HAZIRLAYAN

1. HAZIRLAYAN BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENİ KAZIM AYDOĞAN

2. ENGELLİLERDE BEDEN EĞİTİMİ ENGELLİLERİN EĞİTİM VE ÖĞRETİMİ • Engellilerin Eğitimi: Engellilerin eğitimi denilince daha çok engelli çocuklar akla gelir. Yurdumuzda; görmeyen, işitmeyen, hareket edemeyen, zihinsel, ruhsal dengesi bozuk 7.500.000 yurttaşımız var. Bu sayının 3.400.000 kadarı çocuktur. Ülkemizde; görmeyenler için 7, işitmeyenler için 21, ortopedik özürlüler için 1 okul açılmıştır. Zihinsel ve ruhsal özürlüler ise belirli okullarda özel dershanelerde öğrenim görmektedir. Engellilerde yaşamlarını sürdürmek için çalışmak ve gelir sağlamak zorundadır. Çalışmak, severek çalışmak yaşamı güzelleştirir, insanı mutlu eder.

3. Engellilere acımak, onlara bakarak duygulanmak soruna çözüm getirmez. Sakatların da yapabileceği işler vardır. Engellilere çalışabilecekleri alanlarda iş vermek gerekir. Yasalarımız her yüz işçi çalıştıran işyerinin iki engelli işçi çalıştırması zorunluluğunu getirmiştir.

4. Bütün ülkelerde olduğu gibi yurdumuzda da engelliler korunur. Örneğin ülkemizde çalışan engelliler gelir vergisini indirimli öderler. Hareketlerini kolaylaştırmak için yurt dışından getirilen araç ve gereçlere gümrük vergisi ödemezler. Çalışan engelliler isterlerse erken emekli olabilirler. Okulda, sokakta gördüğümüz engellilerle alay etmeyelim, gülmeyelim. Hiç bir sakatlığın isteyerek olmadığını bilelim. Engellilere yolda, geçitlerde, taşıt araçlarında yardımcı olalım. Onları üzmemeye, kırmamaya özen gösterilmelidir.

5. Bozukluk, Özürlülük, Engellilik Kavramları • Bunlar birbirleri ile oldukça karıştırılan kavramlardır. Dünya Sağlık örgütü 1981 yılında bu kavramları şöyle tanımlamıştır: Bozukluk(impairment)Psikolojik,fizyolojik ve anatomik yapı ve fonksiyonların kaybı yada bozukluğudur. Bozukluk geçici veya kalıcı, fizyolojik veya psikolojik olabilir.Bir ekstremite kaybı, çift görme ya da ataksi örnek olarak verilebilir. Özürlülük(disability)Herhangi birbozukluk sonucunda bir aktiviteyi normal kabul edilen sınırlar ve uyum içinde yapabilme yeteneğinin kısıtlanması veya yapılamamasıdır. Örneğin; yürüyememek, konuşamamak Engellilik(handicap)Bir bozukluk ya da özür nedeniyle yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak kişiden beklenen rollerin kısıtlanması ya da yerine getirilememe halidir.

6. Engelliler dört gruba ayrılırlar: • Zihinsel Engelliler • Bedensel Engelliler • Görme Engelliler • İşitme Engelliler

7. ENGELE GÖRE GEREKSİNİMLER • ZİHİNSEL YA DA DUYGUSAL ENGELLER Algısal-motor yeteneklerin değerlendirilmesi üzerine yoğunlaşılır. • ORTOPEDİK, SİNİR-KAS YA DA NÖROLOJİK ENGELLER Dokunsal algının gelişimi üzerine yoğunlaşmaya, işitsel ve görsel algı ile motor deneyimleri bütünleştirmeye ihtiyaç duyulur. Motor tepki ve geribildirim adımları üzerine yoğunlaşmaya gereksinim duyulabilir.

8. GÖRME ENGELİGörme-algı yetenek kalıntısını geliştirme ve işitsel, dokunsal algıyı destekleyerek bu alandaki açığın telafi edilmesi üzerine yoğunlaşılır. Algısal motor süreçte geribildirime özel önem vermek gerekir. • İŞİTME ENGELİ İşitme ve yetenek kalıntısını geliştirme ve sağlam olan diğer duyu sistemlerini destekleyerek bu alandaki yetersizliğin telafi edilmesi üzerinde önemle durulur. Algısal motor süreçlerde bütünleme ve geribildirim adımlarına özel önem vermek gerekir.

9. ZİHİNSEL ENGELLİLER • ZEKA ENGELİ: Gelişim süreci içinde genel zeka fonksiyonlarının normalin altında olması, öğrenme ve uyum sağlayıcı davranışlarda bozukluğun görülmesi durumudur • ZEKA ENGELİ SINIFLANDIRILMASI: 1-Hafif Derecede Zeka Engeli (50-70Iq) Eğitilebilir zihinsel engelli çocuk olarak isimlendirilir ve tüm zeka engellilerin %85 ini oluşturmaktadırlar.

10. 2-Orta Derecede Zeka Engeli(35-50Iq) Okul öncesi dönemde konuşmayı ve iletişim kurmayı öğrenebilmekte fakat sosyal kuralları fark etmeleri çok zayıf olmaktadır. 3-Ağır Derecede Zeka Engeli(20-35Iq) Okul öncesi dönemde motor gelişimlerinin zayıf olduğu, çok az konuştukları, sözel iletişimin az yada hiç gelişmediği görülür. Bakımları için yaşam boyu başkalarına bağımlıdır.

11. 4-Derin Zeka Engeli(20 ve altı Iq) Doğuştan gelen bedensel bozukluklar sık görülür, bu nedenle pek uzun yaşamadıkları ileri sürülmektedir.Tek sözcükle açıklaya bildikleri sınırlı ifadeleri vardır. Az da olsa motor alanda gelişmektedirler.

12. ZİHİNSEL ENGELLİLERDE GELİŞİM CETVELİ TUTULMASI Eğitmenin her öğrencisi için bir gelişim cetveli tutarak yapılacak hareketlerde öğrencilere aşağıdaki gibi ayrı ayrı değerlendirme notları vermesi öğrencinin gelişiminin takip edilmesi açısından yararlı olacaktır. 5 Mükemmel - Akıcı hareket bedenine ve kullandığı aletlere hakim ve kontrollü 4 Çok iyi – Pozisyonda ve formda en az hata 3 İyi – Temel özellikleri gösterme. Performansın ufak hatalarla iyi olması 2 Kontrolsüz – Form ve teknik zayıf 1 Zayıf – Hareketlerde başarısız, komut almada yetersiz

13. EĞİTİCİYE ÖNERİLER • Öğretilecek her becerinin kesin, basit ve kısa talimatlarla öğretilmesi • Alışılmamış kelimeler veya tabirler kullanmaktan kaçınılmalı • Her bir beceri için yeterli zaman tanımalı. Sık sık tekrar edilerek bilgilerin tazelenmesi, çok pratik yapılması • Hareket seçiminde öğrencilerin sevdikleri çalışmalar göz önünde bulundurulmalı • Bol bol eğitsel oyunlar oynatılmalı • Monotonluktan uzaklaşmak için alet kullanılmalı • Vücudu iyi ısıtmalı • Ders sonunda dinlenmeye zaman ayırmalı

14. ISINMA Ders, antrenman yada maç öncesinde kas ısısını yükseltip kan dolaşımının artışını sağlayarak kas tendon ve eklem incinmelerini en aza indirip esnek hareket etmelerine yardımcı olur. Isınma için gerekli süre mevsime göre değişken olmalıdır. Yazın birkaç dakikalık çalışma yeterliyken kışın süre daha uzun tutulmalıdır. Isınma koşu şeklinde olabileceği gibi oyunlarla da verilebilir. Hareketler yavaştan ağıra doğru gelişerek tüm vücut kaslarını çalıştırmaya yönelik olmalıdır.

15. Zihinsel engelli bireylere;  1. Hareket etme olanağı sağlamak  2. Spor becerileri kazandırmak 3. Fiziksel uygunluklarını geliştirmek. 4. Spor yarışmalarına katılarak becerilerini sınamaları ve rekabeti yaşamalarını sağlamak. Yüksek okul öğrencilerine; 1.Yaşamın farklı bir yönünü tanıma olanağı vermek, 2.Toplumsal sorumluluk anlayışını geliştirmek,  3.Zihinsel engelli bireylerle çalışma deneyimi kazandırmak.

16. Topluma; 1.Dikkatini gönüllü çalışmalara çekmek ve ilgi uyandırmak; 2.Zihinsel engelli çocukların da bu toplumun ayrılmaz bir parçası olduğuna, uygun eğitim olanakları sağlandığında, bu çocukların da öğrenebileceklerine, gelişme göstereceklerine ve başarıyı yakalayabileceklerine inanmalarını sağlamak. Ailelere;Yaşamlarında çoğu zaman engellerle karşılaşan çocuklarının başarıları ile gurur duymalarını sağlamak.

17. Zihinsel engel nedenleri 3 grupta incelenir: 1 – Doğum öncesi etkenler: • Gebelikte beslenme • Annenin sigara içmesi, alkol alması • Doktor tavsiyesi dışında ilaç alması • Özellikle ilk gebeliklerin %15-20 sinde görülen ve gebeliğin 24. haftasından sonra ortaya çıkan gebeliğe bağlı hipertansiyon gözlenmesi (beyinsel özürlü çocuklarda rastlanan temel sorundur.) • Gebelikte geçirilen enfeksiyon hastalıklar • Annenin yaşı • Radyasyon • Annenin duygusal durumu

18. 2 - Doğum anı (Notal) : Zor doğum: Doğumun normalden daha yavaş ilerlemesi ve uzun süren doğum sonucu bebeğin oksijensiz kalmasıdır. Doğum travmaları: Doğum sırasında bebekte görülen fiziksel yaralanmalardır. Doğumda yanlış uygulamalar Erken ve geç doğum, Ateşli hastalıklar, kazalar 3- Doğum sonrası (Post Notal) : a/Genetik nedenler b/ Sosyo kültürel nedenler; Eşlerin uyumsuzluğu, aile içi şiddet olayları, Kazalar ,zehirlenmeler, yanlış ve geç kan değişimi gibi nedenlerden ortaya çıkar.

19. FİZİKSEL ENGELLİLER • Fiziksel Engel: Doğuştan ya da hastalık sonucu ortaya çıkan engelleri kapsayan ve çocuğun eğitimsel performansını olumsuz olarak etkileyen her türlü fiziksel durum olarak tanımlayabiliriz.

20. FİZİKSEL ENGEL SINIFLANDIRILMASI SEREBRAL PALSİ Serebral palsi vücut hareketlerini ve kasların uyumlu kullanımını etkileyen bir grup bozukluğa verilen addır. Serebral palsi ilerleyici değildir. Beyin gelişimi gebeliğin erken dönemlerinden itibaren başlar ve çocukluk çağında devam eder. İlk 2-3 yılda beyne zarar veren herhangi bir olay serebral palsiye neden olur.Bu hasar beyinden vücuda ve vücuttan beyne gelen uyarıları bozar. Serebral palsi her çocukta değişik ağırlıkta ve tiptedir. Beynin hasar gören bölümüne göre spastik çocuklarda şu bulgular olabilir: - Kaslarda sertlik veya kasılmalar- İstemsiz hareketler- Yürüme ve koşma gibi kaba motor hareketlerde zorluk- Yazı yazma veya düğme ilikleme gibi ince motor hareketlerde zorluk- Algılama zorluğu

21. Bu sorunlar beslenme, solunum, idrar-dışkı kontrolünde problemler, havale geçirme, öğrenme güçlükleri, gelişme geriliği gibi ek sorunlara da neden olabilir. Spastik olan kol veya bacak ağrıyı, acıyı hisseder. Spastik çocukların hareketlerindeki bozukluğun derecesi zeka düzeyini göstermez. • Serebral palsi ilerleyici bir hastalık olmadığından spastik çocukların yaşam süresi normaldir. Spastik çocukların bir kısmı zamanla daha iyi duruma gelirken bir kısmı da gelişebilecek ek sorunlar nedeni ile daha kötüye gidiyor gibi görünebilir. Bu durumu engellemek ve yaşam kalitelerini artırmak için mümkün olan en erken yaşta tedaviye başlamak gerekir. • (Kasıntılı beyin felci) doğum öncesi veya doğum sonrası nedenlerden ortaya çıkan bedensel özür grubuna girmekle birlikte birkaç özürle birlikte gözlenmektedir. Bunlar zihinsel engelle birlikte gözlenebilmekte, fiziksel yetersizlik yanında konuşma bozukluğu ve yoğun zihinsel engelle birlikte gözlenebilmektedir. Ancak gene spastik bedensel engelliler grubunda ele alınabilmektedir.

22. Serebral palsi bulaşıcı değildir, kalıtsal değildir, hayatı tehdit eden bir durum değildir. Serebral Palsi 5 katagoride sınıflandırılır; • Spastisite:Kasın aşırı kasılmasının bir sonucu olarak istemli hareket kontrolünün sınırlanması • Atetoz : Koordinasyonu bozuk kişiler.Topa yan yan koşar gibi • Ataksia: Ani seslerde düşüp kalkar • Rijidity :Gerilme refleksinin yokluğu • Tremor: Aşırı titreyen tipler

23. Serebral palsi’li çocuklarla çalışan beden eğitimi öğretmenlerine öneriler; 1-Aktiviteyi fiziksel terapistle birlikte belirleyin 2-Beceriyi mükemmelleştirmekten ziyade arkadaşları tarafından kabul ve iş birliği,yardımlaşma,dayanışma gibi sosyal yaşam becerilerine önem verin 3-Mevcut serbest zaman aktiviteleri ve yaşamın ileriki yıllarına aktarılabilecek değerli hareket becerileri üzerine yoğunlaşın 4-İstemli bırakma becerisini geliştirmek için top fırlatma aktivitelerine yer verin 5-Atılan bir toptan ziyade zıplayan bir topu yakalama aktivitelerine yer verin 6-Sabit duran bir topa ayak yada elle vurmasını sağlayın.Bu hareketler kolaydır ve çocuğa başarılı olma duygusunu tattırır 7-Motor kontrolü geliştirmek için ritmik aktivitelere yer verin 8-Gevşemelerini sağlamak için su aktivitelerine yer verin 9-Ataksialı çocukları denge ve ince motor aktivitelerden uzak tutun

24. Serebral palsi’nin engelin oluştuğu yere göre sınıflandırılması; • Monopleji: Tek bir uzuvda görülen kasılmalar • Parapleji : İki uzuvda olan kasılmalar • Hemipleji : Vücudun sağında veya solunda olan kasılmalar • Dipleji : Bacaklarda çok daha fazla olan kasılmalar. • Tripleji : İki bacak ve sadece bir kolda olan kasılmalar. • Quadrpleji: Dört uzuvda olan kasılmalar. Kasıntılı kısım- açıcı ve yumuşatıcı egzersizlerle çalıştırılabilir. Masaj da kullanılabilir.

25. EPİLEPSİ Epileptiknöbet, beyindeki hücrelerin kontrol edilemeyen, ani, aşırı ve anormal deşarjlarına bağlı olarak ortaya çıkan bir durumdur. Epilepsi, halk arasındaki adıyla sara, yineleyen nöbetler ile karakterize ve sıklıkla geçici bilinç kayıplarına neden olan bir durumdur. Ancak bu geçici ve bilinç kaybı her zaman oluşmaz. Nöbetler çok farklı şekilde ortaya çıkabilirler. Bazı nöbetlerden önce bir koku hissi gibi olağandışı bir algılama yaşanırken, bazı nöbetlerde kişi yere düşebilir veya ağzı köpürebilir. Bazen de boşluk nöbetleri denilen kişinin gözlerini bir noktaya dikmesi ve donuklaşması gibi durumlar ortaya çıkar. Epilepsi bulaşıcı bir hastalık değildir. Epilepsili kişinin hastalığının başkaları tarafından bilinmemesi için bir neden yoktur. Öğrencilerimizden bu tip rahatsızlıklarının olup olmadığı mutlaka öğrenilmelidir. Öğrenci saklıyor olabilir. Ailelerinden destek alınmalıdır. Öğrenciler bu konuda motive edilmelidir.

26. Epileptik bir çocukla çalışan beden eğitimi öğretmeni şunlara dikkat etmelidir; • Beden eğitimi program taslağını çocuğun doktoru ile görüşün • Epileptik çocukların ara sıra ortaya çıkan nöbetleri dışında akranları gibi olduğunu ve bu nöbetlerin ilaç tedavisi ile kontrol altına alınabildiğini unutmayın • Nöbet durumunda soğukkanlı olun ve ilk yardım uygulayın. Diğer çocukların durumu anlamasına ve kabul etmesine yardımcı olun. • Ritmik aktiviteler gibi konsantrasyon gerektiren aktivitelerle uğraşın • Sınıf öğretmeninden benden eğitimi dersinden önce çocuğun gösterdiği normal dışı davranış hakkında sizi uyarmasını rica edin • Çocuğun durumunun şüpheli olduğu durumlarda tırmanma aktivitelerinden kaçının

27. YAPILMASI GEREKENLER • Sakin olun, hastanın baş ve vücudunu yana çevirin • Başının altına yastık veya benzeri birşey koyun • Nöbet anında Nefes yolları kontrol edilmeli • Nöbet sırasında yaralanmasını önleyin (Başını yere vurmasını, düşmesini önleyin. Çevresindeki kesici ve yaralayıcı cisimleri uzaklaştırın). • Yakasını ve varsa sıkı giysilerini gevşetin. • Eğer bilinçsiz hareketler yapıyorsa, sert olmayan hareketlerle engelleyin. • Nöbet anında neler yaptığını iyice gözleyin ve bunları doktoruna anlatın. • Öğrenci kendine gelene kadar yanından ayrılmayın. • Mümkünse doktoruna bilgi verin.

28. YAPILMAMASI GEREKENLER • Panik yapmayın. • Hastayı telaşlandırmayın. • Ağzını açmak için uğraşmayın, dişleri arasına bir şey koymaya çalışmayın. • Yiyecek-içecek veya ilaç vermeyin. • Zor kullanarak engel olmayın, yatıştırıcı davranışlar içinde olun. • Yapay solunum ve kalp masajı uygulamayın. • Uyarıcı olduğu düşünülerek yapılan soğuk su dökme, tokat atma, ağrı verme gibi hareketler yapmayın

29. KAS İSKELET BOZUKLUKLARI • Osgood-schlatter: Ergenlik öncesi kız ve erkeklerde yaygın olarak görülen diz eklemi etrafında şişme ve acıya neden olan bir hastalıktır. Tıbbi tedavi ile tamamen iyileşen ve çoğu zaman birkaç yıl sonra tedavi edilmeden iyileşen bir hastalıktır. • Eklem iltihabı (artrit): Yaşlılık hastalığı olarak bilinmesine rağmen, birçok çocuk tedavisi henüz bulunmayan bu hastalıkla yaşarlar. Eklemlerin iltihaplanması ile ortaya çıkan acı veren bir hastalıktır.

30. GÖRME ENGELLİLER • Görme engeli: Bir çocuğun eğitimsel başarısını olumsuz yönde etkileyen ve düzeltilemeyen görme kaybı olarak tanımlanır. Beden eğitimi sırasında yönle ilgili sözel rehberlik,dokunsal uyarıcı ve diğer ses veren araçların kullanılması yararlıdır.

31. SPOR YARIŞMALARINDA GÖRME KAYBINA BAĞLI OLARAK YAPILAN SINIFLANDIRMA • B1 – Tamamen görmezler. Işık algısına sahip olabilirler ama herhangi bir mesafeden el işaretini tanıyamazlar. • B2 – El işaretini algılayabilirler fakat görme keskinliği iyi değildir.Görme açıları görsel alanda 5 dereceden daha azdır. • B3 – Görme açıları 5- 20 derece arasındadır. Görme güçlüğüne sahiptirler.

32. GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİNİN ÖĞRETİMİNDE ADAPTASYON • Öğrencinin yeteneklerini öğrenme: 1-Öğrencinin mevcut performans düzeyini belirleme 2-Beş kritik soruya cevap verebilme; -Öğrenci ne görebiliyor? -Görme kaybı ne zaman meydana geldi, hangi dönemde ilerledi ve hala ilerliyor mu? -Öğretmen var olan görme gücünün kullanımını en üst düzeye nasıl çıkarabilir? -Fiziksel aktivitenin zararlı bir etkisi olabilir mi? -Öğrencilerin en çok sevdiği sosyal ve fiziksel aktiviteler nelerdir?

33. Öğrencinin bağımsızlığını destekleme: 1-Görme engelli çocuğa karşı olumlu tutum geliştirin 2-Görme engelli çocuğun beden eğitimi dersine katılımını sağlayın 3-Aşırı koruyuculuktan kaçının 4-Çocukların yeteneğini ailelerin görmesine yardımcı olun 5-Kendilerini başarılı hissetmelerini sağlayın 6-Öğrencilerin beden eğitimi dersi sırasında mümkün olduğu kadar bağımsız hareket etmelerini bekleyin

34. Öğrencinin yeteneklerine uygun öğretim yapmak: 1-Çeşitli aktiviteleri görme engelli öğrencilerin katılabileceği şekle getirin 2-İpucu sağlamak için aktivitelerde değişiklik yapın 3-İşitsel ipuçları sağlayın 4-Görsel ipuçlarını destekleyin 5-Destek sistemi geliştirin

35. İŞİTME ENGELLİLER İşitme engelli çocuklar sözel bilgiyi işlemekte zorluk çekerler. İşitme kaybı kısmen ya da tamamen olabilir. İşitme engellilerle çalışan beden eğitimi öğretmeni şu 3 soruya cevap vermeli; 1-Öğrenci neyi işitebiliyor? 2-Öğrencinin tercih ettiği iletişim tarzı nedir? İşaret dilimi, dudaktan okumamı? Öğrenci ile iletişimi nasıl arttırabilirsiniz? 3-Fiziksel aktiviteye katılımın işitme engelli çocuğa bir zararı var mı?

36. İşitme engelli çocuklarla çalışan beden eğitimi öğretmenlerine öneriler: 1-Göz kontağı kurarak iletişimde bulunun 2-Sizi kolayca görebilecekleri bir yerde durun 3-İşitsel ipuçları ile görsel ipuçlarını birleştirin 4-Açık –az ve öz konuşun 5-İşbirliğine dayalı çalışmaları destekleyin 6-Denge sorunları olduğu için dengeye dayalı aktivitelerde desteğe gereksinim duyduklarını unutmayın 7-Sesinizi duyurmaya çalışmaktan kaçının.Bunun yerine görsel ipuçları,işaretler kullanarak açık ve yavaşça konuşun 8-Tutarlı ve sabırlı olun