Wat is waarheid? Recyclebare waarheid deel 2

1. Wat is waarheid?Recyclebare waarheid deel 2 Dr. Michael N. van der Meer Amsterdam

2. Historische context: Alexander de Grote (334-323)

3. Historische context: De Diadochoi ca. 303 v.Chr.

4. Historische context: De Diadochoi ca. 275 v.Chr.

6. Antiochus IV Epiphanes (175-164 v.C.)

7. Antiochese crisis en Makkabese opstand (167-164) • Strijd om het hogepriesterschap • Zadokitische dynastie leverde hogepriester • Simon II, de Rechtvaardige (ca. 200, Sirach 50:24) • Onias III (190-174) • Jason (175-172) zette via Antiochus IV zijn broer af • Menelaus (172-162) niet-Zadokide (?) zette Jason af en liet Onias III vermoorden, zoon Onias IV vluchtte naar Egypte Leontopolis) • Alcimus (162-159) • Intersacerdotium (159-152) • Jonathan (152-142) en dan Hasmonese hogepriesters

8. 1.2 Pluriformiteit Jodendom

9. Waarheid en uitleg van messiaanse profetieën in OT • Veel teksten over grootmachten blijken recyclebaar. Teksten over Assyrië (Nahum, Jes 14; Gen 11? over Sargon) blijken ook toepasbaar op Babylonië (Habakkuk, Jes 13, Gen 11+) of nog latere periodes (Jeremia 29 > Dan 9). • Datzelfde lijkt ook te gelden voor de zogenaamde “messiaanse profetieën” in de Hebreeuwse Bijbel: • Genesis 49:10-11 • Numeri 24 • Jesaja 7 • Jesaja 9 • Jesaja 53

10. Genesis 49:10-11

11. 4QCommGena (50‑1 bce)

12. Bileam In Num 22-24 wordt een ziener uit het verre Oosten door Balak koning van het Overjordaanse gebied ingehuurd om onheilsprofetiën uit te spreken over het volk Israël. Dankzij een sprekende ezel die een engel van Jhwh ziet, wordt dit plan verijdeld. In jaren ‘60-’80 is door grotendeels Nederlandse geleerden (Franken, De Boer, Hoftijzer, Van der Kooij) de zogenaamde Bileam tekst in Deir ‘Alla (Jordanië) gevonden.

13. Een buitenbijbelse parallel

14. Bileam Fragmenten van een tekst op de wand van een heiligdom (?) uit begin van de achtste eeuw v. Chr. ten oosten van de Jordaan (antieke Soekkot) Tekst beschrijft samenkomst van de Shaddayin (vergelijk naam voor Jhwh: El Shaddai) die tot onheil en rampspoed hebben besloten. Balaam ben Beor brengt deze boodschap over die blijkbaar belangrijk genoeg was om op kalk gegraveerd te worden. Onheil wordt beschreven in beeldspraak met dieren en omwenteling van de natuur.

15. Bileam inscriptie van Deir Alla (9de-8ste eeuw v.Chr.) (1) The sa]ying[s of Bala]am, [son of Be]or, the man who was a seer of the gods. Lo! Gods came to him in the night [and spoke to] him (2) according to these w[ord]s. Then they said to [Bala]am, son of Beor, thus: Let someone make a [ ] hearafter, so that [what] you have hea[rd may be se]en!" (3) And Balaam rose in the morning [ ] right hand [ ] and could not [eat] and wept (4) aloud. Then his people came in to him [and said] to Balaam, son of Beor, "Do you fast? [ ] Do you weep?" And he (5) said to them, "Si[t] do]wn! I shall inform you what the Shad[daying have done]. Now come, see the deeds of the g[o]ds!. The g[o]ds have gathered (6) and the Shaddayin have taken their places in the assembly and said to Sh[ , thus:] 'Sew the skies shut with your thick cloud! There let there be darkness and no (7) perpetual shining and n[o] radiance! For you will put a sea[l upon the thick] cloud of darkness and you will not remove it forever! For the swift has (8) reproached the eagle, the voice of vultures resounds. The st[ork has ] the young of the NHS-bird and ripped up the chicks of the heron. The swallow has belittled (9) the dove, and the sparrow [ ] and [ ] the staff. Instead of ewes the stick is driven along. Hares have eaten (10) [ ]. Freemen [] have drunk wine, and hyenas have listened to instruction. The whelps of the (11) f[ox] laughs at wise men, and the poor woman has mixed myrhh, and the priestess (12) [ ] to the one who wears a girdle of threads. The esteemed esteems and the esteemer is es[teemed. ] and everyone has seen those things that decree offspring and young. (15) [ ] to the leopard. The piglet has chased the young (16) [of] those who are girded and the eye ....'"

16. Messianisme in Numeri 24:14-17

17. Numeri 24:24

18. Daniel 11:29-30

20. Christian translations of Num 24:17: Peshitta and Vulgate

21. Interpretatie van Num 24 in 1QM xi:1-11 1Maar de strijd is van U (1 Sam 17:47b)! Door de macht van uw hand worden lijken verpletterd, zodat niemand hen begroef. Goliath, de Gattiet, een dappere krijgsman, 2hebt Gij overgeleverd in de hand van David, uw knecht, want hij vertrouwde op uw grote naam, en niet op zwaard en speer (1 Sam 17) ... 5 Niet onze macht en de sterkte van onze handen hebben kracht geoefend, maar (het is geschied) door uw macht en het vermogen van uw grote kracht, zo[als] Gij 6ons sedert eerlang hebt aangekondigd: ‘Een ster gaat op uit Jakob, een scepter rijst op uit Israël, en verbrijzelt de slapen van Moab en verplettert alle zonen van Set. .... 11Sedert eerlang hebt Gij [ons] doen ho[ren de vastgestelde t]ijd van de kracht uwer hand tegen de Kittieten met de woorden: ‘Assur zal vallen door het zwaard van wie geen man is, en het zwaard van 12wie geen mens is, zal het verslinden’ (Jes 31:8).

22. Ancient Jewish interpretations of Num 24: Josephus Flavius Josephus was a Jewish priest and Pharisee who took part in the first Jewish Revolt against Rome (66-70 ce). When he saw that the Jewish revolt was unsuccessful and that inner-Jewish strives undermined the rebellion, he changed sides and defected to the Romans. He applied the star prophecy in a very special way (which turned out to e very successful for him):

23. Bar Kochba opstand (132-135 na Chr.)

24. Messiaanse gestalten in de eerste eeuw • FlaviusJosephus (ca. 37-ca. 100 na Chr.): • Een Samaritaan tijdens Pilatus’ prefectschap (Ant.Jud. 18:85-87) • Theudas tijdens Fadus’ procuratorschap (Ant.Jud. 20:97-98 cf. Hand 5:36) • Een Egyptenaar tijdens Felix’ procuratorschap (Bell.Jud. 2:261-263; Ant.Jud. 20:169-171) • Tekenprofeten t.t.v. Felix (Bell.Jud. 2:258-269) en aan het einde van de opstand in 70 (Bell.jud. 6:283-288) • Anonieme profeet tijdens Festus’ procuratorschap, ca.60-62 na Chr. (Ant.Jud. 20:188) • Menachem tijdens Joodse opstand in 66 na Chr. (Bell.Jud. 2:433-448) • Simon bar Giora tijdens de Joodse opstand in 69-70 na Chr. (Bell. Jud. 4:510; 7:26-32) • Vespasianus (Bell.Jud. 6:312-313; cf. Suetonius, Vespasianus 4:5; Tacitus, Hist. 5:13).

25. JewishMessiahClaimants (na Bar Kochba) Lucas (115 na Chr.) leider van de joodse Kitos opstand in Egypte Mozes van Kreta (ca. 440-470 na Chr.) Izaäk ben Jacob Obadiah Abu Isa al-Isfahani (744-750 na Chr.): opstand Perzië Yudghan al Raï (na 750 na Chr.); diens leerling; stichter sekte Serene (na 750 na Chr.) Mozes al-Dar’i (ca. 1127; kruistochten) David al-Roï (ca. 1160; Kurdistan) Abraham ben Samuel Abulafia (1240-1291; Kabbalist) Nissim ben Abraham (a. 1295, Avila) Mozes Botarel van Cisneros (ca. 1413) AsherLämmlein, Asjer Kai (Venetië, ca. 1502)

26. Wikipedia: JewishMessiahClaimants IsaäcLuria (1534-1573; Sefat, Israël, grootste Kabbalist) ChaïmVital (1543-1620; Alchemist, volgeling van Luria) ShabbataiZvi (1665); leider van de grootste joodse-messiaanse beweging uit de Moderne tijd en wist Joden uit heel Europa te mobiliseren; werd evenwel door de Ottomanen gedwongen tot bekering; heeft nog steeds volgelingen in Turkije. MordechaiMokia (1650-1729) opvolger van Zvi geëindigd in Polen Jacob Querido (1690) Sabbateër Miguel Cardoso (1630-1706) Sabbateër

27. Jesaja 7 1 Yn ’e dagen fan keningAchaz fan Juda, soan fan Jotam, soan fan Oezzia, settekening Resin fan Aram mei keningPêkach fan Israel, soan fan Remalja, op Jeruzalem ta om dêr de striidtsjinoan te gean. Mar hy koe der neattsjinbegjinne. 2 Doe’t Davids hûstrochdien waard: De Arameeërs binne op Efraïm delstrutsen, doe trille de kening en syn folk it hert, sa’t de beammen fan ’e bosktriljeyn ’e wyn. 3 Mar de Heareseitsjin Jesaja: ... 7b. Dat giet net troch, dat sil net wêze. 8-9 Al is Damaskus de haadstêd fan Aram en Resin haad fan Damaskus, al is Samaria de haadstêd fan Efraïm en de soan fan Remaliahaad fan Samaria, itduorretgjinfiifensechstichjiermear, dan is it dien mei Efraïm en is it as folk wei. ... 14 Dan sil de HearejimútHimsels in teken jaan: Sjoch, de jonkfrou(עלמה-παρθένος) is ynferwachting, hjasil in soankrije en him de nammejaan: Immanûel – Mei ús is God. 15Molkenbrij en hunichsil er te itenkrije; oant er sa wiis is, dat er itferkeardefersmyt en it goede kiest. 

28. Een vertaalfoutje met wereldwijde gevolgen? Jesaja 7:14 > Mattheüs 1:23 הנה העלמההרה וילדת בן וקראת שׁמו עמנו אל “Zie de jonge vrouwzal zwanger zijn en een zoon baren en zal hem de naam Immanuël geven.” ἰδοὺ ἡ παρθένοςἐν γαστρὶ ἕξει καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσιν τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἐμμανουήλ “Zie de maagd zal zwanger zijn en een zoon baren, en men zal hem de naam Immanuël geven.”

29. Celsus (Gr. Filosoof, ca.170 n.C.), De ware leer

30. TiberiusIulusAbdesPanthera (22 v.C. – 40 na C.)

31. Justinus martelaar (ca. 100-165 na Chr.)

32. Isis-cultus Exclamatie bij zonnewendefeest (25 december): ἡ παρθένος ἡ ἐν γαστρὶ ἔχουσα καὶ συλλαμβάνουσα καί τίκτουσα υἱόν de parthenos is zwanger, draagt en baart een zoon (bron: Hippolytus van Rome [170-235 na Chr.] Weerlegging van alle ketterijen 5.8.45)

33. Het orakel van de Pottenbakker 3. De Griekse vertaling van Jesaja 7 in context

35. Demotisch orakel van de priester Hor (168-159 v. Chr.) Een memorandum voor de priesters van Hor, de schrijver, een man van Pi-Toth in het gewest van Sebennytos(...). Het gebeurde in jaar 21, ... dat ik Heliopolis was (...). Mij werd verteld in een droom het volgende: Isis de grote godin in Egypte en het land Syrië loopt met het gezicht gericht naar het water van de Syrische zee. (...) Ze zegt: Alexandrië is veilig tegenover de vijand. Farao regeert het samen met zijn broers. (...) Het bewijs hiervoor: de koningin zal een zoon baren.

37. Jesaja-Worte in der Josiazeit (Barth) • Josia • Was koning uit het geslacht van David • Als achtjarig kind op de troon (2 Kon 22:1) • Kon regeren in een tijd dat de Assyrische legers zich moesten teugtrekken op kernland • Kon daardoor profiteren van de rijkdommen die de Assyriërs noodgedwongen achterlieten • Kon ook openliggend gebied annexeren • Stelde een cultusreformatie in • Jesaja

38. Jesaja-Worte in der Josiazeit (Barth) • Josia (2 Kon 22-23) • Was koning uit het geslacht van David • Als achtjarig kind op de troon (2 Kon 22:1) • Kon regeren in een tijd dat de Assyrische legers zich moesten teugtrekken op kernland • Kon daardoor profiteren van de rijkdommen die de Assyriërs noodgedwongen achterlieten • Kon ook openliggend gebied annexeren • Stelde een cultusreformatie in • Vgl. Hermann Barth, Die Jesaja-Worte in der Josiazeit. IsraelundAssur als Thema einerproduktivenNeuinterpretation der Jesajaüberlieferung (WMANT 48; Neukirchen-Vluyn, 1977). • Jesaja (Jes 9:1-6, 11:1-10, 32) > teksten spreken van een vrede-vorst (Jes 9:5), een telg uit de stronk van Isaï (Jes 11:1), een koning die rechtvaardig heerst (Jes 32:1), maar nergens messias wordt genoemd! Kenmerken: • Davids troon; Telg van Isaï (Jes 11:1, 10) • “kind ons geboren, zon ons gegeven” • Profetiën steeds na passages over herstel van Asyrische veroveringen (Jes 8:23b; 10:5-34; 31:8-9) • Aftocht van Assyrië (stampende laarzen) geschiedt op wonderlijke wijze (Jes 31:8-9) • Koningschap heeft paradijselijke dimensies (Jes 11:6-9, 32:1-8)

39. Jesaja: opbouw en formatie

40. De profetie van de lijdende knecht in Jes 40-55

41. De profetie van de lijdende knecht

42. De profetie van de lijdende knecht

43. Deutero-Jesaja (Jes 40-55) Lijdende Knecht = Jezus

44. 5. Deutero-Jesaja (Jes 40-55)

45. 5. Deutero-Jesaja (Jes 40-55)

46. Samenvattend • Eerste Christenen zagen Jezus als uiteindelijke messias, een titel die voorheen voor koningen en hogepriesters was gereserveerd, m.n. in polemiek tegen Romeinse overheersers (Pilatus) • Ze baseerden zich op een actualiserende interpretatie van oude Hebreeuwse orakels uit de Assyrische(8ste-7de eeuw v.C.) en Babylonische perioden (6de eeuw v.C.) én de herinterpretaties daarvan in de Perzische (5de-4de eeuw v.C.) en Griekse perioden (3de-2de eeuw v.C.) • Num 24 (zelf al een Judese herinterpretatie van een Aramese ziener uit c. 850 v.C.) > Davidische dynastie > Dan 9-11: hogepriester Onias III (ca. 170 v.C.); Qumran teksten: hemelse figuur; Josephus: keizer Vespasianus (70 n.C.); rabbi Aqiva: Bar Kochba (134 n.C.); Christenen: Jezus enz. • Jes 7: koning Hizkia als zuigeling van de jonge vrouw van koning Achaz (730 v.C.) > Jezus als zoon van de maagd Maria • Jes 9: koning Josia (620 v.C.) > Jezus als vredevorst • Jes 53: metafoor voor Israël in ballingschap > Jezus als lijdende knecht • Qumranteksten: Leraar der Gerechtigheid (= lijdende hogepriester?)

47. Terug naar de beginvraag: Wat is waarheid? Wie was er nu eigenlijk koning volgend Joh 18:31? Waren de oudtestamentische profetieën werkelijk geschreven met het oog op Jezus van Nazareth? Of moeten we een post-modern antwoord veronderstellen op deze vragen en iedereen z’n eigen waarheid gunnen?

48. Post-moderne waarheid Is dan alles mogelijk? Is elke interpretatie ook “waar”?

49. Post-moderne waarheid Is dan alles mogelijk? Is elke interpretatie ook “waar”?

50. Een schitterend licht – Hannah van Daam Buiten laat de herfstnevel de wereld verdwijnen, binnen buigen we ons over het boek. Duizenden jaren verhalen over het begin van de aarde, over God, goden, Ik ben die ik ben. Steeds weer verraad, Steeds weer vertrappen paarden het land Visioenen botsen op beelden. Een profeet spreekt: Immanuel