik uh hou onwijs van darten • Uh, autorijden vind ik altijd nog leuk na drie jaar. • Uh, dat ligt eraan hoeveel mensen er buiten zijn. De ene keer sta je met drie man als het vroeg is en iedereen is nog aan het werk en de andere keer als ‘t, in ‘t weekend dan sta je uh, dan moet je op je beurt wachten voor uh, voor dat, voor dat je bij de pot kan komen. • Nou als ik ga stappen dan gaat meestal m’n vriendin mee en meestal gaan we nog met een paar vrienden. • Uh, autorijden, ja dat vind ik gewoon leuk om te doen, een beetje scheuren. • Darten, dat vind ik ook harstikke leuk. Ik uh dart niet in competitie verband, maar dat wil ik altijd nog wel gaan doen. Uh ik heb een dartboard in m’n kamer hangen, waar ik fanatiek pijltjes sta te gooien. En dan heb ik nog een paar vrienden die hebben dat ook, dus af en toe gaan we bij elkaar op bezoek om een pijltje te gooien. En dan proberen we elkaar in te maken. Uhm, nou ik speel altijd vijf nul een. Dan heb je vijfhonderd en een punten en je werkt naar de nul punten toe. Ja en uh dat geeft wel een kick als je met een pijl uh een vakje van uh nog niet eens een vierkante centimeter kan raken.

22. Het vragenformulier 10. Gebruikte de spreker bepaalde stopwoorden, bijvoorbeeld namelijk, dus, sowieso, weet je wel, zeker weten? 27 x nee/geen antwoord/geen idee • veel ‘uh’ • 1 x ja 11. Gebruikte hij bepaalde krachttermen of scheldwoorden? Nee, 1 x ja 12. Gebruikte de spreker buitenlandse woorden, bijv. Engelse? Nee (behalve darten)

23. Het vragenformulier 13. Had u de indruk dat de spreker zijn stem verdraaide? 28 x nee 1 x “beetje jolig, nasaal” 14. Schreeuwde de spreker, fluisterde hij of sprak hij op gedempte toon? 27 x nee/normaal 1 x “soms hortend” 1 x “vrij hard” 16. Sprak de spreker hetzelfde dialect/met hetzelfde accent als u? 29 x nee

24. Het vragenformulier 15. Denkt u dat u de dader aan zijn stem zou kunnen herkennen? Good hits: 1 x geen reactie, 1 x nee, 5 x misschien, 1 x 30% kans, 4 x ja False hits: 3 x weet niet, 1 x wellicht, 4 x ja False misses: 1 x geen reactie, 1 x nee, 4 x misschien/weet niet, 3 x ja

25. Het vragenformulier 17. Denkt u dat het gebruik van letterlijke uitspraken in het materiaal dat bij de confrontatie wordt gebruikt u zal helpen? 8 x geen antwoord 4 x nee 5 x misschien/mogelijk 10 x ja 2 x ja; “darten”

26. Het vragenformulier 18. Zijn er nog andere dingen die u zich herinnert die van belang kunnen zijn? 25 x nee/geen antwoord • Inhoud: darten, scheuren • Licht nasale stem • Opschepperig • Sterke Haagse monoftongering

27. Conclusies Zoals verwacht: • Zelfs binnen een hoog opgeleide groep met warme belang-stelling voor spraak lopen de stembeschrijvingen ver uiteen • Stembeschrijving biedt onvoldoende houvast voor het selecteren van de afleiders in een voice line-up • Van de 20 ‘hits’ zijn er 12 correct en 8 fout  zeer beperkte bewijskracht (zoals bekend)

28. Conclusies Nieuw besef / bevestigd vermoeden: • Aanreiken van terminologie leidt lang niet altijd tot een waarheidsgetrouwe beschrijving • Als de stembeschrijving van de dader “niet klopt” (volgens de onderzoeker), hoeft dat geen reden te zijn de line-up niet uit te voeren • Geen indicatie dat er binnen onze vragenlijst een voorspeller is aan te wijzen voor een goed of fout resultaat • Zgn. ‘letterlijke’ uitspraken zijn niet erg betrouwbaar

29. In de praktijk…. • …zal het afnemen van een interview blijven plaatsvinden, o.a. om de relevante variabelen (blootstelling etc.) first hand van de getuige te vernemen. • De laatste keer dat ik (TC) dat gedaan heb: • was o.a. de officier van justitie aanwezig, en kon ik haar er persoonlijk van overtuigen dat een enkelvoudige confrontatie bewijsmatig een heel slecht idee is • was de getuige al uitgebreid verhoord door de politie, maar pas tijdens ons interview kwam weer naar boven dat ze tijdens het delict waar het om ging gedacht had: ‘hé, hij is verkouden’

30. Tot slot... • Deze en andere stemmen zijn ook gebruikt in een wetenschappelijk onderzoek van TNO-Technische Menskunde (i.s.m. het NFI) naar factoren die de betrouwbaarheid van het resultaat van een auditieve confrontatie beïnvloeden. • Ook in dit onderzoek bleek dat de geselecteerde stemmen soms wel erg veel op elkaar leken, en dat deze auditieve confrontatie dus erg moeilijk was!