DURUM (ÖRNEK OLAY) ÇALIŞMASI

Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yönetim ve Organizasyon Doktora DURUM (ÖRNEK OLAY) ÇALIŞMASI Gökhan GÜRLER

Sunum İçeriği: Durum Çalışmasının Nitel Araştırmalar İçindeki Yeri Durum Çalışmasının Tanımı Durum Çalışmasının Özellikleri Durum Çalışması Nerelerde Kullanılabilir Durum Çalışmasının Yöntemleri Durum Çalışması Yönteminin Kaynakları Durum Çalışmasının Aşamaları Durum Çalışmasının Desenleri Durum Çalışmasına Yönelik Eleştiriler Durum Çalışmalarında Geçerlik, Güvenirlik Durum Çalışması Örneği

Durum Çalışmasının Bir Araştırma Yöntemi Olarak Gelişmesi • Durum çalışması yeni bir araştırma yöntemi değildir. 20. Yüzyılın ilk yarısında durum çalışmaları sosyoloji ve antropoloji gibi çalışma alanları içinde kök salan “natüralistik araştırma” denilen araştırma geleneği içinde yer bulmuş ve gelişmiştir. Bu dönemde diğer sosyal bilim alanlarında ise pozitivizm hakimdi ve durum çalışması bu alanlarda kendine yer edinememişti. • Durum çalışmasının ortaya çıkması ve gelişmesinde rol oynayan önemli isimlerden bir tanesi Bronislaw Malinowski’dir. 1. Dünya savaşı sırasında Melanezya’ya sığınmak zorunda kalan Malinowski 3 yıl süreyle Trobriand adasında yaşadı ve bu süre zarfında ada yerlilerinin gelenek, adet ve yaşam tarzlarını gözlemleyerek not etti. • Aynı yıllarda durum çalışması Amerikalı sosyal bilimciler arasında da tercih edilen bir araştırma yöntemi olmaya başladı. 1916 yılında Chicago Üniversitesi Alan Çalışmaları adı altında bir program başlattı. Amerika'da durum çalışmalarına bu ilginin nedeni, o yıllarda Amerika'ya doğru gerçekleşen göç dalgası ve bunun sonucu ortaya çıkan şehirleşme sorunlarıydı. Bu ilk durum çalışmaları özellikle göçmenlerin uyum ve ekonomik sorunlarının bir sonucu olan, yoksulluk ve suça yönelim konularında daha sonra yapılacak durum çalışmalarının ilk örneklerini oluşturdu.

DURUM ÇALIŞMASININ NİTEL ARAŞTIRMALAR İÇİNDEKİ YERİ • Sosyal bilimlerin değişik alanlarında yapılan pek çok araştırma durum çalışmalarını, anket ve deney gibi diğer bazı araştırma çalışmalarına başlamadan önce yapılan bir ön keşif çalışması olarak tanıtır. Durum çalışmalarının etnografik veya katılımcı gözlem türü çalışmalarla karıştırılması da, literatürde yaygın olarak karşılaşılan bir durumdur. Bunun temel nedeni, durum çalışmasının temel varsayımları ile bu tür nitel araştırma yöntemlerinin temel varsayımları arasında benzerlikler olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nitel yöntemlere benzer şekilde, durum çalışması da; bir sınıf, mahalle, bir örgüt gibi doğal bir çevre içinde gerçekleştirilir ve çalışmaya konu olan ortam ve olayların bütüncül bir yorumunu hedefler.

DURUM ÇALIŞMASININ NİTEL ARAŞTIRMALAR İÇİNDEKİ YERİ • Durum çalışmasında temel fikir, bir olayın uygun gelebilecek herhangi bir yöntemle ayrıntılı bir biçimde derinlemesine incelenmesidir. Belirli amaçlar ve araştırma soruları olsa bile, olayı, olabildiğince tüm yönleriyle anlamak genel amaçtır. Sadece tek bir olayla ilgilenebiliriz ve araştırdığımız olaya benzer başka olayların olduğunu hep aklımızın bir köşesinde tutabiliriz. • Durum çalışması; bir metottan çok bir araştırma stratejisini ifade eder. Bu geniş strateji ve araştırma düzeninde, birçok farklı yöntemler kullanılabilir ve bunlar ya nitel ya nicel yada her ikisi olabilir. Ancak durum çalışmasında daha çok nitel araştırma kullanılır. Durum çalışmasında veri toplama yöntemleri gözlem, mülakatlar ve anketler olabilir.

Durum Çalışmasının Tanımı • Durum çalışması ile ilgili tanımlar; • A-Durum çalışması (1) güncel bir olguyu kendi gerçek yaşam çerçevesi (içeriği) içinde çalışan, (2) olgu ve içinde bulunduğu içerik arasındaki sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı ve (3) birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut olduğu durumlarda kullanılan, görgül bir araştırma yöntemidir.

Durum Çalışmasının Tanımı • B- Sosyolojik terimler sözlüğünde ise durum çalışması şöyle tanımlanmaktadır: Sosyal olguları, tekil bir olayın ayrıntılı bir çözümlenmesini yaparak araştıran bir yöntem. Olay, bir kişi, bir grup, bir bölüm, bir süreç, bir toplum veya sosyal hayatın herhangi bir birimi olabilir. Olay ile ilgili tüm veriler toplanır ve tüm ulaşılabilir veriler olaya göre düzenlenir. Durum çalışması tek bir olayın çeşitli olgularla ilişkilendirilmesi ile araştırılan verilere bütüncül bir nitelik kazandırır. Ayrıca diğer yöntemler ile yapılan incelemeler sırasında gözden kaçırılabilecek olan belli ayrıntıların derinlemesine incelemeye fırsat verir.

Durum Çalışmasının Tanımı Bu tanımları daha iyi anlayabilmek için, yukarıda sözü edilen boyutların diğer araştırma türlerinde nasıl gerçekleştiğini irdelemek gerekir. • Örneğin deneysel bir çalışma olguyu amaçlı bir biçimde gerçek yaşam çerçevesinden ayırarak, yani olguyu laboratuar koşullarında kendi doğal ortamından izole ederek çalışır. Ancak bu yolla araştırmacının ilgisi sınırlı sayıda değişken ve bunlar arasındaki ilişkiye odaklanabilir. • Öte yandan tarihsel bir çalışma, olgu ve içinde oluştuğu içeriği dikkate alır; ancak çalıştığı olaylar güncel değildir. • Son olarak, anketler yine olgu ve içerik konusu ile ilgilenir, ancak olgunun içinde oluştuğu içeriği derinlemesine araştırmak anketlerle mümkün olmaz. • Diğer araştırma türlerinden ayrılan yönleriyle yola çıkarak durum çalışmasının “nasıl” ve “niçin” sorularını temel alan, araştırmacının kontrol edemediği bir olgu ve olayı derinliğine incelemesine olanak veren araştırma yöntemi olduğunu söylemek mümkündür.

Durum Çalışmasının Özellikleri • Durum çalışmasının ilk özelliği, olayın sınırlarının olması, yani “sınırlı sistem” olmasıdır. Araştırmacı olayın sınırlarını olabildiğince açık ve net olarak belirlemeli ve tanımlamalıdır. • İkinci olarak olaybir şeyin olmasıdır, oluşudur. Olayın neyin oluşumu olduğunun saptanması, çözümleme biriminin belirlenmesi ve verilerin çözümlenmesi açısından önemlidir. • Üçüncü özellik, olayın bütünlüğünü birliğini ve bütünleşmişliğini korumayla ilgilidir. İncelenecekolayda olayın bütünlüğü birliği ve bütünleşmişliği korunmalıdır. Bu bağlamda, “bütüncül” kelimesi kullanılabilir. Aynı zamanda, tek bir olayın bile her yönü incelenemeyeceğinden, bir odak noktasının belirlenmesi gerekir. Araştırma soruları bu odak noktasını tanımlamaya yardımcı olur. • Son olarak, özellikle doğal ortamlarda, çoklu veri kaynağı ve veri toplama yöntemleri kullanılabilir (doğal ortamların gözlemlenmesi, mülakat veya anlatı raporları gibi sosyolojik ve antropolojik alan teknikleri). Aynı şekilde, soru formu ve sayısal veriler de kullanılabilir. • Çoğu örnek olay çalışması asıl olarak nitel araştırma yaklaşımıyla yapılsa bile, örnek olay çalışmasının nitel bir araştırma olması gerekmez.

Durum Çalışması Nerelerde Kullanılabilir Durum çalışması bir araştırma yöntemi olarak bir çok durumda kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları; • Siyasal bilimler ve hükümet araştırmaları, • Toplumsal psikoloji ve sosyoloji, • Örgütsel ve yönetsel çalışmalar, • Şehir-bölge planlama araştırmaları, • Sosyal bilimlerdeki bilimsel araştırma ve tezlerdir.

Durum Çalışmasının Yöntemleri Yin (1994) birçok çeşit durum çalışması yönteminden söz eder: • Keşfedici (Soruların ve önceki bir çalışmanın hipotezlerinin tanımlanması) • Tanımlayıcı (Bir fenomenin kendi çerçevesi içerisinde tam anlamıyla sunulması) • Açıklayıcı (Sebep sonuç ilişkisine dayanarak verilerin sunulması)

Durum Çalışması Yönteminin Kaynakları • Yaşam öyküleri • Mektuplar, • Anılar, • İtiraflar, • Otobiyografiler, • Özeleştiriler, • Kurumların tuttukları ve sakladıkları kayıtlar, • Yöresel gazetelerde muhabirlerin yazıları, • Okurların çeşitli sorunlarla ilgili şikayet mektupları, • Makaleler, • Haberler, • Rapor ve Röportajlar…

Durum Çalışmasının Aşamaları Durum çalışması yaparken, temel olarak aşağıdaki basamaklar izlenir (Şimşek ve Yıldırım, 2003,194): • Araştırma sorularının geliştirilmesi • Araştırmanın alt problemlerinin geliştirilmesi • Analiz biriminin saptanması • Araştırmaya katılacak bireylerin seçimi • Verinin toplanması ve toplanan verinin alt problemlerle ilişkilendirilmesi • Verinin analiz edilmesi ve yorumlanması • Durum çalışmasının raporlaştırılması

Araştırma Sorularının Geliştirilmesi • Bir araştırmada sorulmasıgerekensorular: özetle 5N 1K şeklindedir. • Durum çalışması için en uygun olanları: “nasıl” ve “neden”. • Örneğin, • “A üniversitesinin Z bölümünde öğretim elemanları bölümlerindeki iletişimi “nasıl” değerlendirmektedirler?” • “Fen liseleri, üniversite giriş sınavlarında diğer ortaöğretim kurumlarına oranla “neden” daha başarılıdır?”

Araştırmanın Alt Problemlerinin Geliştirilmesi Ana soru: • “Belirli bir bölgedeki okullar neden ve nasıl işbirliği yapmaktadırlar?” Alt sorular: • “okullar işbirliği sürecini nasıl yürütmektedir?” • “işbirliği hangi yönlerden okullara yarar sağlamaktadır?” vb. • Her çalışmada birtakım alt problemlerin olması gibi bir zorunluluk veya kural da yoktur. • Araştırmanın amacı yeni bir şeyi, bilinmeyen bir durumu keşfe yönelik ise, alt problemler geliştirmek mümkün olmayabilir. Bu tür çalışmalarda araştırmacı genel bir soru ile araştırmasına başlayıp, daha sonra edinilen bilgiler ışığında yeni alt problemler oluşturabilir.

Analiz Biriminin Saptanması • Sorun kaynağı olan “durum”un ne olduğunu tanımlamaya ilişkin bir boyuttur. • Klasik anlamdaki durum çalışmalarında “durum” bir birey olabilir. • Örneğin; bir hasta, başarılı bir öğrenci veya bir lider durum çalışmalarına konu olabilir. Bu tür çalışmalarda, çalışmaya konu olan bireyin kendisi analiz birimini oluşturur ve daha fazla bireyin çalışmaya dahil edilmesiyle çoklu durum çalışması da yapılabilir. • Kararlar veya karar verme süreçleri, programlar, belirli uygulama süreçleri veya örgütsel değişim konuları da, durum çalışmalarında analiz birimi olarak seçilebilir. • İyi belirlenmiş bir araştırma problemi, analiz biriminin ne olması gerektiği konusunda bize bir fikir verebilir.

Araştırmaya Katılacak Bireylerin Seçimi • Çalışabileceği durum veya durumlar konusunda karar veren bir araştırmacı, bu aşamada seçtiği durum veya durumlardan hangi bireylerin araştırmaya dahil edileceğini de saptamalıdır. • Örneğin araştırma birimi bir okul olan araştırmada, kimlerin araştırmanın dışında kalacağı belirlenmelidir. Bu durum örneklemin oluşturulması anlamına da gelir. • Pek çok nitel araştırma yönteminde olduğu gibi, durum çalışmasında da katılımcı sayısı veya örneklem büyüklüğü göreli olarak küçük olacaktır. Bu ilke, durum çalışmalarının ayrıntılı ve derinlemesine bir araştırma yöntemi olmasından kaynaklanmaktadır. Kimlerin araştırmaya dahil edileceğine karar veren araştırmacı, araştırmaya dahil edilen bu kişi veya gruplarla veri toplama zamanına, yani veri toplamanın başlangıç ve bitiş zamanlamasına karar vermelidir. Bütün bu aşamalarda da, araştırma problemiyle ilgili literatür etkili bir şekilde kullanılmalıdır.

Verinin Toplanması ve Toplanan Verinin Alt Problemlerle İlişkilendirilmesi • Veri toplama yöntemi veya yöntemleri, araştırmanın başında oluşturulmuş olan alt problemler dikkate alınarak belirlenir. • Bu şekilde araştırmacının, veri toplama sürecinde alt problemlerle ilgisiz olabilecek verileri toplamaktan kaçınması mümkün olacaktır. • Veri toplama yöntemi olarak; • katılımcı gözlem, • katılımcı olmayan gözlem, • görüşme, • doküman incelemesi ve arşiv kayıtları gibi yöntemler; problemin doğasına ve araştırmacının beklentilerine göre tek başlarına veya birlikte kullanılabilir. • Durum çalışmalarında mümkün olduğu ölçüde birden fazla veri toplama yöntemini kullanmak önerilen bir durumdur. Böylece, araştırmanın güvenirliği ve geçerliği önemli ölçüde artacaktır. • Veri toplama esnasında veri tekrarlarının başlaması, veri toplama açısından doyuma ulaşıldığının göstergesidir. Bu noktada araştırmacının veri toplamayı durdurması önerilir.

Verinin Toplanması ve Toplanan Verinin Alt Problemlerle İlişkilendirilmesi • Son olarak, araştırmanın çeşitli aşamalarının birbirleriyle nasıl ilişkilendirildiğini gösteren bir “kanıt zinciri”nin oluşturulması gerekir. • Buradaki amaç, alt problemlerden sonuçlara nasıl ulaşıldığını açıklayan bir örüntüyü, araştırmacı dışındaki kişilere açık ve yalın biçimde sunmaktır. • Bunu gerçekleştirmek için araştırmacı, bulguları sunarken veya yorumlarken veriden alıntılar yapabilir veya verinin belirli kısımlarına göndermelerde bulunabilir. • Ayrıca, söz konusu verinin hangi koşullar altında ve nerede toplandığı şeklindeki bilgilere de yer verilebilir.

Verinin Analiz Edilmesi ve Yorumlanması • Alt problemler, veri analizinde de önemli bir işleve sahiptir. • Veriler, araştırmanın başında oluşturulmuş olan alt problemler temel alınarak düzenlenip, yorumlanabilir. Araştırma sürecinde bir şekilde toplanmış, fakat herhangi bir alt problemle ilişkisi olmayan gereksiz veriler, verilerin analizi ve yorumlanması aşamasında böylece dışarıda bırakılmış olur. • Bunların yanı sıra, verinin analiz edilmesi ve yorumlanmasında, araştırmacının çalıştığı problemle ilgili literatürü de etkili bir şekilde kullanılması gerekir. İlgili literatürden alıntılar yapmak, yorumların başka araştırma sonuçlarıyla ne derece uyuştuğu veya çeliştiği konusunda tartışmalar açmak, veri analizini ve yorumlamayı zenginleştirecektir. • Durum çalışmalarında toplanan veriler betimsel veya içerik analizi yoluyla analiz edilebilir. Araştırma verilerinin hangi yaklaşımla analiz edileceği, araştırmanın amacı ve toplanan verilerin derinliğine bağlıdır.

Durum Çalışmasının Raporlaştırılması • Üretilen raporların, başkalarının yararlanabileceği ölçüde öz ve aynı zamanda da, içerikten ödün vermeyecek tarzda betimsel olması gereklidir. Bu beklentileri yerine getirmek için, durum çalışması raporlarını hazırlarken bazı önlemlerin alınması gereklidir. • Yönteminin doğasından kaynaklanan gerekçelerle, durum çalışması raporları, genellikle geniş açıklama ve betimlemelerle doludur. Araştırmacının burada uğraşması gereken konu, “doğru bir betimleme ve analiz dozu”nu tutturmasıdır. • İlk olarak, araştırma raporunun belirli bir düzende oluşmasına olanak sağlamak için, araştırmanın başında verilen problem ve alt problemler, verinin analizi ve sunumunda başlıklar olarak kullanılabilir. • İkinci olarak, raporun içinde her bölümün veya alt bölümün başlangıcında, takip eden bölüm veya alt bölümde nelerin kapsandığına ilişkin bir özet verilebilir. • Üçüncü olarak, raporda kullanılan başlıklar, başlık altında sözü edilen konulara uygun olarak seçilmeli. • Son olarak, raporu yazarken ve özellikle verinin ve sonuçların sunumunda, tablo ve grafiklere yaygın olarak yer verilmelidir.

Durum Çalışmasının Desenleri Genel olarak dört tür durum çalışması deseninden söz edilebilir: • 1) Bütüncül Tek Durum Deseni • 2) İç İçe Geçmiş Tek Durum Deseni • 3) Bütüncül Çoklu Durum Deseni • 4) İç İçe Geçmiş Çoklu Durum Deseni

Bütüncül Tek Durum Deseni • Tek Durum Desenlerinde, tek bir analiz birimi (bir birey, bir kurum, bir program, bir okul v.b.) vardır. Bütüncül tek durum desenleri şu üç durumun var olduğu alanlarda kullanılabilir. • Birincisi, eğer ortada iyi formüle edilmiş edilmiş bir kuram varsa, bunun teyit edilmesi veya çürütülmesi amacıyla bu desen kullanılabilir. • Örneğin, bir araştırmacı eğitim alanında genel kabul gören Piaget'in bilişsel gelişim kuramının, gerçekte Piaget tarafından vurgulandığı şekliyle işlemediğini ya da farklı bir kültürde farklı bir biçimde işlediğini bir durum çalışması ile ortaya koyabiliyorsa, bu alana önemli bir katkı olabilir.

Bütüncül Tek Durum Deseni • İkincisi, genel standartlara pek uymayan aşırı, aykırı veya kendine özgü durumların çalışılmasında, bütüncül tek durum deseni kullanılabilir. (az veözellikliörneklem – başbakanın liderlik özellikleri gibi) • Son olarak, daha önce hiç kimsenin çalışmadığı veya ulaşamadığı durumlar, bütüncül tek durum deseni kullanılarak çalışılabilir. • Sosyal bilimlerde önemli ve ufuk açıcı çalışmalar arasında yer alan, William F. Whyte'ın Şikago'daki İtalyan gençlik çetelerini katılımcı gözlem yoluyla çalışması veya Margaret Mead'in Samoa yerlileri arasında yaptığı çalışma, tek durum çalışması olduğu halde yeni disiplinlerin ve çalışma alanlarının ortaya çıkmasına yol açması, bu tür çalışmaların sosyal bilimler alanındaki katkılarına örnek olarak gösterilebilir.

İç İçe Geçmiş Tek Durum Deseni • Tek bir durum içinde çoğu kez birden fazla alt tabaka veya birim olabilir. Bu durumda birden fazla analiz birimi söz konusu olacaktır. Buradaki ayrım, bir durum çalışmasının ilgili durumu, bütüncül ve tek bir ünite olarak ele almasına veya bir durum içinde olabilecek birden fazla alt birime yönelmesine ilişkindir. • Birinci durumda bütüncül tek durum deseni kullanılırken, ikinci durumda iç içe geçmiş çoklu durum deseni kullanılır. Bir kurumu veya okulu çalışmak isteyen bir araştırmacı, çoğu durumda bu okulu bir bütün ve tek bir analiz birimi olarak düşünmek yerine, okulu oluşturan alt birimleri analiz ünitesi olarak kullanabilir. (örneğin ilk kısım, orta kısım gibi ya da her kısım içinde zümreler gibi)

Bütüncül Çoklu Durum Deseni • Çoklu durum desenleri bütüncül olarak da gerçekleştirilebilir. Her bir durum kendi içinde bütüncül olarak ele alınır ve daha sonra birbirleriyle karşılaştırılır. • Örneğin okullarda örgütsel öğrenme konusunu çalışmak isteyen bir araştırmacı, sosyo-ekonomik düzeyi düşük bir devlet okulunu, sosyo-ekonomik düzeyi yüksek bir devlet okulunu ve bir özel okulu seçebilir. Her bir okulda örgütsel öğrenme konusunda geliştirdiği boyutlara bakan araştırmacı, daha sonra bu okulları birbirleriyle karşılaştırabilir. • Bu tür desenlerde araştırmacının, tek bir problem durumundan yola çıkarak alana ya da okullara standart bir araçla gitmesi (örneğin standart görüşme ve gözlem formları) ve her üç durumda da karşılaştırılabilir veriyi toplaması önemlidir. Aksi taktirde durumlar arasında karşılaştırma yapmak mümkün olmayacaktır.

İç İçe Geçmiş Çoklu Durum Deseni • Bu desende de bir öncekine benzer bir biçimde birden fazla durum söz konusudur. Ancak ele alınan veya araştırmaya dahil edilen her bir durum, kendi içinde çeşitli alt birimlere ayrılarak çalışılabilir. • Yukarıdaki örnekte vurgulanan üç okul türünde, zümrelerin ne derece etkili çalıştığını araştırmak isteyen bir araştırmacı için analiz birimi, her okuldan seçeceği zümreler olacaktır (yani her okuldan matematik zümresi, sosyal bilgiler zümresi gibi).

Durum Çalışmasına Yönelik Eleştiriler • Durum çalışmasına yöneltilen eleştirilerden en önemlisi, bu araştırma yönteminin bir veya birkaç durumdan yola çıkarak bir genellemeye gitmesiyle ilgilidir. Durum çalışmalarıyla, toplumsal çözümlemelerin yapılabileceği kabul edilmektedir. Ancak sadece birkaç olaydan elde edilen verilerle tümdengelim yapılamayacağı kanısı da yaygındır. Kaldı ki incelenecek olayla ilgili durumun belirlenmesinde rastgele seçim de yapılmamaktadır. • Bir başka eleştiri ise, durum çalışmalarında yaşam öyküleri üzerinde durulurken, araştırmacının edebiyata kaçması; olayları romantikleştirmesi, abartması veya olayları olduğundan çok ya da az göstermesine yöneliktir. • Yin (1984) durum çalışmasına yönelik eleştirileri üç başlık altında toplamaktadır. Bu eleştiriler şu şekildedir; “durum çalışması yanlıdır”, “durum çalışması genellemelere yer vermez”, “durum çalışması uzun zaman alır ve sonuçta okunması mümkün olmayan bir veri seti üretilir.

Durum Çalışmalarının Güvenirlik ve Geçerlilik • Durum çalışmalarında eleştiri konusu olan, geçerlik ve güvenirlik konularında alınabilecek bazı önlemler vardır. • Bunlardan ilki, araştırmacının çalıştığı “durum”da kalma süresini uzatmasıdır. Bu yolla araştırmacı gözlemlerini genişletebilir ve böylece verilerin doyum noktasına ulaşması sağlanabilir. • İkinci olarak, araştırmacı verisini toplarken çeşitli “veri çeşitlemesi” yöntemlerini kullanabilir. • “Veri çeşitlemesi”, araştırma verilerinin toplanmasında birden fazla veri toplama yönteminin kullanılması ve toplanan verilerin birbirlerini destekleyici ve teyit edici biçimde sunulması olarak tanımlanabilir. Örneğin, görüşme yöntemini temel veri toplama aracı olarak kullanan bir araştırmacı, çalıştığı problemle ilgili dokümanları da veri kaynağı olarak kullanabilir. • Üçüncü olarak, vardığı temel sonuçları araştırmasına katılan bireylerle paylaşarak onların görüşlerini alabilir. Burada asıl amaç, bir duruma ilişkin belirli bir perspektif geliştirmek veya o durumu derinlemesine irdelemek ise, durumda rol oynayan ve araştırmaya dahil edilen bireylerin görüşlerine başvurmanın herhangi bir sakıncası yoktur.

Durum Çalışmalarının Güvenirlik ve Geçerlilik • Son olarak, araştırmacı ulaştığı sonuçların ne kadar isabetli olduğu konusunda, aynı alanda çalışan diğer araştırmacıların görüşlerine başvurabilir. Bu durum, hem bulunan sonuçların desteklenmesi, hem de varılan sonuçlara ilişkin varsa alternatif açıklamaların getirilmesini sağlayabilir. • Bir çalışmanın güvenirliği, çalışmanın bir başkası tarafından aynı biçimde tekrarlandığında, aynı veya benzer sonuçları verebilmesidir. Durum çalışmasında güvenirliği yükseltmek için, araştırmacı takip ettiği süreçleri açıkça tanımlamalı, ilgili dokümanlarla desteklemeli, araştırmasını sistemli bir biçimde aşama aşama geliştirmeli ve bunu sunmalıdır. Ayrıca araştırmasını tekrarlanabilmesi için başkaları tarafında da kullanılabilecek bir veri tabanı oluşturmalıdır.

ÖRNEK BİR DURUM ÇALIŞMASININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Çalışma İçinde Yer Alan Yönteme İlişkin İfadeler Özet Ve Teorik Çerçeve İçinde Bulunan İfadeler • Literatüre dayalı olarak ve bir örnek olay çalışmasıyla... • Araştırmanın verileri, literatür incelemesi ve Chow, Deng ve Ho tarafından (2000) kullanılan ölçekten uyarlanmak suretiyle geliştirilen anketlerle sağlanmıştır. • Keşifsel nitelikte olan bu çalışmanın sonuçlarına göre... • Bu çalışmanın amacı, örgüt içi bilgi paylaşımının teorik çerçevesini ortaya koymak suretiyle, bir örnek olay çalışmasıyla bilgi paylaşımına katkı sağlamaktır. • Bu çerçevede, işgörenlerin bilgiye bakış açıları, bilgi paylaşım düzeyleri, bilgi paylaşımında örgüt içi bilişsel kanalların açıklığı ve bilgi paylaşımını engelleyen durumlar analiz edilmektedir.

Çalışma İçinde Yer Alan Yönteme İlişkin İfadeler • ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİNE İLİŞKİN KISIMDA BULUNAN İFADELER • Araştırmanın verileri, literatüre dayalı olarak oluşturulan anketlerle sağlanmıştır. • Literatüre dayalı olarak kapalı uçlu ve 5’li Likert ölçeğinde bir anket geliştirilmiştir. • Ankette; 6’sı demografik özellikler, 5’i çalışanların bilgiye bakış açıları, 5’i çalışanların bilgi paylaşımını gerektiren durumlar, 9’u bilgi paylaşımını engelleyen durumlar (Chow, Deng ve Ho, 2000) ve 5’i entelektüel sermayenin temel değişkeni olan bilgi paylaşımının unsurlarından oluşan toplam 30 soru bulunmaktadır. • Elde edilen veriler, SPSS 9.0 for Windows bilgisayar programı kullanılarak analiz edilmiştir. • Analizlerde, descriptive, inferential, T test ve Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) yöntemleri kullanılmaktadır. • Verilerin sağlandığı işletme, 1999’dan beri Türkiye’de faaliyet gösteren çokuluslu bir işletme olup, tamamen yabacı sermayeye dayalıdır. Söz konusu işletmenin merkezi 1930’da Almanya’da kurulmuş olup, ABD, Macaristan, Polonya, Güney Afrika ve Çin’de faaliyet göstermektedir.

Çalışma İçinde Yer Alan Yönteme İlişkin İfadeler • Toplam personel sayısı 189 olup, 136 personelden toplanan veri analize tabi tutulmuştur. • Anket formu ile elde edilen verilerin ne ölçüde güvenilir olup olmadığını belirlemek amacıyla, Cronbach Alpha güvenilirlik testine tabi tutulmuştur.Bunun için en düşük kabul edilebilir oran, 0,60’dır. Bu örnekte, Cronbach Alpha a=0,68 olarak hesaplanmıştır. Bu da ölçeğin güvenilir olduğunu göstermektedir. • Bu çalışmanın keşifsel (exploratory) nitelikte olduğu göz önünde bulundurulursa, bulunan sonucun kabul edilebilir olacağı ortaya çıkacaktır (Malhotra, 1999:282; Özdamar, 1999:522; Hair ve diğ., 1998:88). Güvenilirlik, bir ölçeğin değişik zamanlarda uygulanıp benzer sonuçlar üretebilmesidir (Flynn ve diğerleri, 1994). • Bu çalışmanın kısıtları arasında örnek olay yönteminin kullanılması gösterilebilir.

Çalışma İle İlgili Eleştiriler İki Başlık Altında Yapılacaktır. • A) Seçilen Araştırma Yöntemine İlişkin Yapılan Hatalar (Durum Çalışması) • B) Temel Yöntem Hataları

Seçilen Araştırma Yöntemine İlişkin Yapılan Hatalar (Durum Çalışması) 1) Araştırma Sorularının Ve Alt Sorunlarının Geliştirilmesi - “ Keşifsel nitelikte olan bu çalışmanın sonuçlarına göre.” • - “ Bu çalışmanın amacı, örgüt içi bilgi paylaşımının teorik çerçevesini ortaya koymak suretiyle, bir örnek olay çalışmasıyla bilgi paylaşımına katkı sağlamaktır. • - “ Bu çerçevede, işgörenlerin bilgiye bakış açıları, bilgi paylaşım düzeyleri, bilgi paylaşımında örgüt içi bilişsel kanalların açıklığı ve bilgi paylaşımını engelleyen durumlar analiz edilmektedir.” • Keşfedici araştırmalar “ne oluyor” sorusuna cevap aramak için idealdir. Araştırmacı konu hakkındaki bilgisini derinleştirmek ve konuyu daha değişik boyutlarıyla anlamak isterse böylesi bir yöntem tercih edilebilir. Sözgelimi araştırmacı “yönetim düşüncesinde yeni düşünceler nelerdir?” sorusu ile işe başladığında bu tür bir yaklaşımı benimsemiş olur.

Seçilen Araştırma Yöntemine İlişkin Yapılan Hatalar (Durum Çalışması) 1) Araştırma Sorularının Ve Alt Sorunlarının Geliştirilmesi (devam) • Keşfedici nitelikteki araştırmaları durum çalışmasıyla yapmak ayrıntılı sonuçlar elde etme konusunda doğru bir seçimdir. Ancak durum çalışmasında sorulması gereken sorular neden, nasıl ve ne sorularıdır. Çalışmada yer alan temel sorun net değildir. Bu yüzden bu çalışmanın niçin yapıldığına dair net bir fikir ortaya çıkmamaktadır. • Ancak “ Bu çerçevede, işgörenlerin bilgiye bakış açıları, bilgi paylaşım düzeyleri, bilgi paylaşımında örgüt içi bilişsel kanalların açıklığı ve bilgi paylaşımını engelleyen durumlar analiz edilmektedir.” İfadelerini alt sorular olarak kabul edersek, araştırmaya ilişkin alt problemlerin durum çalışmasına uygun olarak; -İşgörenlerin bilgiye bakış açıları nelerdir?, Bilgi paylaşım düzeyleri nasıldır?, Bilgi paylaşımında örgüt içi bilişsel kanalların ne derece açıktır? ve Bilgi paylaşımını engelleyen durumlar nelerdir?- şeklinde ifade edilmesi daha doğru olurdu.

Seçilen Araştırma Yöntemine İlişkin Yapılan Hatalar (Durum Çalışması) 2) Analiz Biriminin Saptanması • - “ Verilerin sağlandığı işletme, 1999’dan beri Türkiye’de faaliyet gösteren çokuluslu bir işletme olup, tamamen yabacı sermayeye dayalıdır. Söz konusu işletmenin merkezi 1930’da Almanya’da kurulmuş olup, ABD, Macaristan, Polonya, Güney Afrika ve Çin’de faaliyet göstermektedir.” • Araştırmanın temel sorunsalının net olmamasından dolayı, analize konu olan firmanın doğru seçilip seçilmediği belirsizdir. • Araştırılacak konuya en uygun işletmenin seçilip seçilmediği veya neden bu işletmenin seçildiği, işletmenin hangi özelliklerinin dikkate alınarak bu işletmenin seçildiği anlaşılamamaktadır. • Ancak araştırmacı araştırmanın amacını net olarak ifade edememiş olsa bile işletmelerde bilgi paylaşımının nasıl gerçekleştiğini incelemek için durum çalışması uygun bir yöntemdir. Durum çalışması yöntemiyle analiz birimi olarak bir işletme özelinde detaylı bilgi elde etmek mümkündür.

Seçilen Araştırma Yöntemine İlişkin Yapılan Hatalar (Durum Çalışması) 3)Araştırmaya katılacak bireylerin seçimi • “ Toplam personel sayısı 189 olup, 136 personelden toplanan veri analize tabi tutulmuştur.” • Araştırma sürecinde kimlerin araştırmaya dahil edileceği konusunda seçimin nasıl yapıldığı belirtilmemiştir. Evren/örneklem tanımlarına ve örnekleme yönteminin açıklanmasına yeterince özen gösterilmemiştir. 4) Verilerin Toplanması ve Analiz Edilmesi • Durum çalışmalarında veri toplamak için nicel teknikler kullanılabilir. Bu çalışmada da veriler anket yöntemiyle toplanmıştır. • Çalışmada anketin nasıl uygulandığına, neden anket yönteminin kullanıldığına, başka yöntemlerin niçin kullanılmadığına dair bir bilgi verilmemiştir. • Söz konusu verinin hangi koşullar altında ve nerede toplandığı şeklindeki bilgilere de yer verilmemiştir. • Verilerin değerlendirilmesinde nitel çalışmalara özgü yöntemler kullanılmamıştır. 5) Verilerin Raporlaştırılması • İlk olarak, araştırma raporunun belirli bir düzende oluşmasına olanak sağlamak için, araştırmanın başında verilen problem ve alt problemler, verinin analizi ve sunumunda başlıklar olarak kullanılmasına özen gösterilmemiştir. • Sonuçlar aşırı genelleştirilmiş, bulgular sanki geneli ifade ediyormuş gibi sunulmuştur. • Sonuç kısmında yer alan değerlendirmelerin neye göre yapıldığı anlaşılamamaktadır. Hangi verilerden hareketle bu açıklamaların yapıldığı anlaşılamamaktadır.

B) Temel Yöntem Hataları • Bu çalışmada durum çalışmasının doğru yapılıp yapılmadığından çok köklü bir yöntem sorunu göze çarpmaktadır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: • Çalışmada yer alan temel sorun net değildir. Bu yüzden bu çalışmanın niçin yapıldığına dair net bir fikir ortaya çıkmamaktadır. Araştırma konusu özgün değildir ve literatüre katkısı tartışılabilir. • Evren/örneklem tanımları yetersizdir. • Bu çalışmada örneklemin çok yüksek tutulması ve nicel tekniklerin kullanılması derinlemesine bir araştırma yapma imkanını ortadan kaldırmıştır. Araştırma adeta nicel bir araştırmaya dönüşmüştür. • Araştırma deseni hakkında yeterince bilgi verilmemekte, kullanılan araştırma deseninin seçilme nedeni açıklanmamaktadır. • Ölçme sonuçlarının geçerliği ve genellenebilirliği konusunda bir açıklama yapılmamıştır • Uygun veri toplama ve veri analiz teknikleri kullanılmamıştır. Bu yüzden sonuçlar anlam ve manadan çok sayısal değerlere doğru kaymıştır. Buda bir nitel araştırmanın yapılış amacına uygun değildir. • Verilerin aktarılmasında bir sistematik yoktur. • “Bu çalışmanın kısıtları arasında örnek olay yönteminin kullanılması gösterilebilir.” Bu ifadenin hiçbir mantığı yok o zaman yanlış yöntem seçtin.

Teşekkür Ederiz.....

Natüralistik Araştırma • Natüralistik araştırma (inquiry); araştırılan konu ya da olay, içinde bulunduğu doğal ortamda, kontrol ve manipüle edilmeden incelenir. Çıktılar üzerinde önceden belirlenmiş kısıtlar bulunmaz. Yaşanan ve iletilen içsel anlamları daha iyi alayabilmek için görece az kişiden derinlemesine bilgi edinilmeye çalışılır. Grup veya kişiden elde edilen bilgiler karşılaştırılabilirse bile deneyimler başka deneklere genellenemez (Solomon ve diğerleri,1999).

Etnografik Araştırma • Etnografik Araştırmaların Tanımı • Etnografi, incelenmesine karar verilen belirli insan topluluklarının ve/veya segmentlerinin “ilişkilerini” ve “davranışlarını”, bulundukları doğal ortamında “inceleyen”, “gözlemleyen”, “belgeleyen” ve “yorumlayan” bir bilim dalıdır (Arslan 2005 içinde Agar 1996). Etnografi, yukarıda da belirttiğimiz gibi, antropolojinin en yaygın olarak kullandığı sosyal araştırma yöntemlerinden birisidir. Bu araştırma yönteminde antropologlar, “hedef kitle ile belirli bir zaman süresi geçirirler” ve “onlarla ve onlar gibi yaşarlar.” (Arslan 2005 içinde Van Maanen 1996) • Bir başka yazar ise etnografik çalışmaları, “bir topluluğun portresi olarak tanımlamaktadır. Bir başka deyişle, “ele alınan hedef kitlenin (topluluğun) geleneklerinin, inançlarının, tutumlarının ve davranışlarının saha çalışmaları yöntemi ile toparlanmasıdır.” (Arslan 2005 içinde Harris ve Jhonson 2000) • Etnografik yöntem “kültür ve günlük hayatın anlamına” odaklı bir çalışma yöntemidir. “Kişilerin söylediklerinden çok bilinçaltında yer eden (buz dağının altında yatan), davranışlarını yönlendiren gerçek motifleri su yüzüne çıkartır.” (Arslan 2005 içinde Hammersley 1990)

Katılımcı Gözlem • Etnografik yöntemler temelinde katılımcı gözlem yöntemini içermektedir. • Bu yöntemde araştırmacı, topluluk hayatına doğrudan katılır, insanların gerçeklerini, onlarla konuşarak ve onları gözlemleyerek, doğrudan onlardan öğrenir. • Gözleme katılım derecesine göre bu yöntemin farklı şekillerinden söz edilebir; tamamiyle katılımcı, gözlemci olarak katılımcı, katılımcı olarak gözlemci ve tamamiyle gözlemci. • Hammersly ve Atkinson, iki uçta kalan yöntemlerin toplanan bilginin kalitesi açısından sınırlı kalabileceğini, diğer iki yöntemin arasındaki farkın ise sorgulanabilir nitelikte olduğunu belirtmektedirler. İdeal yaklaşım, araştırmacının hedef kitle üstündeki etkisini en aza indirecek ve elde edilecek bilginin derinliğini en yükseğe çıkartacak şekilde olmalıdır. Bu yöntem, duruma göre gizli bir noktadan gözlem ile araştırmacının aktif bir katılımcı olarak hareket etmesine kadar geniş bir yelpazeden seçilebilecektir.

Betimsel Analiz ve İçerik Analizi • Betimsel analizde, görüşülen ya da gözlenen bireylerin görüşlerini çarpıcı bir biçimde yansıtmak amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verilir. Bu tür analizde amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen veriler önce mantıklı ve anlaşılır bir biçimde betimlenir. Daha sonra bu betimler yorumlanır, neden-sonuç ilişkileri irdelenir ve bir takım sonuçlara ulaşılır. • İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaşmaktır.

DURUM (ÖRNEK OLAY) ÇALIŞMASI