Rola banku centralnego w organizacji obiegu gotówki Narodowy Bank Polski Departament Emisyjno-Skarbcowy Mariusz Mastale

2. Rola banku centralnego w organizacji obiegu gotówki Narodowy Bank Polski Departament Emisyjno-Skarbcowy Mariusz Mastalerz Warszawa, kwiecień 2007 r.

3. Podstawy prawne działań NBP w zakresie emisji banknotów i monet oraz organizacji obiegu gotówki (1) • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej • Ustawa o Narodowym Banku Polskim

4. Podstawy prawne działań NBP w zakresie emisji banknotów i monet oraz organizacji obiegu gotówki (2) • Prezes NBP w drodze zarządzenia: Na mocy ustawy o NBP: • ustala wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory i wartość nominalną, stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych i terminy wprowadzenia ich do obiegu • może wycofać z obiegu określone znaki pieniężne i określić banki zobowiązane do ich wymiany • określa szczegółowe zasady i tryb wymiany znaków pieniężnych zużytych lub uszkodzonych • określa zasady i tryb postępowania przy zatrzymywaniu znaków pieniężnych podejrzanych co do autentyczności oraz postępowania z fałszywymi znakami pieniężnymi (w uzgodnieniu z Ministrem Sprawiedliwości i Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji) Na mocy ustawy – Prawo bankowe: • określa sposoby i tryb przeliczania, sortowania, pakowania i oznaczania opakowań banknotów i monet oraz wykonywania czynności związanych z zaopatrywaniem banków w te znaki

5. System zaopatrywania w gotówkę Mennica Polska SA Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA Mennica Polska SA Mennica Polska SA Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych SA Narodowy Bank Polski (DES) Oddziały Okręgowe NBP Oddziały Okręgowe NBP Posiadacz rachunku Posiadacz rachunku w o/o NBP Banki Komercyjne Osoby prawne Osoby fizyczne

6. Organizacja obiegu gotówki w Polsce • Produkcja znaków pieniężnych: • Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych S.A.(banknoty) • Mennica Polska S.A. (monety)

7. Zaopatrywanie banków w gotówkę • Zasady zaopatrywania banków w gotówkę przez NBP określone są w: • zarządzeniu Prezesa NBP • umowach dwustronnych pomiędzy NBP i bankami • Banki mogą zaopatrywać się w gotówkę w innych bankach

8. System podstawowy umowa w sprawie trybu realizacji umów kupna-sprzedaży krajowych znaków pieniężnych(zawierana przez oddział okręgowy NBP z jednostką organizacyjną banku) umowa w sprawie trybu realizacji umów kupna-sprzedaży walut obcych(zawierana przez oddział okręgowyNBP z jednostką organizacyjną banku) System depozytowy ramowa umowa przechowaniai zakupu znaków pieniężnych złożonych jako depozyt NBP (zawierana pomiędzy centralą NBP a centralą banku) umowa przechowania i zakupu znaków pieniężnych złożonych jako depozyt NBP(zawierana przez oddział okręgowy NBP z jednostką organizacyjną banku) Zaopatrywanie banków w gotówkę przez NBP odbywa się w ramach dwóch systemów:

9. Obroty banknotami pomiędzy NBP i bankami w 2006 r. (w mln sztuk)

10. Przeliczanie, sortowanie i pakowanie znaków pieniężnych • obróbka banknotów • obróbka monet • rozliczanie różnic kasowych

11. Przeliczanie i sortowanie znaków pieniężnych • przy użyciu sorterów • ręcznie • Sortowanie banknotów i monet na: • nadające się do obiegu • nienadające się do obiegu

12. niszczenie banknotów odbywa się w sposób scentralizowany w DES przyzastosowaniu urządzenia tnąco-brykietującego odpady odbierane są przez firmę zewnętrzną niszczenie monet oddziały okręgowe dostarczają monety przeznaczone do zniszczenia do DES niszczenia monet dokonuje się poprzez ich przetop w hucie Niszczenie znaków pieniężnych

13. banknoty (w mln szt.) monety (w tonach) Znaki pieniężne zniszczone

14. Funkcje banków centralnych w Eurosystemie (1) • Emisja banknotów i monet euro Podstawa prawna: Artykuł 106 Traktatu ustanawiającego Unię Europejską oraz oraz Artykuł 16 Statutu Europejskiego Banku Centralnego (EBC) stanowiące, że: • EBC ma wyłączne prawo do upoważniania do emisji banknotów we Wspólnocie. Banknoty takie mogą emitować EBC i krajowe banki centralne • Państwa Członkowskie mogą emitować monety, z zastrzeżeniem zgody EBC co do wielkości emisji

15. Funkcje banków centralnych w Eurosystemie (2) • Przestrzeganie zasad wspólnej polityki opłat w zakresie świadczenia usług gotówkowych • Przestrzeganie godzin otwarcia kas i zasad obciążania rachunków • Przestrzeganie wspólnych zasad pakowania banknotów euro w obrocie zagranicznym • Przestrzeganie minimalnych kryteriów sortowania banknotów euro – weryfikacja jakości i autentyczności • Przeprowadzanie testów urządzeń do obsługi banknotów euro zgodnie z jednolitą procedurą

16. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (1) • Wspólna polityka opłat za transakcje gotówkowe dla profesjonalnych klientów banków centralnych – zatwierdzona przez GovC 1.02.2001 r., wprowadzona w życie 1.03.2002 r. • usługi bezpłatne – podstawowe usługi banków centralnych wynikające z ich funkcji emisyjnej • usługi płatne – dodatkowe usługi banków centralnych, które mogą być również dostarczane przez sektor komercyjny

17. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (2) • Wspólne podejście do godzin otwarcia kas (dotyczy również wpłat i wypłat hurtowych) – zatwierdzone przez GovC 26.09.2002 r. • Praca kas w okresie min. 6 godz. • Uznanie, obciążenie rachunku klienta odbywa się w czasie realnym • Wspólne zasady pakowania dla transportów transgranicznych – zatwierdzone przez GovC 1.04.04 r. • 10 wiązek w kartonie, europalety lub półeuropalety jednolicie oznaczone kodem kreskowym i literami

18. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (3) • Rola Eurosystemu w obiegu gotówkowym – zatwierdzone przez GovC 16.12.2004 r.: • emisja banknotów (wprowadzanie prawne, wycofywanie zniszczonych i ich wymiana, wycofywanie określonych rodzajów lub serii) • określenie standardów sortowania, zasad reprodukcji, wymiany i ochrony przed fałszowaniem

19. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (4) • Ramowe zasady dotyczące wykrywania fałszerstw i sortowania banknotów według jakości przez instytucje kredytowe i podmioty zawodowo zajmujące się obsługą gotówki – przyjęte przez GovC 16.12.04 r. • Wprowadzenie w życie: W państwach Eurosystemu do końca 2006 r. Z chwilą wdrożenia zasad na poziomie krajowym rozpocznie się okres przejściowy, jednak nie dłuższy niż do końca 2007 r., przeznaczony na dostosowanie procedur i funkcjonujących dotychczas urządzeń do nowych wymogów.

20. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (5) • W krajach, które przystąpią do strefy euro do końca 2009 r.: Banki centralne są zobowiązane do wprowadzenia ramowych zasad do krajowych przepisów w ciągu 12 miesięcy od daty wprowadzenia do obiegu banknotów i monet euro.Po tym okresie instytucje kredytowe oraz podmioty profesjonalnie zajmujące się obróbką gotówki w danym kraju będą miały 12 miesięcy na wdrożenie ramowych zasad i dostosowanie swojej działalności do ich postanowień. Dotyczy to również wymogu używania wyłącznie certyfikowanych maszyn i urządzeń. • W krajach, które przystąpią do strefy euro po 2009 r.: Banki centralne są zobowiązane do wprowadzenia ramowych zasad do krajowych przepisów przed wprowadzeniem do obiegu banknotów i monet euro. Od daty wprowadzenia banknotów i monet euro do obiegu instytucje kredytowe oraz podmioty profesjonalnie zajmujące się obróbką gotówki w danym kraju będą miały 12 miesięcy na wdrożenie ramowych zasad do swojej działalności operacyjnej oraz dostosowania maszyn i urządzeń do sortowania i wydawania gotówki do wymagań zawartych w ramowych zasadach.

21. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (6) • Banknoty wydawane klientom za pośrednictwem bankomatów muszą być sprawdzone pod względem autentyczności i jakości obiegowej przy pomocy urządzeń przetestowanych z wynikiem pozytywnym przez jeden z banków centralnych Eurosystemu; w oddziałach banków o bardzo niskich obrotach gotówkowych jakość obiegowa banknotów przeznaczonych do bankomatów może być sprawdzana ręcznie przez wykwalifikowany personel • Lista urządzeń, które przeszły pomyślnie testy znajduje się na stronie internetowej EBC; urządzenie przetestowane w banku centralnym nie musi być ponownie testowane w przypadku stosowania w innym kraju; kwalifikacja danego urządzenia jest ważna 1 rok • Dopuszcza się wydanie w kasie banknotów, których autentyczność i jakość obiegową sprawdził wykwalifikowany personel ręcznie

22. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (7) • Zalecenie Komisji z dnia 27 maja 2005 r. w sprawie weryfikacji autentyczności monet euro oraz postępowania z monetami euro nienadającymi się do obiegu. Zalecenie określa zasady: • powtórnego wprowadzania monet euro do obiegu • postępowania z monetami nienadającymi się do obiegu ze względu na stopień zużycia lub uszkodzenia

23. Harmonizacja usług gotówkowych w Eurosystemie (8) • Priorytety dla dalszej harmonizacji: • Elektroniczne zamówienia gotówki • Standardy pakowania dla klientów komercyjnych • Przegląd wymagań w zakresie formowania paczek (ułożenie portretu, kierunek), godzin pracy kas, zasad uznawania i obciążania rachunków • Zdalny (transgraniczny) dostęp do usług gotówkowych

24. Wymagania w zakresie sprawozdawczości po wprowadzeniu euro w Polsce • Instytucje kredytowe i inne podmioty zawodowo zajmujące się obsługą gotówki będą regularnie dostarczać NBP następujące informacje: • ogólne informacje na temat powtórnego wprowadzania banknotów do obiegu oraz centrów gotówkowych • statystyka dotycząca ilości operacji gotówkowych • informacje o bankomatach • informacje o oddziałach banków, gdzie wielkość obrotów gotówkowych jest bardzo niska, a jakość obiegowa jest sprawdzana ręcznie

25. Nadzór NBP nad jakością obiegu gotówkowego • NBP będzie mógł przeprowadzać inspekcje w siedzibach podmiotów zajmujących się obsługą gotówki w celu sprawdzenia poprawności funkcjonowania maszyn do obsługi banknotów i stosowanych procedur

26. Dziękuję za uwagę